Γιάννης Καραχισαρίδης

Όταν οι γεωπολιτικοί αναλυτές ξεβολεύονται. Ο Ψυχρός Πόλεμος τελείωσε πριν 30 χρόνια. Το τέλος του σηματοδότησε το τέλος μιας εποχής. Το σύμφωνο της Βαρσοβίας είναι μια ξεχασμένη ανάμνηση και ο ιδεολογικός πόλεμος ανάμεσα σε δύο μεγάλα παγκόσμια μπλοκ τελείωσε. Παρ’ όλα αυτά δεν είναι λίγοι εκείνοι που συνεχίζουν να βιώνουν το σήμερα με τα δεδομένα του χθες. Δεν είναι λίγοι εκείνοι που συνεχίζουν να αναλύουν τις συγκυρίες με βάση την παλιά αντιπαλότητα ανάμεσα στον δυτικό κόσμο και στη Ρωσία. Τώρα βέβαια δεν μπορούν να ισχυριστούν ότι η Ρωσία είναι κομμουνιστική όπως τότε, αλλά τους αρκεί που το πολίτευμα της δεν είναι κατ’ εικόνα και ομοίωση των δυτικών δημοκρατιών. Κι έτσι τα «γεράκια» της δημοκρατικής Ευρώπης συνεχίζουν να διαβάζουν όλες τις εξελίξεις με βάση τη παλιά εχθρότητα και να ονειρεύονται την προσχώρηση της Ουκρανίας και των δυτικών Βαλκανίων στους κόλπους της. Και γιατί όχι, αργότερα, και της Γεωργίας, του Αζερμπαϊτζάν, της Λευκορωσίας, της Μολδαβίας και ενδεχομένως και του Καζακστάν.   Μέχρι στο τέλος να απομονώσουν οριστικά τον «μεγάλο εχθρό» που στα μάτια τους είναι ακόμα η Ρωσία. Αλλά η Ιστορία δεν κάνει χάρες σ’ αυτούς που ξέμειναν στο παρελθόν. Και τους αιφνιδιάζει συνεχώς με τις συνεχείς εναλλαγές συμμαχιών. Γιατί πλέον έχουμε περάσει από τον κόσμο των δύο ιδεολογικών μπλοκ σε έναν πολυκεντρικό νέο κόσμο, με ρευστές επιρροές και αντιθέσεις. Κι έτσι το ΝΑΤΟ ομφαλοσκοπεί, αφού ξέμεινε μόνο του, χωρίς Σύμφωνο της Βαρσοβίας και Τείχος του Βερολίνου απέναντι του. Και ο επεκτατισμός της ΕΕ έχει ανακοπεί, αφού η νέα εποχή έχει γεννήσει άλλου είδους προβλήματα εντός της. Κι όλα αυτά προκαλούν σύγχυση στις παραδοσιακές γεωπολιτικές αναλύσεις, που πια δεν καταφέρνουν να ερμηνεύσουν το τι ακριβώς συμβαίνει γύρω μας.

Αλαζόνες και εγωιστές. Με αφορμή το Μουντιάλ έχουν διατυπωθεί αρκετές επικρίσεις για τον Ρονάλντο. Δεν είναι λίγοι εκείνοι που τον απορρίπτουν ως εγωιστή και αλαζόνα. Επειδή οι πολιτισμένοι άνθρωποι της Δύσης θεωρούν το ισχυρό εγώ  εμπόδιο για την άσκηση της αλληλεγγύης και της ανθρωπιάς, εύκολα ταύτισαν τον εγωιστή με τον αλαζόνα και ξεμπέρδεψαν. Μόνο που εγωιστής είναι αυτός που έχει ισχυρή εμπιστοσύνη στον εαυτό του και ξέρει να ξεπερνά τις δυσκολίες, ενώ αλαζόνας είναι εκείνος που υπερτιμάει την αξία του και κατά κανόνα στο τέλος χάνει.

