Μόνο στη Ρόδο

Αποστόλου Παύλου 50, Βενετοκλέων, 

Pane di capo: Λεωφόρος Ρόδου-Λίνδου (ύψος ΙΚΑ), Λεωφόρος Κρεμαστής & «Πηγές Καλλιθέας»

Γιάννης Καραχισαρίδης

Άλυτα εθνικά θέματα εν καιρώ ειρήνης. Όσο κι αν είναι δύσκολο να το παραδεχθούμε, μας στοιχειώνει ακόμα ο πολύπαθος 20ος αιώνας. Απ’ αυτόν τον αιώνα εκπορεύονται και τα τρία εθνικά θέματα που επιμένουν να μας ταλανίζουν και σήμερα. Οι ελληνοτουρκικές σχέσεις, το κυπριακό και το νεότευκτο κράτος των Σκοπίων. Στο μεταξύ η Ευρώπη ξεπέρασε τα εβδομήντα χρόνια ειρήνης. Τα σύνορα έχουν παγιωθεί και θεωρούνται αυτονόητα. Με το τέλος του ψυχρού πολέμου οριοθετήθηκαν και τα σύνορα της Ανατολικής Ευρώπης. Κι αυτά ουσιαστικά θεωρούνται πλέον αυτονόητα και οριστικά. Η διαρκής ειρήνη έχει καταλαγιάσει σε μεγάλο βαθμό τις παλιές έριδες. Ο εθνικισμός και ο διεθνισμός συνεχίζουν να παραθέτουν επιχειρήματα και επιθυμίες. Κι όταν προκύπτει φανατισμός, οι όποιες απειλές παραμένουν άσφαιρες, απλοί λεονταρισμοί. Εν καιρώ διαρκούς ειρήνης τα άλυτα εθνικά θέματα χάνουν την επικινδυνότητα τους. Σήμερα είναι εκτός πραγματικότητας να πιστεύουμε ότι οι Τούρκοι θα διαβούν τον Έβρο ή θα επιχειρήσουν να καταλάβουν τη Χίο ή τη Μυτιλήνη. Δεν υπάρχει καμιά πιθανότητα να εμφανιστεί ένας καινούριος «Αττίλας» και το μικρό κράτος στα βόρεια σύνορα μας αποκλείεται να διεκδικήσει τη Φλώρινα ή τη Θεσσαλονίκη. Κι όσο τα χρόνια και οι δεκαετίες θα περνάνε, όσο κι αν παραμένουν αυτές οι εθνικές εκκρεμότητες, οι Ελληνοκύπριοι θα φιλιώνουν με τους Τουρκοκύπριους, οι Έλληνες θα ανταλλάσσουν τουρίστες και προϊόντα με τους Τούρκους, οι Σκοπιανοί θα κάνουν διακοπές στη Χαλκιδική και οι ελληνικές επιχειρήσεις θα ανοίγουν παραρτήματα στη χώρα τους. Αυτή είναι η μεγάλη εικόνα. Η μικρή εικόνα περιλαμβάνει διαπραγματεύσεις, συλλαλητήρια, αντιπαραθέσεις και οξύνσεις.

