Η Δρ. Δέσποινα Κατσώχη είναι ογκολόγος – ακτινοθεραπευτής, εξειδικευμένη στις νεότερες τεχνικές της ακτινοθεραπευτικής ογκολογίας και στους συνδυασμούς των θεραπευτικών ογκολογικών σχημάτων.

Καθοριστικός ο ρόλος της ακτινοθεραπείας

O καρκίνος στην ουροδόχο κύστη πλήττει συχνότερα τους άνδρες. Το 2018 η Ελλάδα είχε τα υψηλότερα ποσοστά ανδρικού καρκίνου ουροδόχου κύστης στην Ευρώπη. Στη συντριπτική πλειοψηφία των περιπτώσεων εκδηλώνεται μετά τα 55.

Η θνησιμότητα από καρκίνο στην ουροδόχο κύστη αναμένεται να παραμείνει στα ίδια επίπεδα γιατί κατά τη διάγνωση περίπου σε 1 στους 3 καρκίνους, η νόσος έχει ήδη διηθήσει βαθύτερα στρώματα της ουροδόχου κύστης ενώ στις λοιπές περιπτώσεις, η κακοήθεια έχει ήδη επεκταθεί σε γειτονικούς ιστούς ή λεμφαδένες.

Το κάπνισμα αποτελεί τον  σημαντικότερο παράγοντα κινδύνου. Πολύ περισσότερο αν συνδυάζεται με συστηματική έκθεση σε χημικά στοιχεία όπως οι αρωματικές αμίνες (βενζιδίνη, β-ναφθυλαμίνη κ.α)  Κατασκευαστές καουτσούκ, δέρματος, κλωστοϋφαντουργικών προϊόντων, και προϊόντων βαφής εμφανίζουν μεγαλύτερο κίνδυνο να νοσήσουν.  Αυξημένο κίνδυνο διατρέχουν και ζωγράφοι, μηχανικοί, προσωπικό κομμωτηρίων (βαφές μαλλιών) αλλά και οδηγοί φορτηγών (καυσαέρια ντίζελ). Επιβαρυντικός παράγοντας θεωρείται και το αρσενικό (σε πόσιμο νερό, τροφές -κυρίως ψάρια και οστρακοειδή- και στον αέρα).

Εκτιμάται ότι η καθημερινή ενυδάτωση με νερό, μία  δίαιτα πλούσια σε φρούτα και λαχανικά κι ένας υγιεινός τρόπος ζωής μειώνει  τον κίνδυνο εμφάνισης του καρκίνου. Αν και δεν έχει βρεθεί θετική συσχέτιση ανάμεσα στα συμπληρώματα διατροφής και βιταμινών και στην πρόληψη του καρκίνου στην ουροδόχο κύστη, τα συμπληρώματα με β-καροτίνη φαίνεται να αυξάνουν ελαφρώς την εμφάνισή του.

Ύποπτα συμπτώματα

Η αιματουρία (αίμα στα ούρα) αν και ανώδυνη είναι το βασικότερο σύμπτωμα καρκίνου στην ουροδόχο κύστη. Μπορεί να είναι εμφανής είτε να την εντοπίσει το μικροσκόπιο. Ένα και μοναδικό επεισόδιο αιματουρίας, χωρίς καμία επανάληψη, μπορεί να υποκρύπτει καρκίνο στην κύστη.

Άλλα ύποπτα συμπτώματα είναι η επώδυνη ούρηση, η συχνουρία, η επιτακτική ούρηση και το πυελικό/υπερηβικό άλγος

Υπάρχουν όγκοι χαμηλής επιθετικότητας με πολύ καλή πρόγνωση υπάρχουν όμως και πολύ επιθετικοί όγκοι (υψηλή κακοήθεια) που συχνά υποτροπιάζουν ή εξελίσσονται. Γι’ αυτό η πρώιμη διάγνωση και η έγκαιρη θεραπεία παίζουν καθοριστικό ρόλο.

Ο ρόλος της Ακτινοθεραπείας

Τέσσερεις είναι οι βασικοί τρόποι ακτινοθεραπευτικής προσέγγισης στον καρκίνο του ορθού.

Προεγχειρητική ακτινοθεραπεία. Συμβάλλει στη σμίκρυνση του όγκου και στην ευκολότερη και αποτελεσματικότερη χειρουργική αφαίρεσή του.

Μετεγχειρητική ακτινοθεραπεία. Αποστειρώνει την κοίτη του όγκου από υπολειπόμενα καρκινικά κύτταρα και μειώνει την πιθανότητα τοπικής υποτροπής.

Ριζική ακτινοθεραπεία σε συνδυασμό με διουρηθρική αφαίρεση του όγκου και χημειοθεραπεία. Διατηρεί την ουροδόχο κύστη λειτουργική.

Ανακουφιστική ακτινοθεραπεία. Συμβάλλει στον έλεγχο της αιματουρίας, στη σμίκρυνση του όγκου, στην αποτροπή απόφραξης και στον έλεγχο του πόνου και άλλων τοπικών συμπτωμάτων.