Συνεννοήσεις και συγκρούσεις. Οι πολιτισμένοι άνθρωποι της Δύσης απεχθάνονται τις συγκρούσεις και πιστεύουν ότι όλα τα θέματα θα πρέπει να λύνονται με συνεννοήσεις. Έτσι σε μια κοινή συνέντευξη ο Γιαννίτσης και η Ρεμπούτσικα αποφάνθηκαν σχετικά. Διατύπωσαν με ένα στόμα το θεάρεστο συμπέρασμα ότι η πολιτική πρέπει να ενώνει όπως η μουσική. Τι εύκολες και τρυφερές κουβέντες. Επιθυμίες γεμάτες συναισθηματισμό και ανθρωπιά. Κι όμως αυτό το συμπέρασμα δεν περιέχει τίποτα το ανθρώπινο, τίποτα το πραγματικό. Πολιτική χωρίς αντιθέσεις και συγκρούσεις δεν υπάρχει εξ ορισμού. Και η μουσική χωρίζει παρά ενώνει. Οι καλλιτεχνικές προτιμήσεις εξ ορισμού δημιουργούν και καλλιτεχνικές απωθήσεις. Οι πολιτισμένοι άνθρωποι της Δύσης έχουν παραμυθιαστεί και δεν μπορούν να καταλάβουν ότι οι συνεννοήσεις μαζί με τις συγκρούσεις όχι μόνο συνυπάρχουν αλλά η συνύπαρξη τους αποτελεί και την πρωταρχική ύλη της κοινωνικής ζωής των ανθρώπων.

Χωρίς αιδώ. Κάποιοι την 21^η Αυγούστου θα γιορτάσουν την έξοδο από τα μνημόνια χωρίς αιδώ. Κι όμως η έξοδος είχε προκύψει στις αρχές του 2015 με το τέλος του 2^ου μνημονίου. Η έξοδος υπήρχε εκεί, έτοιμη και δεν είχαν παρά να βάλουν την τελευταία πινελιά. Κι όμως προτίμησαν την παραμονή στα μνημόνια κι όχι την έξοδο. Και τώρα, χωρίς αιδώ, μετά από τρία ταραγμένα χρόνια, γιορτάζουν αυτό που θα έπρεπε να γιορτάσουν τότε.

Ο λαϊκισμός της πολιτικής ορθότητας. Ο λαϊκισμός είναι μια περίεργη κατηγορία της ανθρώπινης επικοινωνίας. Αποκτάει οπαδούς προτείνοντας εύληπτα και γενικόλογα συνθήματα, που δήθεν θα μας οδηγήσουν σε ένα  καλύτερο μέλλον. Τον ονομάζουμε λαϊκισμό γιατί οι ελκυστικές προτροπές του ασκούν γοητεία, χωρίς όμως να μπορούν να αντιμετωπίσουν πραγματικά προβλήματα. Μέχρι στιγμής έχουμε συνηθίσει να αποκαλούμε λαϊκιστές όσους ακολουθούν ακροδεξιά ή ακροαριστερή ατζέντα. Και κάπου στη μέση η πολιτική ορθότητα παραμένει στο απυρόβλητο. Αλλά δυστυχώς και η πολιτική ορθότητα χρησιμοποιεί μια ωραιοποιημένη ατζέντα μιλώντας γενικά και αόριστα για τις αξίες του ευρωπαϊκού οράματος, για την παγκόσμια καταπολέμηση της φτώχιας και των ανισοτήτων, για έλλειμμα δημοκρατίας, για το ελεύθερο εμπόριο, για τη κλιματική αλλαγή και για την ειρηνική διευθέτηση των διαφορών. Ωραία λόγια, που όμως τελικά συνιστούν απλές ευχές που καθησυχάζουν τον εκπολιτισμένο τρόπο σκέψης.  Και ίσως πρέπει οι σοφοί, οι διαφωτισμένοι, οι προοδευτικοί και οι ανθρωπιστές να επανεξετάσουν τα επιχειρήματα τους. Ίσως πρέπει να αναρωτηθούν μήπως τα ωραία λόγια όχι μόνο δεν αρκούν, αλλά και ότι συχνά μπορούν να οδηγήσουν σε έναν άλλο, λιγότερο συζητημένο, λαϊκισμό.

