Ελπίδα Νούσα

Δωδεκαήμερο στη χριστιανική παράδοση ονομάζεται η χρονική περίοδος των δώδεκα ημερών από τα Χριστούγεννα μέχρι και την παραμονή των Θεοφανείων.

Κατά τη λαϊκή παράδοση, από την παραμονή των Χριστουγέννων μέχρι τα Θεοφάνεια, οπότε «τα νερά είναι αβάφτιστα», ανεβαίνουν οι Καλικάντζαροι στην επιφάνεια της γης από τον Κάτω Κόσμο, μπαίνουν στα σπίτια από την καπνοδόχο και τα αναστατώνουν. Για να τους διώξουν, οι ένοικοι σχεδιάζουν το σημείο του Σταυρού σε διάφορα μέρη του σπιτιού και φροντίζουν να έχουν αναμμένη φωτιά. Σε κάποιες περιοχές της πατρίδας μας ολόκληρο το Δωδεκαήμερο καίει στη «γωνιά» ένα χοντρό κούτσουρο, το «χριστόξυλο» ή «σκαρκάντζαλος». Τη στάχτη από το ξύλο αυτό την έριχναν στους αγρούς για να τους προφυλάξουν από κάθε κακό.
Σχετικό έθιμο είναι και το άναμμα μεγάλης φωτιάς στο ύπαιθρο κατά την παραμονή ή ανήμερα των Χριστουγέννων, της Πρωτοχρονιάς και των Θεοφανείων, με σκοπό το διώξιμο των δαιμονίων.

Τα εορταστικά έθιμα του Δωδεκαημέρου αρχίζουν από την παραμονή των Χριστουγέννων με τα κάλαντα, που συνεχίζονται με τα κάλαντα της Πρωτοχρονιάς και τελειώνουν με τα κάλαντα της «θεότρεμης» γιορτής των Φώτων.

Διαδεδομένο έθιμο, και με σημαντική αναβίωση στη σύγχρονη εποχή, ήταν επίσης το λαϊκό δρώμενο των μεταμφιέσεων που είναι γνωστό ως μωμόγεροι και ρογκατσάρια.

Στον Δυτικό Χριστιανισμό η μνήμη του Αγίου Στεφάνου που γιορτάζεται στις 26 Δεκεμβρίου είναι γνωστή και ως «Ημέρα του Tρυποφράχτη» (Wren Day), συνδεόμενη με το κυνήγι ενός τέτοιου πτηνού τοποθετημένου στην κορυφή ενός στύλου και δρώμενα μεταμφιέσεων.

Το έθιμο:

Ο τρυποφράχτης, θεωρείται πουλί των ξωτικών, καθώς αποτελεί οιωνό συναπαντήματος με τα ξωτικά. Για τους Κέλτες ήταν ιερό πτηνό κι έτσι το να σκοτώσεις τρυποφράχτη οποιαδήποτε εποχή του χρόνου θεωρούσαν πως έφερνε ατυχία, με μοναδική εξαίρεση την τελετουργική εορτή για το «Κυνήγι του Τρυποφράχτη», που λάμβανε χώρα κατά την περίοδο του χειμερινού ηλιοστασίου.
Σύμφωνα με αυτό το παράξενο έθιμο τα «αγόρια τρυποφράχτες» ντύνονται με κουρέλια, χτυπούν κατσαρολικά, λεκάνες και κρουστά, προχωρώντας παρατεταγμένα στη σειρά πίσω από έναν τρυποφράχτη που έχει σκοτωθεί γι’ αυτήν την περίσταση και έχει τοποθετηθεί πάνω σε ένα κοντάρι στολισμένο με φύλλα βελανιδιάς και κλαράκια από γκι.
Τα «αγόρια τρυποφράχτες» εμφανίζονται του Αγίου Στεφάνου ανήμερα, κουβαλώντας ένα ζωντανό τρυποφράχτη από αγροικία σε αγροικία (κλεισμένο μέσα σε ένα μικρό κλουβάκι, στολισμένο με κορδέλες), συλλέγοντας φόρο τιμής υπό τη μορφή νομισμάτων ή λαμβάνοντας για κέρασμα κούπες με μπύρα σε όποιο σπίτι σταματήσουν.
Στο τέλος συγκεντρώνονται στην πλατεία και χορεύουν σε κυκλικό χορό με κέντρο το στύλο με τον τρυποφράχτη.

Θυμίζουμε πως ο τρυποφράχτης είναι γνωστός ως ο βασιλιάς των πουλιών, ένας τιμητικός τίτλος που βρίσκει την εξήγησή του στην παρακάτω ιστορία: κάποτε όλα τα πουλιά συγκεντρώθηκαν κι αποφάσισαν ότι όποιο πουλί πετούσε ψηλότερα και γρηγορότερα θα στεφόταν βασιλιάς τους. Ο αετός απομακρύνθηκε απ’ όλα τα πουλιά με ιδιαίτερη ευκολία, αλλά ο έξυπνος τρυποφράχτης είχε κρυφτεί κάτω απ’ το φτερό του αετού και περίμενε μέχρι που ο αετός άρχισε να παραπαίει από κούραση. Τότε ο τρυποφράχτης ξεπήδησε από την κρυψώνα του και πέταξε ακόμη πιο ψηλά.

Ο Αριστοτέλης και ο Πλούταρχος αποκαλούσαν τον τρυποφράχτη «βασιλιά» και «μικρό βασιλιά», αντίστοιχα, αλλά και στην Ιαπωνία αποκαλείται «Βασιλιάς των Ανέμων».
Εκτός από τους Δρυίδες και για άλλους λαούς ήταν ιερό πουλί και «υπέρτατο ανάμεσα σε όλα τα πουλιά» και χρησιμοποιούσαν το κελάηδημά του για μαντεία.
Σύμφωνα με τον Σουητώνιο, η δολοφονία του Ιούλιου Καίσαρα είχε προβλεφθεί από έναν δυσοίωνο τρυποφράχτη. 

Στο δρώμενο του τρυποφράκτη υποτίθεται ότι το πουλί προδόθηκε από το δυνατό τραγούδι του, όταν προσπάθησε να κρυφτεί από τους εχθρούς του.

Με ένα λαϊκό τραγουδάκι των Βορείων που συνηθίζεται μέχρι σήμερα να εκτελείται τη σημερινή μέρα, 26 του Δεκέμβρη, Ημέρα του τρυποφράχτη, θα ευχηθούμε Χρόνια Πολλα σε όλους!

“The Wren Song-Το τραγούδι του τρυποφράχτη”:

The wren, the wren, the king of all birds,

St. Stephen’s day was caught in the furze,

Although he was little his honour was great

Jump up, me lads, and give hima treat…”

(“Μύθοι των Βορείων”, PAGE I. R, mythoplasieskiafigiseis, Wikipedia)