Γιάννης Καραχισαρίδης

Όταν ο Άνταμ Σμιθ έγραφε το βιβλίο του, «Έρευνα για τη φύση και τις αιτίες του πλούτου των εθνών», η αστική επανάσταση προετοιμαζόταν σιωπηρά και ασύνειδα για να κάνει τη μεγάλη της εμφάνιση στη σκηνή της Ιστορίας. Ήταν ο 18ος αιώνας και η εποχή του διαφωτισμού.

Η εκβιομηχάνιση, η ανακάλυψη της έννοιας του κεφαλαίου και η ραγδαία διάδοση του εμπορίου, είχαν ξεκινήσει το δίχως επιστροφή ταξίδι τους μέσα στο χρόνο. Από ένα παράλληλο και συγκοινωνούν μονοπάτι οι στοχασμοί των διαφωτιστών μάζευαν τις ψηφίδες της διακήρυξης της ανεξαρτησίας που ήρθε το 1776 και προσπαθούσαν να αρθρώσουν το σύνθημα που τελικά εκστομίστηκε από τους γάλλους επαναστάτες το 1789, «Ελευθερία, ισότητα, αδελφοσύνη». Με γρήγορο βηματισμό φτάσαμε στον 19ο αιώνα. Και ήρθε η εποχή της μεγάλης αποκάλυψης. Ότι το Κεφάλαιο δεν ήταν ο αθώος οδηγός της προόδου, αλλά αυξάνονταν και πληθύνονταν από τη χωρίς όρια εκμετάλλευση των απλών ανθρώπων. Όταν ο Μαρξ κι ο Ένγκελς διατύπωσαν το μανιφέστο τους, άρχισε η αντίστροφη μέτρηση. Τα γρανάζια της Ιστορίας αναδιατάχθηκαν με κατεύθυνση τη μεγάλη επανάσταση του 1917. Χρειάστηκε να περάσουμε στον 20ο αιώνα. Σε μια συγκεχυμένη εποχή, όταν οι σοσιαλιστικές υποδιαιρέσεις, οι φασιστικές μεγαλοστομίες και οι φιλελεύθερες ψευδαισθήσεις, ανακάτεψαν εκ βάθρων τις κοινωνίες και μπέρδεψαν τη σκέψη των ανθρώπων. Σε μια εποχή που γεννοβόλησε τους δύο μεγάλους πολέμους κι ανάμεσα τους τη ταραγμένη παραδοξότητα του μεσοπόλεμου. Ο πλανήτης μας, που έζησε πρωτόγνωρους κραδασμούς, γνώρισε τη νηνεμία σε ένα μέρος που παλιότερα έμοιαζε καταραμένο: Στη Γιάλτα. Τότε ξεκίνησε το ταξίδι για τις δικές μας μέρες, τον πρώιμο 21ο αιώνα, με μια μοναδική στάση ενδιάμεσα, το τέλος του ψυχρού πολέμου.

Λένε πώς την Ιστορία τη γράφουν οι νικητές. Αυτό δεν είναι αλήθεια. Η ρήση αυτή αφορά σ’ εκείνους που ειδικεύονται στα κουτσομπολιά της Ιστορίας, σ’ εκείνους που αρέσκονται στις συνομωσίες και εθελοτυφλούν μπροστά στη βεβαιότητα των μεγάλων γεγονότων, σ’ εκείνους που εμμένοντας στις ιδεοληψίες τους υποτάσσουν την Ιστορία στις απόψεις και στα γούστα τους. Δεν είναι πάντα εύκολο να ερμηνεύουμε τα γεγονότα, χωρίς θυμό, χωρίς παντογνωσία, χωρίς να τα καταχωρούμε, με βάση αυτό που νομίζουμε ως δίκαιο και ως άδικο. Είναι πολύ δύσκολο να αποδεχθούμε τη σκληρότητα της Ιστορίας, η οποία στο διάβα της έχει σκορπίσει ολόκληρα έθνη στους πέντε ανέμους και ποτέ δεν υπολόγισε τα συναισθήματα των ανθρώπων. Γιατί η Ιστορία δεν ξεδιπλώνεται με οδηγό τού τι θα θέλαμε να γίνει, αλλά είναι αυτό που τελικά γίνεται, κάτω υπό την επήρεια απείρων παραμέτρων. Μέσα σε ένα χαοτικό περιβάλλον αιτιών και αποτελεσμάτων. Και ποτέ η Ιστορία δεν συγκινήθηκε από τα παράπονα και τα δάκρυα των ανθρώπων, ποτέ δεν συγκινήθηκε από τις οιμωγές και τα παρακάλια. Η δουλειά της είναι απλά να μετατρέπει το μέλλον σε παρελθόν.