Η ζωτικότητα των αντιφάσεων. Άλλοι προτάσσουν τη συνεκτικότητα και ομιλούν για μια πιο ενωμένη Ευρώπη, με ακροτελεύτιο όραμα τις Ενωμένες Πολιτείες της Ευρώπης. Άλλοι δίνουν μεγαλύτερη σημασία στην εθνική ταυτότητα των ευρωπαϊκών χωρών, βάζοντας την ενοποίηση σε δεύτερη μοίρα. Οι δύο απόψεις, η κεντρομόλα και η φυγόκεντρη μοιάζουν να αντιπαλεύουν και να βρίσκονται στη δίνη μιας αντίφασης. Αλληλοκατηγορούνται και ο καθένας δεν ακούει τις αντίπερα απόψεις. Και η σύγκρουση μας φαίνεται λογική και αναπόφευκτη. Και μας καλεί να πάρουμε θέση είτε για περισσότερη είτε για λιγότερη Ευρώπη. Αλλά πρόκειται για ένα δίλημμα που μάλλον είναι κατασκευασμένο. Κι αυτό ίσως το καταλάβουμε, όταν στο τέλος της διαδρομής συναντήσουμε μια Ευρώπη αποκεντρωμένη με ισχυρές εθνικές ταυτότητες και ταυτόχρονα πολύ πιο συνεκτική απ’ ότι είναι σήμερα. Κι έτσι στο τέλος της διαδρομής ίσως καταλάβουμε ότι οι αντιφάσεις προσδίνουν ζωτικότητα στη κίνηση της Ιστορίας, παρά διχάζουν ή ακυρώνουν.

Διαφθορά και κάθαρση. Κοινωνίες χωρίς διαφθορά δεν έχουν εφευρεθεί ακόμα. Κι ευτυχώς, γιατί τότε δεν θα ζούσαμε στη γη, αλλά στον παράδεισο. Κι ο παράδεισος που είναι ήρεμος με φωτοτυπημένες τις ημέρες του σίγουρα δεν έχει κανένα ενδιαφέρον για τον ανήσυχο homo sapiens. Ο πολιτισμός όμως έφερε νόμους και κανόνες και μ’ αυτούς επιδιώκει να αντιμετωπίσει πράξεις διαφθοράς. Η κάθαρση όμως είναι άλλο πράγμα και ανήκει στον λαϊκισμό. Γιατί με την κάθαρση εννοούμε να εκκαθαρίσουμε τη διαφθορά μια κι έξω και μια για πάντα. Δηλαδή ματαιότης ματαιοτήτων. Στη δική μας κοινωνία την κάθαρση την έχουμε πολύ ψηλά. Θωρούμε ότι είναι τα υψηλά τείχη της δήθεν ηθικής μας. Γι αυτό κι όταν ακούμε για διαφθορά κάνουμε πως πέφτουμε από τα σύννεφα. Κι αντί απλά να εφαρμόσουμε τους νόμους, επικαλούμαστε την κάθαρση που θα μας σώσει στην αιωνιότητα. Τελικά η κάθαρση δεν είναι τίποτα άλλο, παρά ένας διάχυτος λαϊκισμός που ρέει – δυστυχώς – σε ολόκληρο το κυκλοφοριακό σύστημα της κοινωνίας και έχει καταντήσει να είναι μια συλλογική παράκρουση.

Η καλοσύνη δεν λύνει το πρόβλημα της λαθρομετανάστευσης. Όταν κάποιος εκφράζει ανθρωπιά και αλληλεγγύη προς τους συνανθρώπους του αισθάνεται μια εσωτερική δικαίωση. Αισθάνεται ότι πραγματικά λειτουργεί σαν πολιτισμένος άνθρωπος. Μόνο που η ανθρωπιά και η αλληλεγγύη δικαιώνονται όταν ασκούνται σε προσωπικές σχέσεις. Όταν κάποιος αποφασίζει να υιοθετήσει ένα ορφανό από την Αφρική, τότε πράγματι αυτά τα αισθήματα δικαιώνονται. Όταν ένας πέφτει στη θάλασσα για να σώσει κάποιον που πνίγεται, τότε η δικαίωση είναι πάλι αυτονόητη. Δεν συμβαίνει όμως το ίδιο όταν η σχέση παύει να είναι προσωπική και η κλίμακα αλλάζει. Τότε η καλοσύνη δεν είναι αυτονόητη, αλλά αναζητείται. Η ανθρωπιά και η αλληλεγγύη χάνουν τη διαπροσωπική τους βεβαιότητα και οι έννοιες χρειάζεται να προσδιοριστούν από την αρχή. Στις μεγάλες κλίμακες το προσωπικό αίσθημα της καλοσύνης δεν λύνει κανένα πρόβλημα. Εκεί αναγκαστικά η λογική υπερτερεί και η διεισδυτική ματιά είναι πιο αποτελεσματική από τα ατομικά συναισθήματα. Γιατί είναι τελείως διαφορετικό ν’ ανοίγεις με καλοσύνη  την πόρτα του σπιτιού σου, από το να ανοίγεις τις πόρτες της χώρας σου, χωρίς την ελάχιστη περίσκεψη.

