Μανώλης Δημελλάς

Τα σχολεία με έναν αριθμό για όνομα θυμίζουν περισσότερο θαλάμους συγκεντρώσεως κρατουμένων και λιγότερο χώρους μάθησης ελεύθερων ανθρώπων.

Σήμερα εξακολουθούν να κυριαρχούν τα διψήφια και τα τριψήφια νούμερα και όσοι από εμάς δεν έχουν άλλες μνήμες να τα θεωρούμε δεδομένα και βολικά. Από την άλλη στις ελάχιστες εξαιρέσεις που υπάρχουν, το όνομα του σχολείου αποκτά άλλη διάσταση και με τον τρόπο του αγκαλιάζει παντοτινά τους μαθητές, τους γονείς και τους δάσκαλους που πέρασαν και εξακολουθούν να περνούν το κατώφλι του.
Ένα τέτοιο σχολειό, με θαλασσινή ταυτότητα, είναι και το καρπάθικο σχολείο του Πειραιά!

Γεννήθηκε πριν από 100 χρόνια στην οδό Φίλωνος, τότε δεν είχε κάποια ονομασία, ξεχώριζε μόνο από τον αριθμό και ήταν το 13ο Δημ. Σχολείο Πειραιά, στην πρώτη χρονιά της λειτουργίας του είχε κιόλας 82 μαθητές, όλα αγόρια.

Σύμφωνα με τα αρχεία του σχολείου, στα πρώτα τρια χρόνια της λειτουργίας του είχε μαθητές από όλη την Ελλάδα, κυρίως από τα νησιά (δεύτερη κατά σειρά αναφέρεται η Κάρπαθος) ενώ υπάρχουν και πολλά προσφυγάκια, από τη Φώκαια, τη Σμύρνη, την Οδησσό, την Τραπεζούντα, το Αξαϊρι κ.α.

Οι μαθητές από τα Δωδεκάνησα, είχαν καταγωγή κυρίως από Σύμη και Κάρπαθο, ενώ αναφέρονται ως πρόσφυγες από την Δωδεκάνησο, αφού εκείνα τα χρόνια τα νησιά ήταν κάτω από Ιταλική κατοχή. Μια ακόμη ενδιαφέρουσα παρατήρηση, οι μαθητές από την Κάσο είναι εγγεγραμένοι ως δημότες Ερμουπόλεως Σύρου.

Πολύ αργότετα, τη σχολική χρονιά 1949-50, εμφανίζονται οι πρώτοι μαθητές με δημοτολόγια από δήμους της Δωδεκανήσου.

Τη σχολική χρονιά 1938-39 το σχολείο αλλάζει όνομα και μετακομίζει σε άλλη γειτονιά. Το 13ο γίνεται 34ο με νέα έδρα την οδό Ανδριανουπόλεως αρ. 10 στην Καλλίπολη.

Το σχολείο μεταφέρθηκε στην καρδιά του «συνοικισμού των Καρπαθίων» και έχει πρόσοψη στην πλατεία Καρπάθου της Καλλίπολης.

Η πλατεία Καρπάθου βρίσκεται ανάμεσα στις οδούς Καρπάθου, Κάσου και Ανδριανουπόλεως, οι ονομασίες δόθηκαν μετά το 1930 αφού στις γύρω περιοχές έμεναν πρόσφυγες από αντίστοιχα νησιά. Να πως περιγράφεται στο αρχείο του σχολείου η μεταφορά στο νέο κτήριο:

«Το 34ο δημοτικό σχολείο Πειραιά, στεγάζεται στο παρά πλατείας Καρπάθου – Καλλίπολη- ομώνυμο κτήριο, ιδιοκτησίας του Συλλόγου Απανταχού Καρπαθίων, με ενοίκιο που καταβάλλει στο δημόσιο.

Το κτήριο είναι πεπαλαιωμένο και έχει 6 αίθουσες διδασκαλίας, εκ των οποίων οι δυο διαμμορφώθηκαν κατόπιν δημιουγηθέντος χωρίσματος εις την μια εξ αυτών. Εκτός των παρά πάνω αιθουσών υπάρχει και μια ακόμη που χρησιμοποιείται για γραφείο διδακτικού προσωπικού».

Στην είσοδο του κτηρίου υπήρχε μια μεγάλη πινακίδα που ανέφερε με κεφαλαία γράμματα την ονομασία του κτηρίου: «ΜΕΓΑΡΟ ΚΑΡΠΑΘΙΩΝ».

