* Ο Γιώργης Χαγιάς είναι Διεθνολόγος

& υποψήφιος Διδάκτωρ Εξ.Πολιτικής

στο Πανεπιστήμιο Μακεδονίας 

Μέσα σε οχτώ χρόνια η Αμερική ενδέχεται να έχει καταρρίψει ταμπού αιώνων, καθώς φαίνεται πολύ πιθανό να εκλέξει μετά από τον πρώτο έγχρωμο (μικτής

φυλής για την ακρίβεια) και την πρώτη γυναίκα πρόεδρο. Έγιναν ξαφνικά εικονοκλάστες οι Αμερικανοί ή απλά επέλεξαν ό,τι καλύτερο έχουν στη

δεδομένη συγκυρία;

Οι υποψήφιοι κερδίζουν τις εκλογές με την προσωπικότητά τους αλλά και επειδή βρίσκουν πρόσφυση στο πνεύμα των καιρών—χωρίς να ξεχνάμε φυσικά

και το μπάτζετ των υποψηφίων. Το 2008 το έδαφος ήταν πρόσφορο για έναν δημοκρατικό υποψήφιο, μετά από σωρεία σφαλμάτων στην εξωτερική πολιτική

και στην οικονομία, και δη έγχρωμο, αφού το χάρισμα και το ηθικό του πλεονέκτημα υποσκέλισαν προσωρινά προκαταλήψεις και αμφιβολίες.

Μια και ο λόγος για εικονοκλασία, ο Ομπάμα βαθμολογείται ομολογουμένως με υψηλό βαθμό αμφισβήτησης παγιωμένων δομών και βαθιά ριζωμένων

συμβόλων στην αμερικανική κουλτούρα, τόσο για τους ρεπουμπλικάνους όσο και για τους δημοκρατικούς. Είναι αυτός που πέρασε, όπως το πέρασε, το νέο

πρόγραμμα υγείας και πρόνοιας. Στα σημεία κέρδισε μια μάχη την οποία είχε χάσει ο Μπιλ Κλίντον. Στο πεδίο της οπλοκατοχής όμως και της περιώνυμης

2ης τροπολογίας για την οπλοχρησία—ισχύουσας από το 1791, όταν φυσικά δεν υπήρχαν αυτόματα αλλά πιστόλες και μουσκέτα—οι πύρινοι λόγοι του, στην

ουσία επικήδειοι κατόπιν μακελειών σε δημόσιους και άλλους χώρους, βρίσκουν ισχυρή αντίσταση από lobbies που ελέγχουν το εμπόριο όπλων στη χώρα.

Εκεί όμως που αμφισβητήθηκε, αν και πέτυχε την εξουδετέρωση του Μπιν Λάντεν και την υποχώρηση του Ιράν στα πυρηνικά, είναι η χρήση ισχύος στην

εξωτερική πολιτική, ιδίως στη Μέση Ανατολή.

Εξωτερική Πολιτική: Αμφίβουλος πρόεδρος ή αμφίσημες πράξεις;

Τα νοήματα των πράξεών μας συνήθως απέχουν από αυτά των προθέσεων μας. Φανταστείτε όταν προσπαθεί κανείς να ισορροπήσει μεταξύ δύο αντίρροπων

στρατηγικών στην εξωτερική πολιτική μιας υπερδύναμης που λόγω βεβαρημένου ιστορικού την περιμένουν όλοι στη γωνία. Εντός της χώρας αυξήθηκαν οι

επικριτές που χαρακτηρίζουν την πολιτική Ομπάμα στη Μέση Ανατολή υποχωρητική και παθητική, ενώ η Εθνική Στρατηγική Ασφαλείας θεωρήθηκε από τους

φιλελεύθερους πως ελάχιστα διαφέρει από τις προηγούμενες κυβερνήσεις Κλίντον και Μπους, αφού δεν αποκλείει τις μονομερείς επεμβάσεις.