Το ευρώ και το πρόβλημα των σοφών. Το μεγάλο πρόβλημα των σοφών και των έγκριτων είναι ότι συχνά δεν έχουν τι να πουν και επαναλαμβάνουν μια γενικολογία που ήδη την είπαν κι άλλοι. Ακούμε από τους σοφούς και τους έγκριτους, όλα τα χρόνια της κρίσης, ότι το ευρώ έχει δομικά προβλήματα. Κανένας όμως σοφός και έγκριτος δεν μας λέει ποια είναι τέλος πάντων αυτά τα δομικά προβλήματα και πώς προτείνει να λυθούν. Κάποιοι ψελλίζουν ότι οι πλούσιοι βόρειοι δεν δείχνουν αλληλεγγύη προς τους βασανιζόμενους νότιους. Μα ποιος άλλος χρηματοδοτεί το ESM που προσφέρει τα εξόχως χαμηλότοκα δάνεια σε χειμαζόμενες ευρωπαϊκές οικονομίες; Η ποσοτική χαλάρωση ποιους ευνόησε; Ποιοι αποθήκευσαν κρατικά ομόλογα στην Κεντρική Τράπεζα; Πάντως όχι τόσο η Γερμανία και οι βόρειοι που δεν το είχαν ανάγκη. Οι σοφοί και οι έγκριτοι είχαν προβλέψει ότι σήμερα το ευρώ θα είχε καταρρεύσει κι επειδή έπεσαν παταγωδώς έξω, τώρα σιγοψιθυρίζουν για κάποια αόριστα δομικά προβλήματα που πρέπει να λυθούν. Τελικά πώς να έχεις εμπιστοσύνη στη ράθυμη και στερεότυπη σκέψη των σοφών και των έγκριτων;

Ας πούμε και μια αλήθεια. Τώρα που τα μνημόνια τελειώνουν είναι καλό να πούμε μια αλήθεια. Μια αλήθεια που με επιμονή την αποκρύβουμε όλα αυτά τα χρόνια. Τα μνημόνια είναι δική μας κατασκευή και δική μας ιδιοκτησία. Δική μας κι όχι των δανειστών. Οι δανειστές είχαν ως κύριο μέλημα τη δημοσιονομική προσαρμογή. Κάτι αυτονόητο για όλες τις χώρες, άσχετα από μνημόνια. Και ήταν πάντα δική μας η απόφαση το πώς θα το πετυχαίναμε. Αν θα το πετυχαίναμε με την απελευθέρωση της ανάπτυξης ή με λιμνάζουσες και μόνιμες περικοπές. Η κυβέρνηση που βρίσκεται σε αποδρομή επέλεξε την δεύτερη εκδοχή, με δική της ευθύνη κι όχι με ευθύνη των δανειστών. Γι’ αυτό και είναι μακρύς ο δρόμος.

ΥΓ. Στην αρχή της σχολικής χρονιάς, στο Κολλέγιο Αθηνών, έδιναν το τετράδιο σημειώσεων και μελέτης. Στο οπισθόφυλλο είχε ένα σχόλιο: «Αυτή η επιστολή είναι πιο μακροσκελής απ’ ό,τι έπρεπε, γιατί δεν είχα το χρόνο να την κάνω συντομότερη»

Το άρθρο απηχεί τις απόψεις του συντάκτη του.  

The article expresses the views of the author

iPorta.gr