Οι καθαροί. Στη μεσαιωνική περιπέτεια του Χριστιανισμού εμφανίστηκε κάποτε η αίρεση των καθαρών. Έβαλαν μια πραγματικά κόκκινη γραμμή ανάμεσα στην αρετή και την αμαρτία, ανάμεσα στην ύλη και το πνεύμα. Ή καλός ή κακός, τίποτα ενδιάμεσο. Και επιδίωξαν αυτό που ονόμασαν τέλειο. Αμφισβήτησαν τη καθολική εκκλησία και τη διαφθορά της και στο τέλος εξολοθρεύτηκαν. Από τότε, μέχρι και σήμερα, οι άνθρωποι δεν σταμάτησαν να επιδιώκουν τη «καθαρότητα» με τον έναν ή τον άλλον τρόπο. Γιατί μπορεί ο Χριστιανισμός να έχασε την ορμή του, αλλά οι ηθικοί κώδικες, που ορίζουν την αμαρτία και την αρετή, δεν έπαψαν να αναμιγνύονται με τους άλλους θεσμικούς κώδικες που εφαρμόζουν οι πολιτισμένες κοινωνίες. Έτσι μας αρέσει να μιλάμε για «καθαρή» ανεξαρτησία σ’ έναν κόσμο γεμάτο με σύνθετες αλληλεξαρτήσεις. Μας αρέσει να μιλάμε για «καθαρή» ελευθερία και να θεωρούμε ότι μπορούμε να κάνουμε ότι μας καπνίσει. Μας αρέσει να μιλάμε για «καθαρή» έξοδο από τα μνημόνια, έχοντας την ψευδαίσθηση ότι είμαστε μόνοι σ’ αυτόν κόσμο. Η «καθαρότητα» είναι πάντα μια φενάκη. Απλά γιατί η «καθαρότητα» – με αυτή την έννοια – ήταν, είναι και θα είναι ένας ιδεατός παράδεισος στη φαντασία των ανθρώπων.

Όχι άλλοι νόμοι. Ετοιμάζονται νέοι νόμοι για το κυνήγι του λαθρεμπορίου καυσίμων. Κι όμως το λαθρεμπόριο μπορεί να ελεγχθεί χωρίς κανένα καινούριο νόμο. Στη χώρα μας νομίζουμε ότι αρκεί ένας νόμος για να λυθεί ένα πρόβλημα. Έχουμε την αντίληψη ότι η εκτελεστική εξουσία απαγορεύεται να πράξει οτιδήποτε, αν αυτή η πράξη δεν υπακούει με σαφήνεια σε μια απολύτως συγκεκριμένη νομοθετική ρύθμιση. Μια αντίληψη που έχει καταστήσει φοβικό και απολύτως γραφειοκρατικό τον εκτελεστικό πυλώνα της δημοκρατίας. Όλοι μιλάνε για νόμους και νομιμότητα και κανείς δεν ασχολείται με την αποτελεσματικότητα. Χειροκροτούμε το ηθικό ανάστημα αυτών που τηρούν το γράμμα του νόμου, αλλά στην ουσία δεν πετυχαίνουν τίποτα. Και κοιτάζουμε καχύποπτα όποιον τολμά να τοποθετεί το αποτέλεσμα πάνω από την διαδικασία.
 
Γεωπολιτικά. Το παρελθόν, ακόμα κι όταν έχει εκπνεύσει, επιμένει να επηρεάζει τον τρόπο που παρατηρούμε το αλλαγμένο παρόν. Δύσκολα ξεκολλάμε κι έχουμε τη ψευδαίσθηση ότι οι συνθήκες παραμένουν μονίμως ίδιες κι απαράλλαχτες. Οπότε δεν είναι παράξενο που οι σύγχρονες γεωπολιτικές αναλύσεις στηρίζονται ακόμα στα δεδομένα που προσδιόρισαν τον ψυχρό πόλεμο. «Οι Αμερικανοί το θέλουν και θα γίνει». Η Ρωσία ορθώνει το ανάστημα της και «αναθερμαίνεται» και πάλι ο ψυχρός πόλεμος. Τα φοβικά εθνικά σύνδρομα αναβιώνουν στην Ευρώπη και είναι πολύ πιθανό να μας πισωγυρίσουν στον ταραγμένο και σκοτεινό Μεσοπόλεμο. Είναι όμως αξιόπιστες αυτές οι γεωπολιτικές προσεγγίσεις; Όλα μπορεί να μοιάζουν ίδια, αλλά στη πραγματικότητα δεν είναι. Τα χαρακτηριστικά των αντιθέσεων έχουν αλλάξει. Κι όσο δε μπορούμε να εντοπίσουμε τις αλλαγές, τόσο θα αναλύουμε τις εξελίξεις, λες κι ο ψυχρός πόλεμος να μην έχει τελειώσει πριν σχεδόν τριάντα χρόνια.

