Η Ντόρα Αρκουλή είναι Ψυχολόγος με ψυχοδυναμική κατεύθυνση, ΜΔΕ στην ‘Προαγωγή Ψυχικής Υγείας και Πρόληψη Ψυχιατρικών Διαταραχών’, από την Ιατρική Σχολή του ΕΚΠΑ, καθώς και Υποψήφια διδάκτωρ στο τμήμα Ψυχολογίας στο ΕΚΠΑ. Ασχολείται ακόμη με τη Λογοτεχνία, το Θέατρο.

κεντρική φωτογραφία άρθρου: Βασίλης Βερβερίδης

Τον Σταύρο Ψυλλάκη τον γνώρισα μέσα από το έργο του ‘Ο άνθρωπος που ενόχλησε το σύμπαν’ κατά τη διάρκεια των σπουδών μου ως ψυχολόγου. Ένα ντοκιμαντέρ που πραγματεύεται την τρέλα, σε real time, με πραγματικούς ανθρώπους, πυξίδα γνώσης και θεραπευτικής πρακτικής για εμένα: Μια ομάδα ασθενών φιλοξενούν τον θεατή στον χώρο που καθημερινά συναλλάσσονται και διαβιούν, στο ψυχιατρείο Χανίων. Μια άλλη ομάδα, πρώην χρόνιων ασθενών, στα πλαίσια της επανένταξής τους πραγματοποιούν ένα ταξίδι στη Δανία! Ένας από τους συνοδοιπόρους στο ταξίδι αυτό, ο εμβληματικός ψυχίατρος και υπερασπιστής της ανθρώπινης και ελευθεριακής ψυχιατρικής, Αντώνης Λιοδάκης. «Κανένας ψυχωσικός δεν είναι μόνο ψυχωσικός» συνηθίζει να αναφέρει στις εισηγήσεις του ο Αντ. Λιοδάκης και ο Στ. Ψυλλάκης στην ταινία αυτή αποτυπώνει αριστοτεχνικά την αλήθεια αυτή, αναδεικνύοντας την ομορφιά και τον αγώνα των ασθενών για ζωή, δημιουργικότητα, αγάπη και έρωτα.

Αρκετά χρόνια, πολλές ταινίες και βραβεύσεις αργότερα, πριν την επάξια απονομή του Χρυσού Αλέξανδρου στον Σταύρο Ψυλλάκη από το εφετινό 25ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης (2 – 12/3), προβλήθηκε στις αίθουσες η «Οφειλή». Το ντοκιμαντέρ αυτό, που είχα την τύχη να παρακολουθήσω, καταγράφει τη ζωή του φίλου του, εκδότη, μουσικού και συγγραφέα Αλέκου Ζούκα. Ο Ζούκας είναι ένας Καζαντζακικός ήρωας, ένας σύγχρονος Ζορμπάς με πάθος για ζωή. «Ένας άγγελος αμαρτωλός» θα αναφέρει γλαφυρά ο Σταύρος Ψυλλάκης, που στύβει τη ζωή, τη μιλάει, τη χορεύει, την πίνει, την τραγουδάει, καθώς απολαμβάνει τα μικρά, στα οποία ανακαλύπτει το νόημα. 

