Κάθε θάνατος αποτελεί μια πληγή. Κάθε χαμός νέου ανθρώπου αποτελεί πλήγμα για τον κύκλο της ζωής. Κάθε προσπάθεια εμπορευματοποίησης της δυστυχίας, από την εξουσία, αποτελεί έγκλημα. Και κάθε προσπάθεια της βάσης, για εκμετάλλευση του νεκρού, αποτελεί έκφραση του εθνικού ξεπεσμού.

Ίσως να φαντάζει παράδοξο που, μέσα στην ρευστότητα του παγκοσμιοποιημένου κόσμου και των τράνζιτ πολιτών, η ακροδεξιά αρχίζει να κερδίζει όλο και περισσότερο έδαφος. Πώς είναι δυνατόν η παγκόσμια κοινωνία του κέρδους και της «προόδου» να επανέρχεται σε «αταβιστικές» αντιλήψεις περί φυλής, να ορέγεται καθαρότητες και να αποζητά την εσωστρέφεια; Κι όλα αυτά, να ξεκινούν από χώρες που ούτε επλήγησαν από το προσφυγικό κύμα, ούτε από τα τρομοκρατικά χτυπήματα της ισλαμικής τρομοκρατίας.

Είναι –άραγε- θέμα πρόληψης;

Μάλλον θα ήταν μιαν υπερ- απλουστευτική οπτική αυτή…

Σύμφωνα με τον David Theo Goldberg «δεν υπάρχει ένα μόνο κυρίαρχο χαρακτηριστικό στοιχείο που να προκαλεί αναπόφευκτα την εμφάνιση του ρατσισμού, όπως η φύση ή η προέλευση ή ο τρόπος παραγωγής ή ο σχηματισμός μιας τάξης. Υπάρχουν μόνο σαφείς λεπτομέρειες που συγκροτούν το σύστημα της καθημερινής ζωής, τα συγκεκριμένα συμφέροντα και τις αξίες, τους πολιτισμούς από τους οποίους προκύπτει ο «φυλετικός» λόγος και ο διάλογος. Η ρατσιστική γλώσσα εξομαλύνεται τόσο μέσα, όσο και διαμέσου των κυρίαρχων επιστημών του μοντερνισμού και αποκτούν θεσμική υπόσταση στις διάφορες σύγχρονες μορφές κοινωνικής εκφοράς του λόγου και της εξουσίας». Καταλαβαίνουμε, λοιπόν, πως για να κατανοήσουμε το φαινόμενο του ρατσισμού (άρα και της ανόδου των ακροδεξιών κινημάτων) οφείλουμε να το δούμε μέσα από τους ιστορικούς παράγοντες που το ενισχύουν, αλλά και μέσα από την θέση που αρνείται την ύπαρξή του, μιας κι από μόνη της αποτελεί έκφρασή του.

Σήμερα, το αβέβαιο έχει γίνει δομικό στοιχείο της ζωής μας και του ίδιου του συστήματος. Ανάλογα με τις ανάγκες της παραγωγής, τα άτομα καλούνται να ακολουθήσουν, αδιαμαρτύρητα, τους δρόμους που τους ορίζει η «ένθεη» εντολή του νεοφιλελεύθερου δόγματος. Η ταυτότητα καθενός, αυτοκόλλητη ετικέτα, για τις κατά τόπους βραχύβιες πραγματικότητές τους. Άνθρωποι- κεφάλαια γνώσης, παραγωγής, καινοτομίας, ορίζουν τη ζωή τους και τα όριά της μέσα στο πλαίσιο της υπερσυσσώρευσης του πλούτου. Ενώ, ταυτόχρονα, οι ανισότητες και η φτώχεια εξαπλώνονται παντού στον κόσμο.

Κι ο κάθε φτωχός, άρα αντιπαραγωγικός (δηλαδή, περισσευούμενος) να λαμβάνει την θέση του παρία και να περιθωριοποιείται. Μιας και η φτώχεια του εκλαμβάνεται ως δικό του πρόβλημα και ίσως αποτέλεσμα της αδυναμίας του χαρακτήρα του. Ενώ, η ευτυχία κοστολογείται… και μάλιστα ακριβά.

