Ηλίας Καραβόλιας

Υπάρχει ένα είδος επιστήμης που δεν είναι ανθεκτικό ούτε στους ιούς ούτε στις θεωρίες συνωμοσίας. Πρόκειται για την Οικονομική επιστήμη η οποία υπακούει σε παράδοξους νόμους τα τελευταία χρόνια κάνοντας πολλούς να αμφιβάλλουμε αν τελικά την διδαχθήκαμε σωστά.

Τις τελευταίες εβδομάδες υποθέτω ότι αρκετοί μπαίνουν στον πειρασμό να ξορκίσουν τους φόβους τους με το να φανταστούν ακριβώς αυτό που έρχεται μετά την απρόσμενη πανδημία και το παγκόσμιο σχεδόν lock down. Ειδικά μετά την ανακοίνωση της ανεργίας στις ΗΠΑ  ( 14,7%) δηλαδή άνω των 22 εκατομμυρίων ανθρώπων. Επίπεδο ίδιο με αυτό του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, και έπεται συνέχεια φυσικά. Έγραφε ο Keynes το 1930, όταν δηλαδή είχε ξεσπάσει η κρίση με το κραχ του ’29:”Η επικρατούσα παγκόσμια ύφεση, η τεράστια ανωμαλία της ανεργίας σε έναν κόσμο γεμάτο από ανάγκες, τα καταστροφικά μας σφάλματα, μας τυφλώνουν σε όσα συμβαίνουν κάτω από την επιφάνεια σχετικά με την αληθινή ερμηνεία της τάσης των γεγονότων (….) Ταλαιπωρούμαστε από μια νέα νέα αρρώστια που πολλοί μπορεί να μην έχουν ακούσει το όνομα της αλλά για την οποία θα ακούσουν πάρα πολλά στα χρόνια που έρχονται: την τεχνολογική ανεργία” ( J. M.Keynes, Economic Possibilities for our Grandchildren, The Nation, 1930)

Σήμερα, 90 χρόνια μετά την διατύπωση του μεγάλου οικονομολόγου, το φάσμα της τεχνολογικής ανεργίας πλανάται πάνω από τον πλανήτη. Όχι μόνο επειδή ο αυτοματισμός, η ρομποτική, η νανοτεχνολογία και η τεχνητή νοημοσύνη συνθέτουν μεταξύ άλλων την 4η βιομηχανική επανάσταση. Αλλά επειδή ένας αόρατος ιός έβαλε σε κίνδυνο την ανθρώπινη ύπαρξη και οι οικονομίες κατέβασαν τα ρολά. Επειδή η εργασία σε μεγάλο βαθμό θα γίνεται από το σπίτι και εκ περιτροπής. Επειδή η εξ αποστάσεως απασχόληση με την χρήση διαδικτυακών μέσων και λογισμικών εργαλείων θα αντικαταστήσει το γραφείο και φυσικά πολλές θέσεις εργασίας θα γίνουν απλά περιττές. Όπου μπορεί το μεγάλο Κεφάλαιο να απασχολεί χωρίς δικά του έξοδα τον εργαζόμενο, όπου μπορεί να απασχολεί λιγότερο προσωπικό, όπου μπορεί να συντονίζει ιντερνετικά τις ομάδες εργασίας του, θα το κάνει. Οι οικονομίες κλίμακος θα είναι η νέα πραγματικότητα με τίμημα την απαξίωση μέρους του ανθρωπίνου κεφαλαίου.

Σε ένα πρόσφατο άρθρο του στον ιστότοπο One Zero ο αναλυτής Brian Merchant εισήγαγε έναν πολύ εύστοχο όρο στην σχετική φιλολογία περί των μακροοικονομικών αλλαγών που ζούμε αυτή την περίοδο: αμαζονοποίηση (amazonification) της οικονομίας. Με απλά λόγια θέλει να δείξει ότι το μοντέλο της παγκόσμιας πλατφόρμας εμπορίου της Amazon, που είναι κυρίαρχος στα δίκτυα του ηλεκτρονικού εμπορίου, με την κατακόρυφη αύξηση πωλήσεων σε προιόντα και υπηρεσίες εν μέσω πανδημίας, είναι εκείνο το μοντέλο που θα οδηγήσει σε ριζικές αλλαγές στην απασχόληση λόγω των παγιωμένων πλέον καταναλωτικών συνηθειών που εντάθηκαν με την καραντίνα. Είναι η εποχή που οι τεχνολογικοί κολοσσοί γιγαντώθηκαν με νέες βάσεις δεδομένων, με logistics επιθυμιών και αναγκών του καταναλωτή. Είναι οι ίδιοι κολοσσοί που ελέγχουν πλέον και τα δίκτυα ηλεκτρονικών συναλλαγών και σχεδιάζουν δικά τους νομίσματα (βλ.το libra που ετοιμάζεται να λανσάρει το facebook). Κυρίως έχουν στην διάθεση τους μόνιμα διαθέσιμους ως δωρεάν εργαζόμενους τα εκατομμύρια των χρηστών (όλους εμάς) που σερφάροντας και επικοινωνώντας παράγουμε data. Και που εν μέσω πανδημίας αυτοί οι τεχνολογικοί γίγαντες λειτούργησαν ως μεγαλέμποροι στο διαδίκτυο αφού ήταν σχεδόν νεκρό το πραγματικό εμπόριο του δρόμου. Και που στο προσεχές μέλλον, όπου λογικά θα γονατίσουν πολλοί μικρομεσαίοι παραγωγοί και έμποροι της πραγματικής οικονομίας, η αόρατη χείρα των συγχωνεύσεων και των εξαγωγών θα χτίσει ξανά ακόμη περισσότερο ολιγοπωλιακά σχήματα με κύριο αντικείμενο φυσικά το ηλεκτρονικό εμπόριο και την εξ αποστάσεως εργασία. Συν το γεγονός ότι αυτοί οι οργανισμοί πρωταγωνιστούν στον έλεγχο των προσωπικών δεδομένων μας αφού οι κυβερνήσεις τους επιτρέπουν την δημιουργία εφαρμογών στα smartphones για ψηφιακή ιχνηλάτηση και εντοπισμό των νοσούντων- με ο,τι αυτό συνεπάγεται για την ατομική ελευθερία και τα ανθρώπινα δικαιώματα.

