Ο Μάνος Στεφανίδης είναι Ιστορικός Τέχνης και Αναπληρωτής Καθηγητής στο Τμήμα Θεατρικών Σπουδών του ΕΚΠΑ

Στον ανωτέρω πίνακα του Θεοφίλου Χατζημιχαήλ, ο οποίος πέθανε από αναθυμιάσεις μαγκαλιού την παραμονή της εορτής του Ευαγγελισμού του 1934, εικονίζονται ο Κοραής και ο Φερραίος να ανασηκώνουν την πληγωμένη Ελλάδα από τα ερείπια. Στο επάνω μέρος της σύνθεσης κυριαρχεί το μεταφυσικό στοιχείο σύμφωνα με την μακραίωνη βυζαντινή παράδοση και τον Γκρέκο. Π.χ. το τρίγωνο-σύμβολο της Αγιας Τριάδας με τον οφθαλμό του Θεού, τον αναγεννώμενο φοίνικα, κλπ. Είναι χαρακτηριστικό ότι όλες οι επιμέρους  λεπτομέρειες προέρχονται από άλλες εικόνες, λιθογραφίες, φωτογραφίες της εποχής, ή τους πίνακες του Peter von Hess! 

Προσέξτε τώρα τις λεπτομέρειες της εικόνας. Συγκροτούν τα βασικά στερεότυπα της επίσημης ερμηνείας για τον αγώνα της Παλιγγενεσίας: Τα ερείπια, τα -κορινθιακά- κιονόκρανα, η Παρθένος κόρη, ο Ρήγας, εκφραστής της ζώσας παράδοσης και ο Κοραής της αρχαιοελληνικής λογιοσύνης αλλά και του πνεύματος του Διαφωτισμού. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει το άγαλμα της Αθηνάς – κι άλλη παρθένος – επάνω δεξιά. Πρόκειται για νεοκλασική παραλλαγή της Αθηνάς της Βαρβακείου που στήθηκε το 1884 έξω από τον σιδηροδρομικό σταθμό του Βόλου, έργο του G. Previsan, Ιταλού γλύπτη. Το έργο είδε ο Θεόφιλος στο Βόλο, όπως εξάλλου και ο De Chirico! Κυκλοφόρησε άλλωστε και σε καρτ ποστάλ , βασική πηγή έμπνευσης για τις συνθέσεις του Χατζημιχαήλ που έχουν κολλαζίστικη λογική. Αυτό το έργο συμπυκνώνει την εθνική άποψη για τον Αγώνα τα κυρίαρχα οπτικά στερεότυπα και θα εμπνεύσει τον Κόντογλου, τον Παρθένη κλπ. Τέλος υπάρχει μια μυστηριώδης σχέση ανάμεσα σε Θεόφιλο, Χαλεπά και De Chirico!
Αλλά αυτό είναι θέμα άλλης επετείου.

“Πτεροφόρος Νίκη που σαλπίζει”
Ο Παρθένης είναι ο διαπρεπέστερος υμνητής των νικών του βενιζελισμού. Το έργο βρισκότανε στο ατελιέ του ζωγράφου το 1967, λίγο πριν τον θάνατο του καλλιτέχνη.
Ο πίνακας αυτός που έχει ως θέμα την Νίκη, φωτογραφήθηκε πάνω σε ένα από τα πολυάριθμα καβαλέτα που βρίσκονταν στο εργαστήριο του Παρθένη στο ιστορικό σπίτι απέναντι από το Ηρώδειο. Το θέμα του ολοκληρώνει εντυπωσιακά την βασική εικονοποιία που εγκαινίασε ο “αθώος ” Θεόφιλος, όπως είδαμε λίγο πιο πάνω.
ΥΓ. Υλικό από τον τέταρτο τόμο της σειράς βιβλίων μου ΕΛΛΗΝΟΜΟΥΣΕΙΟΝ στην έκδοση που μοίρασε η εφημερίδα Ελεύθερος Τύπος επί Γιάννας Αγγελοπούλου, το 2009.

Ο Παρθένης ζωγραφίζει εδώ τον “Ευαγγελισμό” με την Παναγία – Αθηνά Παρθένο εμπρός στον Παρθενώνα και με τον Άγγελο- εύζωνο πτεροφόρο. Στο βάθος της σύνθεσης ο ναός της Απτέρου Νίκης για να υπογραμμίσει την θέση του θαύματος, τον βράχο της Ακροπόλεως. Η συσσώρευση των συμβόλων εντείνει την βασική επιδίωξη του Παρθένη να συζεύξει την κλασική Ελλάδα με την Ορθοδοξία και τον βενιζελισμό με το κίνημα του Jugendstil. Στα ατού του “προπαγανδιστικού” πίνακα η απαράμιλλη σχεδιαστική γραμμή του καλλιτέχνη, η ατμόσφαιρα η τόσο ιδεαλιστική.