Ο Δρ. Πλατής Αναστάσιος είναι Ψυχίατρος, ιδρυτής και Πρόεδρος της ΠΑΝΑΚΕΙΑ. Το βιβλίο του “Δρομολόγιο-Δρ Αναστάσιος Πλατής, ο Ψυχίατρος, ο Πολιτικός, ο Άνθρωπος” διατίθεται από τα γραφεία της ΠΑΝΑΚΕΙΑ δωρεάν. Βιογράφος: Τζίνα Δαβιλά

Μόνο στη Ρόδο

Αποστόλου Παύλου 50, Βενετοκλέων, 

Pane di capo: Λεωφόρος Ρόδου-Λίνδου (ύψος ΙΚΑ), Λεωφόρος Κρεμαστής & «Πηγές Καλλιθέας»

ΤΟ ΦΑΙΝΟΜΕΝΟ ΤΟΥ ΕΚΦΟΒΙΣΜΟΥ ΚΑΙ ΤΗΣ ΒΙΑΣ ΑΝΑΜΕΣΑ ΣΤΟΥΣ ΜΑΘΗΤΕΣ ΣΤΑ ΣΧΟΛΕΙΑ: ΑΙΤΙΕΣ, ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΚΑΙ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ

  Η βία που αναπτύσσεται μεταξύ των μαθητών του σχολείου δεν είναι ένα νέο κοινωνικό φαινόμενο. Απασχολεί εδώ και πολλά χρόνια τις χώρες της Δυτικής Ευρώπης και της Βόρειας Αμερικής. Την τελευταία δεκαετία έχει αρχίσει να παρατηρείται και στην Ελλάδα σύμφωνα με τα αποτελέσματα σχετικών ερευνών που διεξάγονται σε σχολεία της χώρας και να αναγνωρίζεται ως ένα νέο κοινωνικό πρόβλημα. Οι όροι που χρησιμοποιούνται για να περιγράψουν το φαινόμενο είναι : «σχολική βία», «εκφοβισμός» και «θυματοποίηση». Ορίζουν μια κατάσταση κατά την οποία ασκείται εσκεμμένη, απρόκλητη, συστηματική, επαναλαμβανόμενη βία και επιθετική συμπεριφορά  με σκοπό την επιβολή, την καταδυνάστευση και τη πρόκληση σωματικού και ψυχικού πόνου σε μαθητές από συμμαθητές τους , εντός και εκτός σχολείου. Στην χώρα μας το φαινόμενο αυτό παρά το γεγονός ότι είναι υπαρκτό και αρκετά διαδεδομένο, δεν έχει τύχει ακόμα της απαιτούμενης προσοχής και έτσι δεν έχουν διαμορφωθεί πολιτικές πρόληψης και αντιμετώπισης. Τα περιστατικά βίας στα σχολεία τείνουν να αποσιωπούνται, διότι θεωρείται ότι εκθέτουν  και στιγματίζουν τους θήτες, τα θύματα και το κύρος του σχολείου. Το γεγονός έχει πολλαπλές επιπτώσεις τόσο στην ψυχική υγεία, όσο και στην ψυχοκοινωνική ανάπτυξη του παιδιού. Σε ορισμένες περιπτώσεις μάλιστα, οι συνέπειες είναι ακραίες, διότι η βία δεν περιορίζεται, ούτε ελέγχεται και επομένως είναι εύκολο να οδηγήσει σε τραγικά αποτελέσματα.

Οι παράγοντες που σε συνδυασμό μεταξύ τους προκαλούν το φαινόμενο του εκφοβισμού και της βίας μεταξύ των μαθητών στο σχολείο είναι πολλοί. Σε αυτούς περιλαμβάνονται προσωπικά χαρακτηριστικά των παιδιών που εμπλέκονται σε τέτοιου είδους επεισόδια, χαρακτηριστικά του οικογενειακού τους περιβάλλοντος, διάφορες παράμετροι του σχολικού περιβάλλοντος, πολιτικές του εκπαιδευτικού συστήματος, οι στάσεις των ιδίων των παιδιών και των σημαντικών γι’ αυτά ενηλίκων, -συμπεριλαμβανομένων και των εκπαιδευτικών- απέναντι στη βία, ο τρόπος προβολής της βία από τα Μ.Μ.Ε., καθώς και γενικότερα κοινωνικά προβλήματα και διεργασίες που τείνουν να ενισχύουν αντικοινωνικές συμπεριφορές.

