Νέες έννοιες εισάγονται καθημερινά στα Οικονομικά της Απασχόλησης. Και αυτό γιατί στο παγκοσμιοποιημένο ψηφιακό περιβάλλον εγκαθίστανται πλέον νέες δομές εργασιακής ”κανονικότητας” που διαμορφώνουν το πλαίσιο της περίφημης ”απασχολησιμότητας”, μια έννοια που ολοένα και περισσότερο εισάγεται στην ζωή εκατομμυρίων ατόμων.

Ευέλικτες μορφές απασχόλησης( part-time) και συμβάσεις χωρίς εχέγγυα εργασιακών δικαιωμάτων (πχ. zero-hour contracts), κατακλύζουν τους γνωσιακούς εργαζόμενους (cognitariato) κυρίως δηλαδή αυτούς που παλεύουν με ένα ποντίκι στο αχανές εργοτάξιο της διαδικτυακής εργασίας.

Αφορμή γι αυτά που γράφω είναι μια εξαιρετική έρευνα των Ν. Δασκαλοπούλου και Α. Τζιαντζή, στην Εφημερίδα των Συντακτών, 10/3/2018, με τίτλο ”Δουλειές του ποντικιού” όπου και απεικονίζουν την σύγχρονη πραγματικότητα της Εργασίας με διεθνή παραδείγματα και αριθμητικά δεδομένα. Η υποαμειβόμενη απασχόληση μέσω διαδικτύου είναι το κύριο συστατικό του νέου εργασιακού τοπίου. Εκατομμύρια άνθρωποι, εξειδικευμένοι στους υπολογιστές και την πληροφορική,”διαμοιράζουν” διαδικτυακά τον χρόνο και το πνευματικό τους κεφάλαιο αναλαμβάνοντας μικροκαθήκοντα ή συγκεκριμένες υποχρεώσεις παροχής υπηρεσιών (πχ.επιμελητές κειμένων, χρήστες on-line λογισμικών, εξ αποστάσεως προγραμματιστές, εργαζόμενοι σε call centers,κ.α), λαμβάνοντας φυσικά μικρο-αμοιβές με ευτελή ποσά.

Στην έρευνα παρατίθενται ιστοσελίδες και ψηφιακές πλατφόρμες που λειτουργούν ως μεσάζοντες για τέτοιες μικροδουλειές (micro-jobs). Πρόκειται για μια ολόκληρη βιομηχανία λογισμικής διαχείρισης του θραυσματικού και κλασματοποιημένου χρόνου παραγωγής και απόδοσης του σύγχρονου υποκειμένου ( βλ. Χρέος, χρόνος και Χρηματιστικοποίηση, Μ.Εμμανουηλίδης, επιθεώρηση Αλήθεια, τ.9). Όπως γράφεται κάπου στην έρευνα που ανέφερα στην αρχή, αυτό το νέο κύμα ευέλικτης απασχόλησης αφορά ένα καθεστώς ”...στην γκρίζα ζώνη μεταξύ μαύρης εργασίας, άτυπης οικονομίας και εθελοντισμού...”, καθεστώς που αλλάζει άρδην το σκηνικό στην Οικονομία της Γνώσης, δηλαδή στον παγκοσμιοποιημένο γνωσιακό καπιταλισμό.

Η Εργασία ρέει πλέον φθηνή στα δίκτυα και στις ομάδες ανοιχτού λογισμικού, στις ψηφιακές κοινότητες  ομότιμης παραγωγής που αποκαλούνται χαρακτηριστικά ως crowdsourcing (πληθοπορισμός). Εργαζόμενοι μιας χρήσης, φθηνά μυαλά, χωρίς δικαιώματα και θεσμικούς όρους απασχόλησης, κατακλύζουν πλέον το παγκόσμιο εργοστάσιο του internet.Ο εργοδότης δεν είναι αναγκαστικά ορατός, δεν χρειάζεται να τον ξέρει ο εργαζόμενος. Απρόσωπες ψηφιακές πλατφόρμες αντικαθιστούν την βιοτεχνία, το γραφείο και το εργοστάσιο της προ-διαδικτύου εποχής. Σε πολλές περιπτώσεις δεν χρειάζεται κάν ανθρώπινο χέρι και μυαλό: κλωνοποίηση ψηφιακών υπηρεσιών και ψηφιακά αλγοριθμικά ρομποτάκια που αντικαθιστούν χρήστες λογισμικών, είναι ο νέος ”στρατός” της διαδικτυακής απασχόλησης.