Η κρίση λοιπόν που έρχεται θα δυναμώσει ακόμη περισσότερο τους μεγάλους του διαδικτύου και όλες εκείνες τις εταιρείες που δεν έχουν αυξημένα πάγια κόστη. Που έχουν μετατρέψει εμάς τους χρήστες σε τροφοδότες πρώτων υλών (δεδομένα),σε διαθέσιμους δωρεάν εργάτες επαναλαμβάνω, για τις υπηρεσίες και τα προϊόντα που εμπορεύονται οι διαδικτυακοί κολοσσοί. Κανείς δεν αμφισβητεί ότι θα υπάρχει κάποια αυξημένη ζήτηση για προσωπικό εξειδικευμένο σε αλγοριθμική μηχανική, σε αρχιτεκτονική λογισμικού, σε κατασκευή ρομποτικών ιντερνετικών μηχανών. Αυτή η εξειδίκευση όμως κοστίζει στην πραγματική ζωή. Δεν είναι εύκολα προσβάσιμη σε όλους τους νέους, να είμαστε ειλικρινείς. Η τεράστια τεχνολογική πρόοδος αφήνει κάποιους πολύ πίσω στην κούρσα της εκπαίδευσης και στον ανελέητο ανταγωνισμό για κατάρτιση στην υψηλή τεχνολογία ,ώστε να βρεθεί μια θέση απασχόλησης στις τεχνολογικές εταιρείες που φυτρώνουν σαν τα μανιτάρια στον τριτογενή τομέα των υπηρεσιών. Αν δεν ξέρεις να φτιάχνεις μια εφαρμογή στα κινητά, αν δεν ξέρεις τις νέες γλώσσες προγραμματισμού, αν δεν μπορείς να χειρίζεσαι έξυπνα λογισμικά, σε πολλούς πλέον κλάδους ακόμη και παραδοσιακών επαγγελμάτων, τότε είσαι εκτός αγοράς. Ο κορονοϊός έφερε το διαδίκτυο και τις εφαρμογές του ακόμη πιο βαθιά μέσα στην μεγαμηχανή της παγκόσμιας οικονομίας. Έκανε όλους μας γρανάζια ενός αχανούς ψηφιακού συστήματος όπου τα ολιγοπώλια θα κυριαρχούν στους βασικούς οικονομικούς τομείς.

Ναι, ενώ σήμερα ο Keynes επανέρχεται δριμύτερος με την ορθολογική θεωρία του για τον ενεργό ρόλο του κράτους στην τόνωση της ζήτησης (τα πακέτα των τρις που δαπανούν κυβερνήσεις και κεντρικές τράπεζες αυτό είναι στην ουσία) τολμάμε να δούμε κριτικά μια άλλη οπτική του. Στην Μεγάλη Ύφεση πριν 90 χρόνια τόλμησε να προβλέψει- με το έργο του “Οικονομικές Προοπτικές για τα εγγόνια μας “- ότι θα δουλεύουμε λιγότερο μετά από 100 χρόνια λόγω της συνεχούς προόδου, επισημαίνοντας μεν εύστοχα τον ιό της τεχνολογικής ανεργίας απο τότε, δεν κατάφερε όμως να δεί ότι τελικά όχι μόνο δεν θα δουλεύουμε λιγότερο και θα πληρωνόμαστε λιγότερο, αλλά και ότι σήμερα θα δουλεύουν λιγότεροι χωρίς να πληρώνονται καθόλου….

ΥΓ: Ίσως -αν και διαπράττω ιεροσυλία με αυτό- ο Άγγλος στοχαστής να έπρεπε πιθανώς να είχε κρυφοκοιτάξει λίγο καλύτερα τον γερο-Κάρολο που κάποιες δεκαετίες πριν τον Keynes εξηγούσε τις κρίσεις σε σχέση και με την συμβολή της τεχνολογικής μεγέθυνσης και της παραγωγικότητας σε αυτές, και φυσικά σε σχέση με τον νόμο της πτωτικής τάσης του ποσοστού κέρδους.

Το άρθρο απηχεί τις απόψεις του συντάκτη του.

The article expresses the views of the author

iPorta.gr