Η έκφραση της βίας στο σχολείο ανάμεσα στους μαθητές προσλαμβάνει ποικίλες μορφές: μπορεί να είναι σωματική, λεκτική, ψυχολογική και κοινωνική. Σε αυτές περιλαμβάνονται και πράξεις, όπως χειρονομίες, σπρωξιές, ξυλοδαρμοί, φραστικές επιθέσεις, βρισιές, προσβολές, απειλές, εκβιασμοί, κλοπές προσωπικών αντικειμένων, σεξουαλική παρενόχληση και κακοποίηση, καθώς και αποκλεισμό και απομόνωση από συναναστροφές, ομαδικά παιχνίδια και κοινωνικές δραστηριότητες. Στην Ελλάδα με βάση δεδομένα διάφορων ερευνών υπολογίζεται ότι το 10% του συνόλου των μαθητών γίνεται θύμα διάφορων μορφών βίας στο σχολείο. Οι μαθητές που ασκούν βία, δηλαδή οι θήτες υπολογίζεται ότι ανέρχονται στο 5% του συνόλου των μαθητών. Έχει παρατηρηθεί επιπλέον ότι τα αγόρια μπλέκονται περισσότερο σε περιστατικά βίας και ιδιαίτερα σωματικής σε σύγκριση με τα κορίτσια που εμπλέκονται σε μικρότερο βαθμό και τα οποία κυρίως αναμιγνύονται σε λεκτικά περιστατικά. Ειδικότερα τα αγόρια εμπλέκονται σε περιστατικά βίας σε σχέση με τα κορίτσια σε αναλογία 3 προς 1 .

Οι ψυχοκοινωνικές επιπτώσεις του εκφοβισμού και της βίας στα παιδιά-θύματα που την υφίστανται είναι πολλές και σοβαρές. Οι μελλοντικές συνέπειες είναι σημαντικές, καθώς επηρεάζουν τη ζωή τους ακόμα και όταν γίνουν ενήλικες. Τα παιδιά αυτά είναι δυνατόν να εμφανίσουν κατάθλιψη, άγχος, χαμηλή αυτοεκτίμηση, αισθήματα ανασφάλειας, σχολική φοβία, ψυχοσωματικά προβλήματα, όπως πονοκεφάλους, πόνους στην κοιλιά και διαταραχές ύπνου, μαθησιακές δυσκολίες και κοινωνική απόσυρση. Από την άλλη τα παιδιά – θύτες που ασκούν  βία έχει αποδειχθεί ότι είναι δυνατόν να εξελίσσονται σε μεγάλο ποσοστό που αγγίζει το 50% σε ενήλικες με αντικοινωνική και παραβατική συμπεριφορά.

Οι μαθητές- θύματα είναι συνήθως παιδιά με περισσότερο άγχος και ανασφάλεια από τους άλλους μαθητές προσεκτικά, ήσυχα και ευαίσθητα, εσωστρεφή με χαμηλή αυτοεκτίμηση, αρνητική στάση απέναντι στη βία που δύσκολα υπερασπίζονται τον εαυτό τους. Από την άλλη οι μαθητές-θύτες οι νταήδες, είναι συνήθως παιδιά που παρά το γεγονός ότι φαίνονται σίγουρα για τον εαυτό τους, έχουν χαμηλή αυτοεκτίμηση, είναι ενεργητικά και υπερδραστήρια, επιθετικά επιρρεπή σε παραβίαση κανόνων και αντικοινωνικές συμπεριφορές, ικανά να ξεφεύγουν από δύσκολες καταστάσεις χωρίς ηθικούς ενδοιασμούς ή αισθήματα τύψεων για τις πράξεις τους.

Οι μαθητές-θύματα που υφίστανται την βία συνήθως αντιδρούν προς τους μαθητές-θύτες που τους εκφοβίζουν με έλλειψη αυτοπεποίθησης, φόβο, αδυναμία αντιπαράθεσης, σύγχυση και απόγνωση. Αναστατώνονται, σπάνια υπερασπίζονται τον εαυτό τους και εκδηλώνουν την ψυχολογική πίεση που βιώνουν με απόσυρση, κλάμα έντονο άγχος. Συχνά νιώθουν ότι η παρέμβαση ενός ενήλικα, θα είναι αποτελεσματική και ότι, αν συζητήσουν τα προβλήματα με ένα ενήλικα, τότε θα εισπράξουν περισσότερη βία από τους συμμαθητές τους. Οι ενδείξεις που είναι δυνατόν να υποδηλώσουν ότι τα παιδιά έχουν πέσει θύματα εκφοβισμού και βίας στο σχολείο, είναι η εμφάνιση τους με ρούχα ή πράγματα σκισμένα σε συνδυασμό με μελανιές και σημάδια επίθεσης, αλλαγή στην συμπεριφορά τους, νυχτερινή ενούρηση ανυχοφαγία , απομάκρυνση  από κοινωνικές δραστηριότητες, νευρικότητα και φοβίες, αλλαγές στο συναίσθημα με ξεσπάσματα, κλάματα, κόπωση σχολική άρνηση, καθυστερήσεις στη σχολική προσέλευση αλλαγή των δρομολογίων μετακίνησης τους, από και προς το σχολείο, καθώς και παράπονα για ψυχοσωματικά προβλήματα. Οι γονείς που θα αντιληφθούν ότι το παιδί τους θυματοποιήται στο σχολείο,  πρέπει καταρχάς να αποφύγουν παρορμητικές αντιδράσεις. Με ψύχραιμη στάση οφείλουν να μιλήσουν με το παιδί και να του θυμίσουν ότι το νοιάζονται και το προστατεύουν. Επίσης, να του τονίσουν ότι μπορούν αντιμετωπίσουν την κατάσταση μαζί και ότι αν «σπάσει η σιωπή του» τα πράγματα μπορούν να αλλάξουν. Επιπλέον οφείλουν να συζητήσουν με τον εκπαιδευτικό και να ενημερώσουν παράλληλα και το διευθυντή του σχολείου. Τέλος είναι απαραίτητο να προτείνουν στο παιδί πρακτικούς τρόπους, για την αντιμετώπιση δύσκολων καταστάσεων και να ζητήσουν την βοήθεια ενός ειδικού ψυχικής υγείας.