Οι ασθενείς αξιολογούνται με απεικονιστικές εξετάσεις, αξονική τομογραφία, μαγνητική τομογραφία  (MRI) ή και ενδοσκοπικό έλεγχο της ουροδόχου κύστης. Η επιλογή της μεθόδου εξαρτάται από τη θέση, την έκταση του όγκου, την ηλικία και την κατάσταση του ασθενή (συνοδά νοσήματα).

Η διαμορφούμενης έντασης ακτινοθεραπεία (IMRT)

Η αντιμετώπιση όγκων της κοιλιακής πυέλου και ιδιαίτερα στην ουροδόχο κύστη, απαιτεί προσεκτικό σχεδιασμό της ακτινοθεραπείας και την εφαρμογή προηγμένων τεχνικών όπως η διαμορφούμενης έντασης ακτινοθεραπεία (IMRT) η οποία προσαρμόζεται στις ανατομικές ιδιαιτερότητες των ασθενών προκειμένου να ακτινοβοληθεί με ακρίβεια η πάσχουσα περιοχή και παράλληλα να προστατευθούν οι γειτονικοί υγιείς ιστοί από την ακτινοβολία. Την ακριβή στόχευση διασφαλίζουν προηγμένα συστήματα απεικονιστικά κατευθυνόμενης ακτινοθεραπείας(IGRT), δηλαδή γραμμικοί επιταχυντές με ενσωματωμένο σύστημα ηλεκτρονικής απεικόνισης αξονικού τομογράφου (CBCT) που προσφέρουν ακριβή τρισδιάστατο προσδιορισμό της περιοχής κατά την ακτινοθεραπεία και οπτική επαφή με τον καρκίνο. Εφαρμόζεται σε όλα στάδια του καρκίνου της ουροδόχου κύστης.

Συμπληρωματική δόση ακτινοθεραπείας (SIB)

Η κλιμάκωση της δόσης της ακτινοθεραπείας στον καρκίνο ουροδόχου κύστης είναι σημαντική. Το θεραπευτικό αποτέλεσμα εξαρτάται από τη συνολική δόση ακτινοθεραπείας, η οποία αυξάνεται  με ασφάλεια, με τη χορήγηση συμπληρωματικής δόσης ακτινοθεραπείας (simultaneous integrated boost SIB), στον όγκο στόχο του καρκίνου της ουροδόχου κύστης ή και σε πιθανούς διογκωμένους λεμφαδένες, θετικούς στην ποζοτρονιακή τομογραφία PET-CT ή μαγνητική τομογραφία. Έτσι, μειώνεται και ο  συνολικός χρόνος ακτινοθεραπείας των ασθενών.

Η στερεοτακτική ακτινοθεραπεία (SBRT), μπορεί να εφαρμοστεί τοπικά με τη μορφή σύντομου σχήματος πέντε ημερών, σε υπολειμματική νόσο του καρκίνου της ουροδόχου κύστης ή σε τοπικοπεριοχική  υποτροπή του  καρκίνου της ουροδόχου κύστης

Καθοριστική η εμπειρία του ογκολόγου ακτινοθεραπευτή

Η εμπειρία του ογκολόγου ακτινοθεραπευτή είναι καθοριστική.  Η ακτινοθεραπεία επανασχεδιάζεται ανάλογα με το πόσο έχει μικρύνει ο  όγκος στόχος του καρκίνου (adaptive radiation therapy). Ο συνολικός χρόνος ακτινοθεραπείας είναι 6 εβδομάδες (καθημερινά κατά τις εργάσιμες ημέρες).

Τα καρκινικά κύτταρα με την ακτινοθεραπεία αρχικά  τραυματίζονται ώστε να μην μπορούν να πολλαπλασιαστούν και στη συνέχεια νεκρώνονται και απομακρύνονται φυσιολογικά από τον ίδιο τον οργανισμό μέσω του αίματος.

Χημειοθεραπεία & ακτινοθεραπεία

Σύμφωνα με τα διεθνή πρωτόκολλα, η χημειοθεραπεία στον καρκίνο της ουροδόχου κύστης, εφαρμόζεται συνδυαστικά με την ακτινοθεραπεία και απαιτεί ιδιαίτερη φροντίδα γιατί επηρεάζεται ο οργανισμός τοπικά.

Ο ερεθισμός στην ουροδόχο κύστη κατά την ακτινοθεραπεία εκδηλώνεται με συχνουρία και άλλα δυσουρικά συμπτώματα. Το έντερο αντιδρά με τακτικές κενώσεις ή διάρροιες. Οι παρενέργειες αυτές αναφέρονται ως μετακτινική κυστίτιδα και πρωκτίτιδα και συνήθως είναι παροδικές:  μακροπρόθεσμες παρενέργειες στις κενώσεις  εμφανίζονται σε ποσοστό 15%.