Κι εγώ επίσης. Μεγάλο μερίδιο της δημοσιότητας κέρδισαν οι απανωτές αποκαλύψεις για σεξουαλικές παρενοχλήσεις. Κι ενώ το θέμα είναι υπαρκτό, η ανάδειξη του έδωσε άπλετο χώρο σε υπερβολές και σε στρατηγικές δημοσιότητας. Στις δυτικές κοινωνίες δεν λείπουν οι νόμοι στους οποίους μπορούσαν να καταφύγουν οι παθούσες ή οι παθόντες. Στο χώρο του θεάματος όμως η επικοινωνία είναι ισχυρότερο όπλο από τα δικαστήρια. Η δημοσιότητα μπορεί να επηρεάσει συνειδήσεις και να καταδικάσει ή να αθωώσει πολύ πιο εύκολα, πολύ πιο αποτελεσματικά. Κάποια στιγμή θα κατακάτσει η σκόνη της επικαιρότητας. Και παρ’ όλες τις στεντόρειες φωνές, θα συνεχίσουν να υπάρχουν εκείνοι ή εκείνες που εκμεταλλεύονται την εξουσία τους για να κερδίσουν ερωτικά έπαθλα και εκείνοι ή εκείνες που θα χρησιμοποιούν συνειδητά τα θέλγητρα τους για να αναρριχηθούν. Γιατί ο πουριτανισμός, με οποιαδήποτε μορφή, ποτέ δεν κατάφερε να ποδηγετήσει τις «θυελλώδεις» ανθρώπινες σχέσεις.

Πίσω από τους κανόνες. Φυσικά είναι καλό να υπάρχουν κανόνες, αλλά είναι και γοητευτικό όταν παραβιάζονται με έναν αναπάντεχο και δημιουργικό τρόπο. Για παράδειγμα, όλοι συμφωνούμε ότι είναι θέμα ευγένειας να μη διακόπτουμε τον συνομιλητή μας. Ο Τσόρτσιλ όμως στην ταινία «Η πιο σκοτεινή ώρα» λέει στον συνομιλητή του: «Μη με διακόπτεις όταν σε διακόπτω». Και μας αφήνει άφωνους…

Όταν οι αριθμοί ευημερούν. Έχουμε συνηθίσει να λέμε «οι αριθμοί ευημερούν και οι άνθρωποι υποφέρουν». Αυτό είναι λάθος, γιατί οι αριθμοί είναι απολύτως αθώοι. Όσο κι αν αυτή η ρήση είναι ευπρόσδεκτη και θωπεύει τον νωχελικό ανθρωπισμό μας, οι αριθμοί πάντα λένε την αλήθεια. Το ψέμα το δημιουργούν οι ίδιοι οι άνθρωποι, όταν κάνουν λάθος υπολογισμούς ή αποκρύπτουν ή διαστρέφουν τα αριθμητικά δεδομένα.

Δημόσιες επιχειρήσεις και δημόσιο συμφέρον. Ίσως πρέπει να το καλοσκεφτούμε πριν ταυτίσουμε τις δημόσιες επιχειρήσεις με το δημόσιο συμφέρον. Στη χώρα μας οι δημόσιες επιχειρήσεις ήταν πάντα στα χέρια ιδιωτών, οι οποίοι διαχειρίζονταν τα έσοδα και την περιουσία τους. Γιατί άτομα, δηλαδή ιδιώτες, είναι κι αυτοί που ανήκουν σε κρατικούς μηχανισμούς. Και εύκολα μπορούν να βάλουν το ιδιωτικό τους συμφέρον υπεράνω του δημοσίου. Αυτοί οι ιδιώτες μπορεί να είναι πρόσωπα της διοίκησης, συνδικαλιστές με προσωπικές ατζέντες, κρατικοδίαιτοι επιχειρηματίες που τα έχουν καλά με την εκάστοτε εξουσία, αλλά και εργαζόμενοι που συμμετέχουν σε άβατα κυκλώματα. Είναι πολλοί – και στη πλειοψηφία τους ανώνυμοι – εκείνοι που κέρδισαν λίγα ή πολλά από το σαρκίο των δημόσιων επιχειρήσεων. Οι οποίες, σχεδόν όλες, ήταν πάντα υπερχρεωμένες. Στη χώρα μας, αντί μια δημόσια επιχείρηση να ανήκει στο κοινωνικό σύνολο, ουσιαστικά ήταν και είναι ιδιοκτησία εκείνων που – με τον έναν ή τον άλλον τρόπο – έχουν εύκολη πρόσβαση.