Περίπου 40 χρόνια αργότερα, στις 20.4.1976 η αρμόδια επιτροπή του υπουργείου δημοσίων κτημάτων Αθηνών έκρινε το κτήριο ακατάλληλο.

«Η αρμόδια υπηρεσία σε μισθώσεις οικημάτων, προς στέγαση σχολείων κλπ έκρινε το κτήριο ακατάλληλο και ανεπαρκές ως προς το εστεγασμένο και αύλειο χώρο, με ανεπαρκή και ακατάλληλα αφοδευτήρια κλπ. Συμπληρωματικά στοιχεία: έτος οικοδομής 1931, στεγασμένος χώρος 210 τ.μ. αύλειος χώρος 58 τ.μ. για 425 μαθητές.»

Δέκα χρόνια αργότερα, το 1986, η σχολική επιτροπή πρότεινε στον Οργ. Σχολικών Κτηρίων την άμεση εξαγορά των δυο οικοπέδων ως μοναδική λύση στα κτηριακά προβλήματα που αντιμετώπιζε το σχολείο.

Τα οικόπεδα απαλλοτριώθηκαν αναγκαστικά με κοινή υπουργική απόφαση υπ. Παιδείας και Οικονομικών στις 4.5.1987. Ο Δήμος Πειραιά αποφάσισε το 1992 την κατασκευή ενός νέου κτηρίου, η κατεδάφιση του παλαιού κτίσματος ξεκίνησε το καλοκαίρι του 1993 και τα εγκαίνια του νέου κτηρίου πραγματοποιήθηκαν στις 11.12.1995 επί της Δημαρχίας του Στ. Λογοθέτη.

Ένας από τους πρώτους Καρπάθιους μαθητές, ο Σποϊτης Μηνάς Ε. Τσαμπουνιέρης, μεγαλωμένος στην πλατεία Καρπάθου, ήταν 10 ετών όταν έγιναν τα εγκαίνια του δημοτικού σχολείου. Θυμάται τους Ολυμπίτες και τους Πυλιάτες, κυρίως από αυτά τα δυο χωριά ήταν οι κάτοικοι της περιοχής και όπως γράφει στο αφιερωματικό βιβλίο του σχολείου: «Οι Καρπάθιοι βαστούσαν δίσκο με καραμέλες και γλυκά, κερνούσαν όσους παρεβρέθησαν το 1938 στα εγκαίνια». Δεν ξέχασε ούτε τους καρπάθιους μουσικούς που έπαιξαν ασταμάτητα, «λύρα ο Μανώλης Τσαμπουνιέρης και λαούτο ο Νικήτας Γερογιάννης, με την καρπάθικη μουσική και τον χορό να κρατά για πολλές ώρες, μάλιστα ο αφηγητής ήταν από τα μεγάλα παιδιά και χόρεψε μπροστά, στον κάβο!»

Από τη δημοσιευμένη έρευνα του Γιάννη Ν. Παραγιού, το 1960 στην εφ. Καρπαθιακή, πιθανολογείται ότι η πρώτη παροικία Καρπαθίων στην Αττική ήταν στην περιοχή της Πειραϊκής, χρονολογείτε πριν από το 1865 και αποτελείτε κυρίως από Πυλιάτες!

Aν μάλιστα λάβουμε υπόψη μας τις περιγραφές του Πυλιάτη εργολάβου Γιάννη Λαχανά, που βρέθηκε μικρό παιδί, λίγο πριν από τις αρχές του 20ου αιώνα, να δουλεύει στα υπαίθρια λατομεία της περιοχής, καταγράφουμε ότι αρκετοί από τους εργάτες βρέθηκαν στην Καλλίπολη με την ολοκλήρωση της διάνοιξης του Ισθμού της Κορίνθου (1893). Πολλοί σπουδαίοι μάστορες και βοηθοί ταξίδεψαν για την Πειραική, αφού το καρπάθικο στοιχείο ήταν ήδη έντονο και τα μεροκάματα στην εξόρυξη και το κόψιμο της ξακουστής πειραϊκής πέτρας με το όνομα ακτίτης, ήταν εξασφαλισμένα αν και οι συνθήκες εργασίες ήταν πολύ σκληρές με καθημερινά ατυχήματα ή δυστυχήματα.

