Οι απόψεις δεν συμφωνούν. Κάποιοι λένε πως πρέπει να γράφεις –είτε πρόκειται για τραγούδι, είτε για βιβλίο, είτε για θεατρικό- με απόσταση από την εποχή και να μην σκαλώνεις στα γρανάζια της μηχανής που έχει μπλοκάρει, γιατί υπάρχει ο κίνδυνος η εν θερμώ γραφή να καταλήξει σε βερμπαλισμούς ή υπερβολικούς συναισθηματισμούς. Η άλλη άποψη υποστηρίζει πως μόνο μέσα από τη φωτιά μπορείς να γράψεις για την φωτιά. Δεν ασπάζομαι καμμία από τις δύο θεωρίες, όλα κρίνονται από το αποτέλεσμα.

Όμως δεν θεωρώ πως το βιβλίο του Δημήτρη Μητσοτάκη και του Αλέξανδρου Σικιαρίδη «Υπόγειος» έχει γραφτεί εν θερμώ. Μπορεί να φαίνεται σαν μια φωτογραφία της κρίσης αλλά δεν είναι. Εννοώ πως δεν είναι μια στατική φωτογραφία. Έχει δρόμο πίσω. Μπλοκαρισμένες ζωές και πλακούντες υπήρχαν στην Ελλάδα και προ κρίσης. Ήταν ίσως εν υπνώσει η μοίρα τους, αλλά η κρίση ήταν η αφορμή και όχι η αιτία για να πάρουν τα πράγματα έναν σκοτεινό δρόμο. Η «Μνημονιακή Αθήνα», όπως αναφέρεται στο οπισθόφυλλο, είναι ένα σκηνικό δεν είναι η μοναδική αιτία. Η κρίση είναι σίγουρα το μεγάλο κάταγμα που υποστήκαμε όλοι, όμως ο δρόμος μας και οι επιλογές μας, τα αντισώματά μας, τα αντίβαρά μας μέχρι να φτάσουμε εδώ, έχουν τις αφετηρίες τους πολλά χρόνια πριν. Γι’ αυτό και δεν συμπεριφερθήκαμε όλοι με τον ίδιο τρόπο, δεν έχουμε όλοι τον ίδιο οπλισμό. Κάποιοι τσάκισαν δίχως την παραμικρή εσωτερική αντίσταση. Άλλοι, είχαν μια θωρακισιά –δεν ξέρω αν μπορώ να την ορίσω ως φιλοσοφική- που τους επιτρέπει να κρατιούνται τουλάχιστον στα λογικά τους.

Μεγάλο στοίχημα να κρατιέσαι στα λογικά σου. Και ακόμη μεγαλύτερο για όσους τα έχουν χάσει όλα. Παρόν και μέλλον. Εκεί είναι που χρειάζεται μια τράπεζα κουράγιου, ένας ιστός αλληλεγγύης, και ο έχων περίσσευμα να το καταθέτει. Στριμώχνεσαι διαβάζοντας το βιβλίο. Δεν ξέρω αν υπάρχουν ανοιχτά παράθυρα, ο τρόπος που διαβάζει κάποιος ένα βιβλίο έχει να κάνει και με την συμβατότητά του στο να ανακαλύπτει παντού φως ή να παραδίνεται αμαχητί στο σκοτάδι.

Σίγουρα όμως είναι καλογραμμένο και με ειλικρινές νοιάξιμο για τους ανθρώπους. Αυτό το «καλογραμμένο» δεν είναι καθόλου δευτερεύουσα ποιότητα, για βιβλίο μιλάμε.

Όσο μπορούμε ακόμη να παράγουμε «ομορφιά» –αναγνωρίζω το οξύμωρο του σχήματος- τότε μπορούμε να φτιάξουμε το μέλλον μας και το κυριότερο να δώσουμε κάποιο νόημα στο παρόν μας.