Στη διάρκεια του 20ου αιώνα, μια βασική αναμονή των ανθρώπων ήταν η πτώση του καπιταλισμού. Σήμερα στο μυαλό των ανθρώπων ο καπιταλισμός είναι ο ορισμός της αδικίας. Στο οπλοστάσιο του λεξιλογίου μας υπάρχουν ανεξίτηλες λέξεις που τον χαρακτηρίζουν : Εμπορευματοποίηση, κερδοσκοπία, κατάπτωση αξιών, ατομισμός. Ειδικά από την εποχή που η κριτική του υπαρκτού σοσιαλισμού ολοκληρώθηκε και το όραμα για ένα άλλον κόσμο καλύτερο αναβλήθηκε, η μήνις στράφηκε, αποκλειστικά στον καπιταλισμό. Και ο σοσιαλισμός, από μια απτή πραγματικότητα, μετατράπηκε πάλι σε ένα όνειρο, σε μια προσδοκία, από τον οποίο όμως δεν μπορούμε πλέον να εκμαιεύσουμε εναλλακτικές λύσεις. Όπως είπε και ο μαρξιστής καθηγητής David Harvey : «Νομίζω ότι γνωρίζω τη φύση του προβλήματος, αλλά δεν έχω τις λύσεις».

Ποτέ όμως δεν αναρωτηθήκαμε σε τι οφείλεται η αντοχή του καπιταλισμού. Πώς είναι δυνατόν αυτό το τόσο άδικο σύστημα, που είναι υπεύθυνο για την εκμετάλλευση των ανθρώπων, που τόσα δεινά έφερε στο κόσμο μας, να έχει τη δυνατότητα μιας τέτοιας μακροημέρευσης; Πώς είναι δυνατόν οι κοινωνίες που πια γνωρίζουν, να μη μπορούν να τον ξεφορτωθούν και να οδεύσουν σε ένα καλύτερο αύριο, αφήνοντας τον πίσω τους; Σ’ αυτό το εύλογο ερώτημα, ίσως η απάντηση να βρίσκεται στην ικανότητα αυτού του συστήματος να διατηρεί τις κοινωνίες ανοιχτές. Με ανορθογραφίες και αναπηρίες, με αδικίες και εκμετάλλευση, αλλά ανοιχτές. Κι αυτό ακριβώς το παράδοξο χαρακτηριστικό του, μας δίνει τη δυνατότητα να του αντιστεκόμαστε, να τον διαμορφώνουμε, να επεμβαίνουμε στις λειτουργίες του, να τα βάζουμε μαζί του και να στοχαζόμαστε ελεύθερα, κάνοντας όνειρα για έναν κόσμο χωρίς αυτόν. Μας επιτρέπει τέλος να τον θυσιάζουμε κάθε μέρα ως αποδιοπομπαίο τράγο.

Και μια επίκαιρη σημείωση:  Σε προηγούμενο άρθρο μιλήσαμε για τον τη κεντρική αντίθεση ανάμεσα στα κράτη-έθνη και τις αγορές. Πριν μερικές μέρες οι G20 αποφάσισαν να επιτεθούν στους φορολογικούς παραδείσους. Πλέον οι αγορές δεν θα μπορούν να κρύβονται πίσω από την ανωνυμία τους. Θα υποχρεωθούν να συμβάλουν στο κόστος της κρίσης με τα πλούτη που συσσώρευσαν παράνομα. Και για όσους ακολουθούν ιδεολογίες, οι G20 έλαβαν ένα σοσιαλιστικό μέτρο.       

 Το άρθρο απηχεί τις απόψεις του συντάκτη του. 

iPorta.gr