Η ταινία εκτυλίσσεται σε δυο παράλληλα σκηνικά πλαίσια: Ένα εξωστρεφές οδοιπορικό από τον θεσσαλικό κάμπο στη διονυσιακή Πυρσόγιαννη και ένα αναστοχαστικό, εσωτερικό αφηγηματικό ταξίδι για την εμπειρία του ήρωα με τον καρκίνο. Ο Αλέκος Ζούκας παλεύει, μάχεται με όλη του την ψυχή και νικάει τον καρκίνο. Οι θεατές παρακολουθούμε την εξιστόρηση των γεγονότων και τη μετατραυματική του ερμηνεία για τα όσα έζησε, τον πόνο, τον φόβο, τη χημειοθεραπεία, την αναμέτρησή του με τον θάνατο και το ανυπέρβλητο της ‘αγιάτρευτης’ ψυχής. «Ο καρκίνος είναι εμφύλιος πόλεμος», αναφέρει ο ίδιος, «είναι ο εαυτός σου που σε σκοτώνει για… κάποιο λόγο». Η αφήγηση μού φέρνει στο νου την περιγραφή του θεατρικού συγγραφέα Χάρολντ Πίντερ για την εμπειρία του με τον καρκίνο, (όπως αναφέρεται στο βιβλίο του ψυχίατρου – ψυχαναλυτή Σάββα Σαββόπουλου «Επτά παραμύθια ζωής: είναι η νόσος ένα αμετάφραστο μήνυμα;» των εκδόσεων Αρμός): «… ήταν όμως και μια εσωτερική απειλή, από την άποψη ότι βρέθηκα σε έναν πολύ σκοτεινό κόσμο, τον οποίο ήταν αδύνατο να ερμηνεύσω. Δεν μπορούσα να τον κατανοήσω. Είναι σα να βουτάς σε έναν ωκεανό όπου δεν μπορείς να κολυμπήσεις». 

Φωτογραφία: Άρης Ράμμος

Ο Σταύρος Ψυλλάκης, δίνει χώρο και φωνή στους ήρωές του. Συμμετέχει και συμπαραστέκεται διακριτικά στην αφηγηματική κατασκευή της αυθεντικής εμπειρίας τους. Με ανθρωποκεντρική ματιά φωτίζει τις αγωνίες των πρωταγωνιστών του, ενώ διεκδικεί εκ μέρους ηρώων και  θεατών, που πάσχουν ή παλεύουν με τις δυσκολίες της ύπαρξης: ένα φέρσιμο από τους άλλους ανθρώπινο και σεβαστικό, μπροστά στην αδυναμία για αυτοέλεγχο, στο άγνωστο της έκβασης της αρρώστιας ή της ανθρώπινης μοίρας. «Είναι αυτοί που δεν θα σ’ αφήσουν να πέσεις, που θα σε πιάσουν στον αέρα, αυτό που αποτελεί τελικά τη μοναδική αίσθηση θεραπείας», θα ακούσουμε τον πρωταγωνιστή να λέει αποτίνοντας φόρο τιμής στους φίλους του.

Το έργο αυτό αποτελεί ένα ντοκουμέντο, μια μαρτυρία της ύπαρξης. Αποπνέει φιλοσοφικό στοχασμό, λυρικότητα, συγκίνηση και βαθιά ενσυναίσθηση για το ανθρώπινο, αυτό που προσπαθεί να βρει τη θέση του μέσα στον κόσμο και να εκφράσει τη μοναδικότητά του παρά τις ελλείψεις και τα αδιέξοδα. Ως θεατή, σε φέρνει ένα βήμα πιο κοντά με το πραγματικό, με την αδυναμία, τον πόνο, τα πάθη, τη ματαίωση, το ανέφικτο του ελέγχου. Με τη δυστοπία που συμβαίνει δίπλα σου και θες να ξεχάσεις ή να μη δεις. Δεν στο κάνει εύκολο, αλλά πιο οικείο, σχεδόν λυτρωτικό, καθώς σου επιτρέπει τη σύνδεση, την ταύτιση και τη συμπόνια για ό,τι τελικά είναι μέρος της ζωής. Κι όσο κι αν πέσεις ή λυπηθείς, άλλο τόσο μαγικά εμπνέεσαι κι ελπίζεις, άλλο τόσο εκτιμάς τη ζωή και τους ανθρώπους. «Όλοι φεύγουμε κάποια στιγμή… Κι αυτό που θα διατηρηθεί δεν είναι τα ίδια τα πρόσωπα και τα γεγονότα, αλλά η άποψη των ανθρώπων για τα πρόσωπα και τα γεγονότα» αναφέρει ο ήρωας διά στόματος Σταύρου Ψυλλάκη.