Από τη «Μυθιστορία Σανιδόπουλου» στη Μυθιστορία καθεαυτή

H παράδοση όλων των νεκρών γενεών βαραίνει σαν εφιάλτης
στη συνείδηση των ζώντων ανθρώπων.
Kαρλ Mαρξ,  H 18η Mπριμέρ του Λουί Μποναπάρτ, 1852.

Τα τρία αυτά βιβλία του Ά.Μ. δικαιολογούν τον όρο «μυθιστορία» που τα συνοδεύει στο βαθμό που η μυθοπλασία έχει και στα τρία ως αφορμή την Ιστορία: τη σύγχρονη Ιστορία της κινηματικής Αριστεράς, με δραστικό κοινωνικό φορέα της πλοκής τον «αρχαίο θυμό» που ρυθμίζει σταθερά την κοινωνική και πολιτισμική ζωή στη χώρα στη Μανία με την Άνοιξη·  τη νεότερη εμφυλιοπολεμική, συγκρουσιακή Ιστορία της Ελλάδας, με κύριο κοινωνικό φορέα της πλοκής τον ξένο παράγοντα και το εφοπλιστικό μεγάλο κεφάλαιο στοΧαστουκόδεντρο· την παλαιότερη ευρωπαϊκή ιστορία από τα μέσα του 19ου έως την πρώτη δεκαετία του 20ού αι. με πρωταρχικό κοινωνικό φορέα πλοκής την καλπάζουσα ανάπτυξη του πρώτου βιομηχανικού καπιταλισμού και την παράλληλη χειραφέτηση της εργατικής τάξης στο Πολ και Λόρα, ζωγραφική εκ του φυσικού.

​Όμως και στα τρία αυτά βιβλία μυθοπλασίας η Ιστορία δεν αναπαράγεται, δεν εικονογραφείται, δεν «ζωντανεύει» κατά τον παραδοσιακό τρόπο της ηθογραφίας των «ιστορικών μυθιστορημάτων», τα οποία επιχειρούν με εύκολα συγκινησιακά και απλοϊκά αισθητικά μέσα να «παγώσουν» την ιστορική μνήμη σε ηρωικές, δοξαστικές, ή πένθιμες (κατά περίπτωση) εικόνες – στερεότυπα, βασισμένα σε μια τετριμμένη λαϊκή μυθολογία που η απώτερη πηγή της, πριν ακόμα επιβληθεί στο συλλογικό ασυνείδητο, εντοπίζεται στον εξουσιαστικό λόγο των κυρίαρχων τάξεων.
Μάλλον το αντίθετο συμβαίνει: στη «Μυθιστορία της Συντροφικής Ζωής», η μυθοπλασία η οποία, σημειωτέον, καταλαμβάνει στην όλη δομή της αφήγησης (αλλά και «στατιστικά») το μεγαλύτερο μέρος έναντι της δοσμένης Ιστορίας, έχει ως στόχο, στο πνεύμα του Κάρλος Φουέντες* να επανεφεύρει το παρελθόν με μεγαλύτερη ακρίβεια από τον ιστορικό, στον βαθμό, μάλιστα, που η κατανόηση του παρόντος διαφεύγει της γενικότερης συνείδησης των πραγμάτων.

Να το επαναλάβουμε: στις μυθιστορίες αυτές η μυθοπλασία καταλαμβάνει το μεγαλύτερο μέρος έναντι της δοσμένης Ιστορίας.  Ο αναγνώστης, ως εκ των προθέσεων του συγγραφέα, δεν είναι σε θέση [(παρόλο τον όγκο των ιστορικών τεκμηρίων που παρατίθεται σε Επίμετρο στο τέλος αυτών των βιβλίων (ειδικά στο Χαστουκόδεντρο και στο Πολ & Λόρα)] να διακρίνει ευκρινώς αν ένα συμβάν της πλοκής συνέβη πραγματικά ή αποτελεί επινόηση του συγγραφέα. Για να το θέσουμε διαφορετικά: κάθε συμβάν στις αφηγήσεις αυτών των μυθιστοριών διεκδικεί επί ίσοις όροις τη δυνατότητα να ανήκει τόσο στην Ιστορία όσο και στη Μυθοπλασία.

Αυτό συμβαίνει επειδή η συντροφική ζωή, η συντροφική αγάπη, κεντρικό θέμα αυτών των τριών βιβλίων, δεν ανήκει ούτε στην Ιστορία ούτε στη Μυθοπλασία. Για την ακρίβεια είναι μια ουτοπία που ακροβατεί ανάμεσα στην επιβίωση και την ανυπαρξία. Αυτή ακριβώς η ρεαλιστική διαπίστωση αποτελεί την αφετηρία για την κατασκευή της «Μυθιστορίας της συντροφικής ζωής». Όλα είναι πιθανά, όλα μπορούν να συμβούν σε μια, ως εκ των ιστορικών της συνθηκών, δυσκολοδιάβατη διαπροσωπική σχέση που η κανονικότητά της είναι να παλεύει αδιάκοπα ενάντια σ’ όλους τους θεούς και δαίμονες της εποχής της.