Η κατά παραγγελία εργασία(work on demand) είναι φυσικά η νέα κανονικότητα. Δανείζομαι απο την έρευνα των δυο συγγραφέων τον όρο ”ψηφιακοί σκαπανείς” για να αποδώσω με ακρίβεια τον ρόλο του γνωσιακού εργαζόμενου που στηρίζει ουσιαστικά τον ψηφιακό καπιταλισμό της εποχής.

Οι δε συμβάσεις απασχόλησης είτε είναι περιττές είτε αφορούν πλαίσιο υποαμοιβών, ευέλικτης φύσεως, πάντα στην βάση της εκ περιτροπής και ”περιορισμένης προσφοράς” εργασίας, χωρίς αναφορά σε συλλογικές συμβάσεις και κεκτημένα. Ο Νόμος εξαφανίζεται και η Ανάγκη υποκαθιστά την μέριμνα του κοινωνικού κράτους. Άλλωστε στον χώρο της ιδιωτικής συμφωνίας δεν χωράνε έννοιες όπως ”δημόσια αγαθά” και συλλογικές διαπραγματεύσεις.

Χρήμα, χρόνος και δημιουργικότητα έχουν εμπλακεί σε ένα παίγνιο μειωμένης εξασφάλισης για τα οφέλη του σύγχρονου δικτυωμένου υποκειμένου, του μοντέρνου εργάτη στο παγκόσμιο ψηφιακό χωριό. Η δε χρηματιστικοποίηση της Οικονομίας εισήγαγε πλέον την πληρωμή της Εργασίας σε καθεστώς άυλης ψηφιακής αμοιβής( μέσω PayPal, πιστωτικών μονάδων, κρυπτονομισμάτων και λοιπών δικτυακών μεθόδων συναλλαγών). Έτσι, η αμοιβή της συναλλαγής του νέου εργατικού τριγώνου (διαδικτυακού παραγωγού-μεσάζοντα- καταναλωτή) αλλάζει την αλυσίδα της προστιθέμενης αξίας προιόντων και υπηρεσιών. Πχ, κάνοντας αναρτήσεις και σηκώνοντας φωτογραφίες για άλλους, αμοίβεσαι κατά περίπτωση και αναλόγως του βαθμού αποδοχής (like, follow, accept) απο το δυνητικό πελατειακό κοινό. Μόνο αν είσαι ένας εκ των ”τυχερών” μέσα στα εκατομμύρια των bloggers και των social media διαχειριστών του οποίου οι προσωπικές extreme αναρτήσες τυγχάνει να γίνουν viral, μπορεί να κερδίσεις πολλά χρήματα. Και αυτό γιατί το αχανές του διαδικτύου δεν συνεπάγεται ανοριοθέτητη δυνητική αγορά εσόδων ή ευκαιριών. Εδώ ακριβώς κρύβεται το καλά κρυμμένο μυστικό της ιντερνετικής εργασιακής πραγματικότητας : στην ψευδαίσθηση του απείρου, στην φαντασιακή θέσμιση ενός μη εφικτού συνήθως πλαισίου προσδοκίας κέρδους από την δήθεν ατελείωτη αγορά του internet.

Η Εργασία λοιπόν άλλαξε. Έγινε φθηνότερη, διαμοιράζεται γρηγορότερα, αποδίδει περισσότερο σε μικροκυψέλες ενοικιασμένου χρόνου και χώρου. Οφείλουμε να αντιληφθούμε την μετάλλαξη. Και οφείλουμε να συνειδητοποιήσουμε το αν και πόσο απέχουμε από τους εργασιακούς μεσαίωνες άλλων εποχών. Οι αναγκαστικές δυστυχώς δουλειές από το σπίτι, από τον καναπέ, οι εξ αποστάσεως εργασίες που το άτομο-παραγωγός διεξάγει από τον χώρο και τον χρόνο του,δεν είναι τίποτα άλλο από υποαμοιβόμενη απασχόληση που στρεβλώνει το οικονομικό σύστημα και μακροπρόθεσμα βλάπτει την Εργασία και το Εισόδημα. Σε συνδυασμό με τον υπεραυτοματισμό και την ρομποτοποίηση πλήττεται ταυτόχρονα και ο πυρήνας της ανθρώπινης δημιουργικότητας: η ανεκτίμητη αξία της πνευματικής διάνοιας και του νοητικού κεφαλαίου. Στην ουσία ζούμε την εποχή της ασυνείδητης απόσπασης υπεραξίας από μικρούς και μεγάλους εργοδότες, με την εξειδίκευση του καθενός να μην αρκεί πλέον από μόνη της να ”εγγυηθεί” το αγαθό της Απασχόλησης…

 Το άρθρο απηχεί τις απόψεις του συντάκτη του.

The article expresses the views of the author

iPorta.gr