Οι τρεις πινακίδες έξω από το Έμπιγκ στο Μιζούρι. Μια ταινία που έλαβε και στη χώρα μας εξαιρετικές κριτικές, αλλά για λάθος λόγους. Επαινέθηκε γιατί καταγράφει τη ζωή των απλών ανθρώπων ή γιατί θέτει θέματα δικαιοσύνης ή γιατί αναδεικνύει θέματα ρατσισμού. Τίποτα απ’ όλα αυτά όμως δεν ήταν το θέμα της ταινίας. Κανείς δεν πρόσεξε, ούτε σχολίασε ότι η ταινία παρουσιάζει έναν ρατσιστή που έχει ανθρώπινες ευαισθησίες (όπως ακριβώς και ο Κλιντ Ίστγουντ στη ταινία Grand Torino). Και κανείς δεν το πρόσεξε, γιατί η στερεότυπη ανθρωπιά μας το απαγορεύει. Αντίθετα μας υπαγορεύει ότι είναι αδιανόητο ένας ρατσιστής να έχει ευαισθησίες. Γιατί έχουμε μάθει να διακρίνουμε στη ζωή μόνο το άσπρο και το μαύρο. Οι «Τρεις πινακίδες» όμως αρνούνται να ακολουθήσουν τη πεπατημένη. Αρνούνται να υποταχτούν στο δίπολο «καλός-κακός» ή σε προαναγγελμένους ηθικούς κώδικες ανθρωπιάς. Η ταινία – με το εντυπωσιακό φινάλε – μας επισημαίνει ότι δεν υπάρχει κόκκινη γραμμή που να διαχωρίζει την αρετή και την αμαρτία. Γι’ αυτό και η ταινία ανήκει στην αληθινή πρωτοπορία. Γιατί επιλέγει έναν δύσκολο και ανεξερεύνητο δρόμο. Μακριά από την αναμενόμενη ηθική. Και πολύ μακριά από αυτό που η πλειοψηφία επιμένει να ονομάζει «πρωτοπορία». Μακριά δηλαδή από ναρκισσιστικούς φορμαλισμούς με ηθικό πρόσημο.

Το κατώφλι. Το κατώφλι έχει διπλή χρήση και διπλή σημασία. Είναι το σημείο απ’ όπου μπαίνεις ή βγαίνεις. Το σημείο όπου καλωσορίζεις ή αποχαιρετάς. Εκεί κάτι τελειώνει ή κάτι αρχίζει. Όπως ακριβώς συμβαίνει και τη 12η ώρα της 31ης Δεκεμβρίου. Τότε που το κατώφλι γίνεται μια σημαδούρα στη ζωή των ανθρώπων, όπου στη θέση του αποχαιρετισμού βρίσκεται το παρελθόν και ταυτόχρονα, δίπλα του, κοντοστέκεται το μέλλον. Σ’ αυτό το κατώφλι συνωστίζονται απολογισμοί και προβλέψεις. Είναι η στιγμή που έστω και για λίγο, ο χρόνος σταματάει. Είναι η στιγμή, που το πριν και το μετά κοιτάζονται κατάματα. Σ’ ένα κατώφλι…

ΥΓ. Στην αρχή της σχολικής χρονιάς, στο Κολλέγιο Αθηνών, έδιναν το τετράδιο σημειώσεων και μελέτης. Στο οπισθόφυλλο είχε ένα σχόλιο: «Αυτή η επιστολή είναι πιο μακροσκελής απ’ ό,τι έπρεπε, γιατί δεν είχα το χρόνο να την κάνω συντομότερη»

* Το άρθρο απηχεί τις απόψεις του συντάκτη του.  
The article expresses the views of the author
iPorta.gr