Τι, επομένως, απ’ όλα όσα αφηγείται ο κάθε τόμος της σειράς είναι ιστορικά αληθές και τι αναληθές; Όλα και τίποτε, αυτή είναι η μόνη έγκυρη απάντηση. Δεν είμαστε παρόντες όταν συμβαίνει ο θάνατος της Στέλλας ως παράπλευρη απώλεια του αντάρτικου πόλης (στηΜανία)· δεν είμαστε παρόντες όταν ο Πολ εκνευρίζεται από την πίεση που ασκεί πάνω του ο Ένγκελς ή όταν τον λοιδωρούν στο γαλλικό κοινοβούλιο (στο Πολ & Λόρα)· δεν είμαστε παρόντες όταν ο Τόνι τακτοποιεί το χαλάκι του με περισσή σπουδή στη φυλακή, σε κάθε φυλακή, ή όταν ακούει για πρώτη φορά μουσική από τρανζίστορ (στο Χαστουκόδεντρο). Δεν είμαστε παρόντες ούτε στα φανερά και καταγεγραμμένα ιστορικά γεγονότα (π.χ. στο «ιστορικό» σκαμπίλι της Μπέτι στη Φρειδερίκα, ή στο «ιστορικό» συνέδριο της Α’ Διεθνούς στη Χάγη) ούτε στα απόκρυφα της κοινής ζωής των ζευγαριών κάθε φορά που κλείνουν την πόρτα πίσω τους.

Οι πιθανότητες, ωστόσο, να έχουν συμβεί με αυτόν ή τον άλλο τρόπο τα πράγματα υπάρχουν, είναι πάντα εκεί. Αν δεν είναι αυτή η αληθινή Μπέτι (στο Χαστουκόδεντρο) ή η αληθινή αρχηγός της 17ης Νοέμβρη εκείνη η Φλώρα (ή, έστω, η Φλώρα της Χαμένης Άνοιξης), ή ο αληθινός Πολ αυτός ο ελευθεριακός τύπος του διαρκούς joie de vivre, λίγο ενδιαφέρει. Τα γεγονότα, the facts, όμως, έστω και ως πιθανότητες, υπάρχουν, είναι πάντα εκεί, προσκαλώντας μια άλλη, εξίσου μαχητική Μπέτι, έναν άλλο, εξίσου επαναστάτη Πολ ή Τόνι, μια άλλη, εξίσου δυναμική Φλώρα από τους χιλιάδες φανερούς ή αφανείς δράστες της Ιστορίας. Διότι fact αποτελεί όχι μόνο η καταγεγραμμένη μακρόχρονη κοινή ζωή των δοσμένων ιστορικών ζευγαριών μαζί με τα κοινωνικά / πολιτισμικά γεγονότα που κατέκλυζαν τις ζωές τους αλλά και το εξίσου καταγεγραμμένο στη γραπτή μνήμη ιστορικό γεγονός ότι χιλιάδες άλλοι αφανείς της Ιστορίας δράστες αντιμετώπισαν κατά παρεμφερή τρόπο μια δύσκολη συντροφική ζωή επιβιώνοντας μέσα στις ίδιες ή παρόμοιες κοινωνικές / πολιτισμικές συνθήκες.

​Οι πραγματικοί ήρωες της Ιστορίας δεν πρέπει να διαβάζονται ως μονοσήμαντες εικόνες ενός ταριχευμένου παρελθόντος. Είναι πολύπλοκες, εξαιρετικά πολύπλοκες κοινωνικές και ατομικές υπάρξεις (όπως λίγο πολύ ο καθένας μας άλλωστε) που, όμως, η επίδρασή τους στην ανθρωπότητα διαρκεί ως ζώσα μνήμη πολύ καιρό μετά τον θάνατό τους. Το ίδιο ισχύει για τους ήρωες της μυθοπλασίας, στο βαθμό που η ιστορικότητά τους πλάθεται με πειστικά «ψέματα». Τα «ψέματα» με τα οποία τους τυλίγει η μυθοπλασία είναι εφευρήματα που ακριβώς προσκαλούν τον αναστοχασμό πάνω σ’ αυτή την πολυπλοκότητα της μεγάλης ιστορικής ζωής που διαπλέκεται με τις μικρές ατομικές ζωές μας. Κι αυτό ακριβώς είναι το ζητούμενο σε όλους τους τόμους της «Μυθιστορίας της Συντροφικής Ζωής».
​
* Carlos Fuentes, This I Βelieve, An A to Z of a Life, 2006): «Ο μυθιστοριογράφος με μεγαλύτερη ακρίβεια από τον ιστορικό μας λέει πάντα ότι το παρελθόν δεν ολοκληρώθηκε, ότι το παρελθόν πρέπει να εφευρίσκεται όποτε το παρόν πεθαίνει ανάμεσα στα χέρια μας».

Άρης Μαραγκόπουλος

* Το άρθρο απηχεί τις απόψεις του συντάκτη του.  

The article expresses the views of the author

iPorta.gr