Αξίζει μια αναφορά στους πρώτους Καρπάθιους του Πειραιά, ειδικότερα στο Μενετιάτη Ανδρέα Γιαβάση! Πρόκειται για έναν εξαιρετικά εργατικό και έξυπνο άνθρωπο, τόσο που ξεκίνησε δουλεύοντας στο εργοστάσιο του Ρετσίνα και έφτασε να είναι από τους σοβαρότερους επιχειρηματίες, μάλιστα ο Γ. Βασιλειάδης, ιδιοκτήτης των ναυπηγείων (το 1859 δημιουργεί Μηχανοποιείο και Ναυπηγείο και συνέχισε την πρωτοπόρα επιχείριση ο γιος του Βασίλης Βασιλειάδης), χρησιμοποιούσε τον λόγο του Μενετιάτη ως συμβόλαιο σε πολλές από τις συμφωνίες του!

Ο Γιαβάσης παντρεύτηκε μια από τις ανηψιές του Ρετσίνα και στην επιχείρηση του, μια μεγάλη μάντρα οικοδομικών υλικών, εργάστηκαν δεκάδες από τους πρωτόβγαλτους στην Αττική καρπάθιους μετανάστες.

Η Εργάνη και το Σωματείο Μενεταρκασίων η Πρόοδος

Οι Καρπάθιοι από το 1865 ζητούν από την Ελληνική βουλή να εκλέγεται εκπρόσωπος από τον τόπο τους! Δεν το κατάφεραν αλλά η συλλογική προσπάθεια καταγράφεται και αποδεικνύει τον μεγάλο αριθμό των μελών της παροικίας.

Πρώτη πετυχημένη προσπάθεια συλλογικής δράσης Καρπαθίων είναι η δημιουργία του συλλόγου “Εργάνη” το 1895, από 36 πατριώτες στον Πειραιά. Πρώτος πρόεδρος ο Βασίλης Διακογιάννης και μέχρι το 1938 (όπως θα δούμε η χρονιά του σχολείου), ακολούθησαν Βασίλειος Βέργης 1910, Ηλίας Μαυρολέων 1911-1918, ο Μιχάλης Παχούλης 1919-20, 1923, ο Γιώργος Δασκαλάκης 1921-22, 1924, 1929 και 1951, ο Σωτήρης Χιωτάκης 1925-1928, 1935-1938, ο Ανδρέας Μαγγιώρος 1930-31, ο Γιώργος Καραιτιανός 1932-33, 1961-62, ο Γιώργος Μουλάκης 1932 και ο Ιωάννης Μοσχούλης το 1934.

Μόλις 11 χρόνια μετά την Εργάνη, το 1906, γεννήθηκε ακόμη μια μεγάλη καρπάθικη κίνηση, το εργατικό σωματείο Μενεταρκασίων λατόμων “Η Πρόοδος”. Σύμφωνα με αναφορά του ερευνητή Ντίνου Μελά πρόκειται για το ιστορικότερο σωματείο της Καρπάθου!

Από τους δημιουργούς και θα λέγαμε χωρίς καμιά υπερβολή η ψυχή του σωματείου, ήταν ο πρώτος πρόεδρος, ο Μενετιάτης Αντώνιος Κ. Σκορδαράς. Το εργατικό σωματείο γνώρισε αθρόα συμμετοχή και συμπαράσταση από τους εργάτες των λατομείων Πεντέλης και Διονύσου. Οι ιδρυτές έφτασαν τους 200, ενώ σε 3 μήνες είχαν φτάσει τα 350 μέλη και σε 6 μήνες αριθμούσε περισσότερα απο 1000 μέλη! Η κορυφαία δράση του σωματείου ήταν η ιδρύση του Εργατικού Κέντρου της Αθήνας το 1910! Ο ακούκαστος και οξυδερκής πρόεδρος του δεν ήταν εργάτης, ήταν εργολάβος μαρμάρων και για αυτό το λόγο κατηγορήθηκε, προφανώς ως εργοδοτικός, από τα άλλα σωματεία!

Η “Πρόοδος” των λατόμων αλλάζει χέρια στις εκλογές τις τριετίας.