Η μόνιμη επωδός των εγχώριων επικριτών της εξωτερικής πολιτικής του Ομπάμα είναι «το έλλειμμα μιας μεγάλης στρατηγικής» πρέπουσας στον

αμερικανικό εξαιρετισμό, στην ιδιαιτερότητα μίας υπερδύναμης προβάλλουσας το μεγαλύτερο σημασιολογικό βεληνεκές της εποχής μας. Το σύγχρονο έθος

ήθελε τον αμερικανικό «Αλιαετό τον λευκοκέφαλο», όταν βάζει κάτι στο μάτι, να μπορεί να το φέρνει στα νύχια του και να το ελέγχει. Ο έλεγχος των

περιοχών όπου υπάρχουν ζωτικά αμερικανικά συμφέροντα έπαιρνε πάντοτε διαστάσεις αγχώδους διαταραχής στους πυρηνικούς κύκλους σκέψης και

εξουσίας στην Αμερική. Η Μέση Ανατολή αποδείχτηκε ωστόσο αδάμαστη. Έχει κάτι στη φύση της φευγαλέο, και ασύλληπτο για τις μεγάλες στρατηγικές των

κατά καιρούς δυνάμεων και υπερδυνάμεων. Οι νεωστί παθόντες Αμερικανοί (βλ. πόλεμοι στο Αφγανιστάν και στο Ιράκ, νατοϊκή επέμβαση στη Λιβύη,

εμφύλιος πόλεμος στη Συρία) κλήθηκαν επανειλημμένως μετά την 11η Σεπτεμβρίου να εξετάσουν την αποτελεσματικότητα του παρεμβατισμού. Το αιώνιο

ερώτημα «παθός ξανά, μαθός ποτέ;» επανερχόταν αμείλικτο.

Τα παθήματα αυτά ερμήνευσαν κατά τη δική τους κοσμοθέαση οι δύο διαδοχικές κυβερνήσεις Ομπάμα. Επιζητούσαν μία πολυδιάστατη εξωτερική πολιτική,

πιο χροιασμένη, να απαντά δηλ. στις ποικίλες χροιές και ταυτότητες των λαών της Μέσης Ανατολής, και να προβληματίζεται από την αρνητική εικόνα της

χώρας στην περιοχή και αλλού, συνεπεία του παρεμβατισμού των προληπτικών πολέμων του δόγματος Μπους (επιρροές από τη θεωρία της δημοκρατικής

ειρήνης, νεοσυντηρητικός ιδεαλισμός για την εξαγωγή και επιβολή δημοκρατίας). Προς τούτο, επιδίωξαν την απεμπλοκή από τους δύο πολέμους σε

επίπεδο στρατού ξηράς και επικεντρώθηκαν στην επανάκαμψη της πληγείσας αμερικανικής οικονομίας και στην μείωση της ανεργίας από την κρίση.

Ομπάμα

Σκεπτικιστής και πραγματιστής ή αναποτελεσματικός και παθητικός; Ο Ομπάμα, ο οποίος εξ αρχής και επί της αρχής διαχώρισε τη θέση του και εξέφρασε

την αντίθεσή του απέναντι στην αμερικανική επέμβαση στο Ιράκ, απέφευγε συστηματικά τη σύνδεσή της θητείας του με παρόμοια εγχειρήματα αμερικανικής

ύβρεως και υπερέκτασης της στρατιωτικής ισχύος. Ήταν εμπεδωμένη τοις πάσιν εξάλλου η αποτυχία της Επιχείρησης Ιρακινής Απελευθέρωσης το 2003 για

την ανεύρεση Όπλων Μαζικής Καταστροφής, πολλώ δε μάλλον του ιεραποστολικού εκδημοκρατισμού της Ευρύτερης Μέσης Ανατολής στο πλαίσιο ενός

μιλιταριστικού μοραλισμού στην εξωτερική πολιτική με τις γνωστές πλέον συνέπειες για την αστάθεια της περιοχής.

Ο σκεπτικισμός για τις δυνατότητες μιας υπερδύναμης μέσα στο διεθνές σύστημα και η σύνεση στην άσκηση ισχύος απηχούν την φιλοσοφική σκέψη του

Reinhold Niebuhr, εξέχοντος θεολόγου αλλά και εκ των στοχαστών του κλασικού ρεαλισμού στις διεθνείς σχέσεις. Ο Ομπάμα, που έχει αναγνωρίσει την

επιρροή του Niebuhr, πάντοτε επέμενε ότι «δεν έχουμε στρατιωτικές λύσεις για κάθε πρόβλημα στον 21ο αιώνα». Αυτό δεν τον εμπόδισε όμως να εγκρίνει

εκτεταμένη χρήση των μη επανδρωμένων αεροσκαφών (drones) για την εκτέλεση τρομοκρατικών στόχων χωρίς δίκη, ακόμα και Αμερικανών υπηκόων.

Ούτε και τον συγκράτησε από μία ενεργότερη παρέμβαση υπό νατοϊκή ομπρέλα στη Λιβύη το 2011.