Γενικότερα όσον αφορά το φαινόμενο του εκφοβισμού και της βίας στο σχολείο μεταξύ των μαθητών, παρατηρείται στην χώρα μας έλλειμμα ενημέρωσης, περιορισμένη ευαισθητοποίηση και σχετική άγνοια για τη διαχείριση του προβλήματος. Οι γονείς δηλώνουν συνήθως την άγνοια τους και ελάχιστα συζητούν το πρόβλημα με τα παιδιά τους. Οι μαθητές-θύματα συχνά αντιδρούν με απόσυρση και αποφυγή επίκλησης βοήθειας προς τους ενήλικες. Οι εκπαιδευτικοί συζητούν ελάχιστα στην τάξη τις συμπεριφορές παρενόχλησης και εκφοβισμού. Φαίνεται να επικρατεί η αντίληψη ότι υπάρχουν και ανώδυνες πράξεις βίας και ως εκ τούτου τείνουν να τις αγνοούν στο σύνολο τους, εκτός από τις περιπτώσεις που καταλήγουν σε σωματική βία.

Η έκταση του φαινομένου της βίας στα σχολεία, οι σοβαρές επιπτώσεις που είναι δυνατόν να έχει η βία στην υγεία και την ψυχική υγεία των παιδιών και η υποτίμηση που παρατηρείται στο εκπαιδευτικό σύστημα της χώρας μας γι’ αυτό, κάνουν επιτακτική ανάγκη της άμεσης αναγνώρισης του προβλήματος από την πολιτεία και την άμεση λήψη μέτρων πρόληψης και αντιμετώπισης του. Χρειάζεται να διερευνηθεί συστηματικά στην χώρα μας το φαινόμενο της βίας σε όλες του τις εκφάνσεις. Επιπλέον απαραίτητη κρίνεται η επιμόρφωση των εκπαιδευτικών για την αναγνώριση και την διαχείριση του προβλήματος. Αναγκαία είναι και η διαρκείς παρότρυνση και υποστήριξη των γονέων για ενεργή συμμετοχή και συνεργασία με το σχολείο. Επίσης άμεσα χρειάζεται να στελεχωθούν οι εκπαιδευτικές περιφέρειες με ειδικούς ψυχικής υγείας παιδιών και εφήβων, όπως παιδοψυχιάτρους, ψυχολόγους, κοινωνικούς λειτουργούς οι οποίοι να μπορούν να παρεμβαίνουν στη σχολική καθημερινή πραγματικότητα. Στο πλαίσιο αυτό χρήσιμο θα ήταν το Υπουργείο Παιδείας και Θρησκευμάτων να υιοθετήσει και να αναπτύξει το θεσμό των Κινητών Μονάδων Ψυχικής Υγείας  Παιδιών και Εφήβων. Τέλος, απαιτείται συνεχής συμβουλευτική του εκπαιδευτικού προς τους μαθητές με στόχο την ενίσχυση της μαθητικής ομάδας, ώστε να είναι σε θέση να αντιμετωπίζει εκδηλώσεις εκφοβισμού, βίας και παραβατικής συμπεριφοράς.

Το πλέον αποτελεσματικό μέσο για να εμποδίσει τη βία στα σχολεία είναι το ίδιο το σχολείο (μαθητές, εκπαιδευτικοί, γονείς) που έχει αναγνωρίσει το πρόβλημα , έχει ευαισθητοποιηθεί και έχει αναπτύξει συστηματικές και σταθερές πρακτικές αντιμετώπισης.