Στις παρενέργειες της ακτινοθεραπείας στον καρκίνο στην ουροδόχο κύστη καταγράφονται ακόμη η ξηρότητα του κόλπου ή η στένωση του γυναικείου κόλπου, η οποία, ιδιαίτερα σε νέες ασθενείς, οδηγεί σε αδυναμία σεξουαλικής επαφής. Στους άνδρες επηρεάζεται μερικώς ο προστάτης αδένας, με πιθανό αποτέλεσμα την ξηρά εκσπερμάτιση και τη  σεξουαλική δυσλειτουργία.

Τα παραπάνω ενοχλήματα, τα προλαμβάνουμε με οδηγίες συμπεριφοράς, τοπικής φροντίδας, διατροφής, απλά φυτικά σκευάσματα και ενίοτε με φαρμακευτική αγωγή. Η καθημερινή παρουσία των ασθενών με καρκίνο στην ουροδόχο κύστη στο τμήμα ακτινοθεραπείας επιφορτίζει τον/την ογκολόγο ακτινοθεραπευτή με τη συνεχή παρακολούθηση και φροντίδα τους.

Νέα κατηγορία στην αντιμετώπιση του καρκίνου της ουροδόχου κύστης είναι η ανοσοθεραπεία, με ιδιαίτερη σημασία για ασθενείς στους οποίους δεν μπορεί να χορηγηθεί πλατινούχο σκεύασμα.

Παρακολούθηση μετά τη θεραπεία

Όταν ολοκληρωθεί η θεραπεία των ασθενών με καρκίνο στην ουροδόχο κύστη, η παρακολούθησή τους περιλαμβάνει τακτικές εξετάσεις για ν’ αποκλεισθεί το ενδεχόμενο υποτροπής ή μετάσταση της νόσου: κλινική εξέταση, απεικονιστικές και αιματολογικές εξετάσεις,  αρχικά σε συντομότερα χρονικά διαστήματα και στη συνέχεια σε μεγαλύτερα.

Η ποιότητας ζωής ασθενών με καρκίνο στην ουροδόχο κύστη συνδέεται με τη μείωση των παρενεργειών και τη βελτίωση της ψυχολογίας τους αλλά και των οικείων τους  με συμβουλευτικές υπηρεσίες από ειδικότητες (ψυχολόγοι, σεξολόγοι, ψυχοθεραπευτές, διατροφολόγοι) αλλά και ειδικούς ιατρούς (γαστρεντερολόγοι, ουρολόγοι, γυναικολόγοι κ.α)

Γενικά συστήνεται παρακολούθηση των ασθενών με καρκίνο στην ουροδόχο κύστη κάθε 3-4 μήνες κατά τα πρώτα δύο χρόνια και κάθε 6-12 μήνες μέχρι την πενταετία.

Ο απεικονιστικός έλεγχος αρχικά πραγματοποιείται 4 με 6 εβδομάδες μετά την ολοκλήρωση της ακτινοθεραπείας. Η οριστική εκτίμηση της έκβασης του καρκίνου στην ουροδόχο κύστη λαμβάνει χώρα 3 με 4 μήνες μετά το τέλος της ακτινοθεραπείας, με τις ίδιες απεικονιστικές μεθόδους που εφαρμόστηκαν κατά τη διάγνωσή του

Πρόγνωση

Η έγκαιρη διάγνωση του  καρκίνου στην ουροδόχο κύστη και ο κατάλληλος συνδυασμός θεραπειών (χειρουργική, ακτινοθεραπεία και χημειοθεραπεία) επιτυγχάνουν  υψηλά ποσοστά ίασης. Στα πρώιμα στάδια η πενταετής επιβίωση ξεπερνά το 90% για να περιοριστεί στα προχωρημένα μη μεταστατικά στάδια στο 40%.

Αν και τα στατιστικά στοιχεία είναι αποτέλεσμα έγκριτων διεθνών μελετών, ωστόσο κάθε ασθενής είναι ξεχωριστή περίπτωση και έτσι τον αντιμετωπίζουμε, με βάση την ανταπόκρισή του στη θεραπεία και τα δεδομένα που δίνουν οι πρώτες εξετάσεις μετά την ολοκλήρωση της θεραπείας.

Η σύγχρονη ακτινοθεραπευτική τεχνολογία, η φαρμακολογία στη χημειοθεραπεία, τα μοριακά φάρμακα, η ανοσοθεραπεία, οι χειρουργικές  τεχνικές και η τεχνογνωσία εξελίσσονται όπως και η εμπειρία μας, συμβάλλοντας καθοριστικά στην αντιμετώπιση  του καρκίνου της ουροδόχου κύστης. Κάθε υποτροπή ή μετάσταση, αντιμετωπίζονται εξατομικευμένα από ομάδα ειδικών, με τη διενέργεια ογκολογικού συμβουλίου, το οποίο εξετάζει τις ιδιαιτερότητες του ασθενή  πάντα με βάση τα σύγχρονα διεθνή πρωτόκολλα. Στόχος μας δεν είναι μόνο η  επιβίωση του ασθενούς αλλά και  η διατήρηση της ποιότητας της ζωής του.