Εν τούτοις, η διολίσθηση του συριακού ζητήματος σε ανεξέλεγκτο χάος με την αποτυχία της πολιτικής εξοπλισμού και στήριξης της συριακής αντιπολίτευσης

(ή την καθυστέρηση αυτής;), την τρομοδοσία του Ισλαμικού Κράτους, αλλά και τον ημιβρυχηθμό της «ρωσικής αρκούδας» στην περιοχή υπέρ του

καθεστώτος Άσαντ, δοκίμασαν το δόγμα «όχι αμερικανικά άρβυλα στο έδαφος» και έσπειραν την αμφισβήτηση στην αμερικανική κοινή γνώμη για την

«στρατηγική υπομονή» που προέκρινε ο Ομπάμα. Ο ίδιος φάνηκε να θεωρεί σημαντικότερη την συμφωνία με το Ιράν για τον έλεγχο των πυρηνικών του,

την οποία και κλείδωσε, επιμένοντας σε οικονομικές κυρώσεις αλλά και διπλωματία ως θεμελιώδη εργαλεία εξωτερικής πολιτικής, σε αντίθεση δηλ. με την

αεροπορική επιδρομή που υιοθετούσαν οι πολιτικοί του αντίπαλοι και το Ισραήλ.

Χ. Κλίντον

Είναι αμφίβολο αν θα υπάρξει με ενδεχόμενη έλευση της Χίλαρι Κλίντον στην κορυφή της εξουσίας ένας ρεβιζιονισμός σχετικά με τον βαθμό άσκησης της

αμερικανικής ισχύος προς επίδειξη μεγαλύτερης στρατιωτικής πυγμής κατά τα πρότυπα ενός ξεκάθαρου παρεμβατισμού. Πιθανότερο όμως να δούμε στο

πλαίσιο ενός φιλελεύθερου παρεμβατισμού να κάμπτονται αρκετές από τις αναστολές που επέδειξε ο Ομπάμα.

Τον αυτοπεριορισμό όμως που δεν επέδειξε αυτός στο Αφγανιστάν, επειδή τον θεωρούσε τον «αληθινό πόλεμο» εντείνοντας την εκστρατεία και την χρήση

drones, ήρθε να ελέγξει η επιμονή της Κλίντον για περισσότερη διπλωματία και ειρηνευτικές συνομιλίες με τους Ταλιμπάν ωσότου αποκηρύξουν την αλ

Κάιντα. Ήταν ωστόσο πιο σκληρή με το Ιράν και έτοιμη για στρατιωτική λύση ακόμη και με ανάληψη της ευθύνης από το Ισραήλ. Καθοριστική αποδείχτηκε

βέβαια και η εκλογή του Χασάν Ροχανί στην προεδρία της Ισλαμικής Δημοκρατίας του Ιράν. Στο δε Παλαιστινιακό, οι θέσεις της ήταν πάντοτε πιο

δημοφιλείς στο Ισραήλ από αυτές του Ομπάμα. Διαφαίνεται λοιπόν ότι ανάλογα με τις αρχές και τους στόχους υπάρχουν και διαφοροποιήσεις στα μέσα

προς επίτευξή τους ανάμεσα στον 44ο πρόεδρο και την Κλίντον.

Κατά τις δυσμές του βίου των κυβερνήσεων Ομπάμα και πριν την χαραυγή της κατά τους οιωνούς νέας εποχής Κλίντον, το προεδρικό στιλ ως προς την

αμερικανική πυγμή και ηγεσία παγκοσμίως θα αλλάξει. Μένει να δούμε αν η αλλαγή είναι τόσο ριζική ώστε να ξυπνήσει είτε τον «κοιμώμενο γίγαντα»,

όπως φαντάζονται πολλοί εντός των Η.Π.Α. είτε φαντάσματα του παρελθόντος, όπως ανησυχούν πολλοί εκτός. Η παρακαταθήκη Ομπάμα είναι ο

αυτοπεριορισμός ως μάθημα απέναντι στην ύβρη του νεοσυντηρητισμού των κυβερνήσεων Μπους. Μια κυβέρνηση Κλίντον ενδεχομένως να έχει μια πιο

μέση οδό. Στην πράξη ούτε ο Ομπάμα είναι απόλυτα υπέρ του απομονωτισμού ούτε η Κλίντον ξεκάθαρη υπέρμαχος του παρεμβατισμού· είναι υβριδικές

περιπτώσεις με κλίσεις ανά προτεραιότητα…Στο ενδεχόμενο πάντως επικράτησης ρεπουμπλικανού υποψηφίου οι διαφορές θα είναι πιο ξεκάθαρες.

* Το άρθρο απηχεί τις απόψεις του συντάκτη του. 

The article expresses the views of the author

 iPorta.gr