Στις 29 Ιουλίου 1909, πραγματοποιήθηκε συνέλευση με παρουσία “άνω των 80 ατόμων” και νέος πρόεδρος ανέλαβε ο καθηγητής Γεώργιος Ανδρ. Γιαβάσης, αντιπρόεδρος ο Εμμ. Ι Χατζημανώλης, ταμίας ο Ηλίας Κομιτόπουλος, γραμματέας ο δικηγόρος Ιωάννης Μ. Γιαννάκης. Σύμβουλοι: Εμμ. Χωρατατζής, Φραγκιός Ιωάννου, Εμμ. Κωνσταντινίδης, Μηνάς Κανάκης, Κων. Παζαρζής και Νικόλαος Φράγκος. Ο νέος πρόεδρος είναι 36 ετών, έχει ολοκληρώσει σπουδές στη φυσικομαθηματική σχολή του Παν. Αθηνών, ενώ με υποτροφία του κράτους έχει ταξιδέψει σε Ελβετία και Σουηδία και ολοκλήρωσε με επιτυχία μεταπτυχιακές σπουδές σε “χειροτεχνία και βιοτεχνία”. Φαίνεται πως με δική του πρωτοβουλία (μήπως ήταν συναίνεση;), συγχωνεύθηκαν οι δύο σύλλογοι της Καρπάθου.

Η Εργάνη του Πειραιά και το πολυπληθές σωματείο “Μενεταρκασίων” Λατόμων της Πεντέλης, “Η Πρόοδος” έγιναν ένα. Στην πραγματικότητα, το σωματείο εργαζομένων μάλλον αδράνησε, οι πατριωτικές ανάγκες υπερίσχυσαν ενώ οι αγωνιστικές εργατικές μάχες πήγαν περίπατο.

Η συνένωση των δυο σωματείων δημιούργησε τον σύλλογο που σήμερα ονομάζουμε Σύλλογος Απανταχού Καρπαθίων Αττικής.

Από τα αρχεία του Συλλόγου Απανταχού Καρπαθίων, όπως τα κατέγραψε στο βιβλίο ο πρόεδρος του Συλλόγου Νικόλαος Μαστρομηνάς, η δεκαετία 1920-1930 παρουσιάζει σπουδαία δράση! Ξεκίνησε με τη δωρεά ενός οικοπέδου 432τ.μ. από τον Επίτιμο Πρόεδρο Γεώργιο Α. Γιαβάση.

Την ίδια περίοδο έχουμε αρκετές αλλαγές στην έδρα του συλλόγου που δεν είχε το δικό της σπίτι. Το όνειρο για σταθερή κατοικία γίνεται πραγματικότητα, πρωτεργάτης του σχεδίου ο Σωτήρης Χιωτάκης για τη δημιουργία Καρπαθιακού οικοπεδικού Συνεταιρισμού. Το 1927 εγκρίθηκε η παραχώρηση 70 στρεμμάτων στην Πειραική Χερσόνησο και μάλιστα με μειωμένη τιμή, από 46 σε 25 δραχμές το τετραγωνικό μέτρο παρόλο που υπήρχαν προσφορές για 100 δραχμές.

Δημιουργήθηκε επιτροπή οικοπέδων με πρόεδρο τον Ιωάννη Καραϊτιανό, γραμματέα τον Εμμ. Σακελλιάδη και μέλη τους Κ. Παπαδόπουλο, Μ. Μαραγκό, Ιωαννίδη και Γιώργο Δασκαλάκη που μαζί με τα αντίστοιχα συμβούλια 1927-1931 ολοκληρώθηκε η παράδοση των οικοπέδων σε 268 δικαιούχους. Ο γερουσιαστής Γιώργος Μαυρολέων πέτυχε την μείωση του φόρου μεταβίβασης των οικοπέδων και ο βουλευτής Πειραιά Γιώργος Σακαλής την διευκόλυνση των δόσεων. Και για τον σύλλογο το κέρδος ήταν τεράστιο, αφού κέρδισε μια έκταση 4.160 τ.μ. και με την οικονομική δυνατότητα που υπήρχε από δωρεές την 2-8-1931 προχώρησαν σε μειοδοτικό διαγωνισμό για την ανέγερση ακινήτου. Ο εργολάβος Γιώργος Νικολάου ανέλαβε την εκτέλεση του έργου που το ολοκλήρωσε σε χρόνο ρεκόρ! Έντεκα μήνες αργότερα, 6/7/1932 το κτήριο παραδόθηκε στον σύλλογο Απανταχού Καρπαθίων. Αξίζει τουλάχιστον μια αναφορά στην οικονομική και κάθε είδους ενίσχυση των ανώνυμων Καρπάθιων λατόμων, χωρίς αυτούς δεν θα υπήρχε η ανάγκη για στέγη, ούτε συλλογικά πατριωτικά όνειρα. Όπως αναφέρει ο Νικόλαος Μαστρομηνάς, στις επιχειρήσεις των Καρπαθίων υπήρχαν κουμπαράδες που γέμιζαν με χρήματα από τις προσφορές των πατριωτών!

Ο σύλλογος απέκτησε το σπίτι του και κατάφερε να βγάλει και εισόδημα, αφού από 1/10/1934 μέχρι 30/11/1935 ένα τμήμα του κτηρίου νοικιάστηκε στην Μαίρη Γ. Σοφίλου που το μετέτρεψε σε διδακτήριο.

Σε μια ιστορική Γενική Συνέλευση, στις 7 Ιούλη 1938, αποφασίσθηκε η ενοικίαση του κτηρίου στο Δημόσιο, για να στεγάσει το 13ο Δημοτικό σχολείο που θα μεταφερόταν στην περιοχή, το ποσό του ενοικίου ορίστηκε στις 6.000 μηνιαίως και το συμβόλαιο είχε 5ετη διάρκεια. Στις προυποθέσεις για την συμφωνία ήταν και η τροποποίηση και συμπλήρωση του κτηρίου που πραγματοποιήθηκε έπειτα από δανεισμό.

Στην Γεν.Συν. 26/3/1939, ο Γεώργιος Επιτρόπουλος δάνεισε 100.000 δραχμές με 9% τόκο και αποπληρωμή σε 4 6μηνιαίες δόσεις και ο Νικόλαος Κωνσταντινίδης 100.000 δραχμές 9% τόκο και δόσεις που ξεκινούσαν μετά την αποπληρωμή του πρώτου δανειστή και σε 4ετη διάρκεια εξόφλησης. Ακόμη και ο Σύλλογος Συμαίων δάνεισε 50.000 δραχμές με 7% τόκο. Ακόμη μια ξεχωριστή λεπτομέρεια, 24.10.1940 στην Γεν.Συν. Καρπαθίων με μια ακόμη ανεπανάληπτη πατριωτική κίνηση αποφασίστηκε να δωθούν όλα τα ενοίκια (τότε περίπου 50.000 το μήνα) μέχρι το τέλος του πολέμου, ως μια βοήθεια στον Εθνικό Αγώνα.

Στην συνεδρίαση τις 18.6.1957 έγινε η πληρωμή του απαλλοτρωμένου από το Ελληνικό Δημόσιο οικοπέδου που είχε παραχωρήσει ο Μενετιάτης ευεργέτης Γ.Α. Γιαβάσης και με αυτά τα χρήματα (60.100 δρχ) ο Σύλλογος λίγα χρόνια αργότερα (13.5.1962) αγόρασε το σημερινό ακίνητο στην οδό Κολοκοτρώνη 80, αυτό που μέχρι σήμερα εξακολουθεί να έχει την έδρα του.

Το 2008 ο τότε υπ. Παιδείας Ευριπίδης Στυλιανίδης είχε μια ενδιαφέρουσα πρωτοβουλία που ωστόσο έμεινε στα χαρτιά, πρότεινε να αποκτήσει όνομα κάθε σχολική μονάδα Πρωτοβάθμιας και Δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης.

Αρκετά είναι τα σχολεία που πρόσφατα απέκτησαν ένα όνομα, κυρίως στη μνήμη των ανθρώπων που πέρασαν από αυτά και στη συνέχεια χάραξαν με τον δικό τους τρόπο την ιστορία όλης της χώρας.

Η Κάρπαθος έχει αυτό το ανεκτίμητο προνόμιο να δίνει τα τελευταία 78 χρόνια το όνομα της σε ένα δημοτικό σχολείο του Πειραιά! Από το σχολείο έχουν περάσει χιλιάδες μαθητές μαζί με τους γονείς τους, επίσης εκατοντάδες είναι και οι εκπαιδευτικοί που δίδαξαν μέσα στις αίθουσες του. Όλοι τους κρατούν ζωντανές αναμνήσεις από τα πιο γλυκά τους χρόνια και το πρώτο συστατικό από εκείνες τις μνήμες είναι το όνομα Κάρπαθος!