Κι όσο παλεύει να κατακτήσει λίγη από την μαγεία αυτού που ονομάζεται ευτυχία, όλο και μπλέκεται στους μαιάνδρους του συστήματος. Διότι, όπως αναφέρει χαρακτηριστικά ο Zygmunt Bauman, «όλες οι ιδέες για την ευτυχία καταλήγουν πάντα σε ένα μαγαζί». Έτσι, «με το να πηγαίνουμε στα μαγαζιά για να αγοράσουμε ευτυχία, ξεχνάμε άλλους τρόπους να είμαστε ευτυχισμένοι όπως το να δουλεύουμε μαζί, να διαλογιζόμαστε ή να μελετούμε». Όλοι, κλεισμένοι μέσα στο υπερσύγχρονο αβγό τους, τρέχουν τους τροχούς μη ξέροντας για πού, για πόσο ή για ποιο λόγο…

Κι όσο – οι άνθρωποι- χάνουν τα στοιχεία του εαυτού τους, όσο αποξενώνονται από τους συνανθρώπους τους, όσο οι λέξεις και τα νοήματα θολώνουν τον ορίζοντα της κοσμοθεωρίας τους και της κοινωνικής πράξης∙ τόσο ο μύθος (σαν ένα κράμα ψεύδους και αλήθειας), όσο και ο φόβος, η ανάγκη ασφάλειας και περιχαράκωσης, αλλά και η «προσωπική μυθολογία», έρχονται στην επιφάνεια για να καλύψουν την κοινωνική πραγματικότητα.

Σ’ αυτό το παραμορφωμένο τοπίο –πλέον- δεν χωράει τίποτα το μη στέρεο. Όλα πρέπει να τοποθετούνται σ’ ενός είδους καρτεσιανό σύστημα, με αφετηρία τις προσωπικές ανάγκες και τις προσωπικές φαντασιώσεις. Έπειτα, έρχονται τα τείχη ασφάλειας και καθορισμού. Οι όμοιοι και οι άλλοι. Οι πολίτες και οι ξένοι. Οι παραγωγικοί και οι άχρηστοι.

Κι όσο ορατός γίνεται ο άλλος πόλος –ο αποκλίνον της κανονικότητας- τόσο ο φόβος και η οργή γιγαντώνονται. Τα κέντρα λήψης αποφάσεων, απομακρυσμένα από τις κοινωνίες, αδυνατούν να αντιληφθούν τις συνέπειες οποιασδήποτε απόφασής τους ή αδιαφορούν πλήρως για το ανθρωπιστικό κομμάτι των μοντέλων τους, με αποτέλεσμα, οι πιο ευάλωτοι να βλέπουν ως μοναδικό δρόμο την αυτοδικία.

Πόσο δικαιολογημένο είναι αυτό για την δική μας χώρα; Μετά απ’ τον εμφύλιο πόλεμο που σάρωσε την Ελλάδα, ο εθνικός διχασμός θα έπρεπε να αποτελεί –για όλους- παράδειγμα προς αποφυγήν. Κι όμως, βλέπουμε τις ακροδεξιές ομάδες, όσο περνά ο καιρός, να ζητάνε νέο μακέλεμα… φρέσκο αίμα. Και ο κόσμος να τους βλέπει σαν μιαν εναλλακτική επιλογή μέσα στις δυσκολίες που όλοι βιώνουμε.

Και δεν είναι μονάχα αυτός που φοράει το προσωπείο του εθνικιστή πατριώτη. Υπάρχει κι ένα άλλο είδος, ο μεταμοντέρνος ρατσισμός/ στης, που στην θέση της «επικίνδυνης ράτσας» θέτει την διαφορά σ’ ένα άλλο διαφορετικό επίπεδο. O μεταμοντέρνος ρατσισμός «προωθεί έννοιες όπως η διαφορά και η επικράτεια προκειμένου να υπερασπιστεί την ιδέα ότι οι άνθρωποι από διαφορετικές χώρες δεν μπορούν να ζήσουν μαζί στον ίδιο χώρο, εφόσον η σύγκρουση είναι αναπόφευκτη» (R. Flecha, L. De Botton, I. Santa Cruz και J. V. Claveria). Δηλαδή, σύμφωνα μ’ αυτή την άποψη οι Αλβανοί ή οι Σύριοι δεν πρέπει να ζήσουν στην Ελλάδα, διότι δεν θα μπορέσουν να ευτυχήσουν, όπως θα ευτυχούσαν αν παρέμεναν στην χώρα τους.

Ο Στέφανος Ροζάνης σε συνέντευξή του στο Tvxs αναφέρει πως για το όραμα του χρηματοπιστωτικού καπιταλισμού [για το οποίο γίνονται τόσες και τόσες θυσίες από τους λαούς] «χρειάζεται ακριβώς αυτή η κατάσταση της εξοντώσεως της ανθρώπινης υποκειμενικότητας, της γραφειοκρατικοποιήσεως της κοινωνίας, του τρόμου και του φόβου, έτσι ώστε η κοινωνία να γίνει ένα μόρφωμα φοβικό το οποίο υποτάσσεται στη γραφειοκρατία». Και τι συμβαίνει όταν χάσει κάποιος την υποκειμενικότητά του;

Τότε θυσιάζει αυτό το ζωτικό στοιχείο της φύσης του υπέρ της αντικειμενοποίησης. Από υποκείμενο, δηλαδή, τείνει να γίνει αντικείμενο. Ένα ουδέτερο αντικείμενο στα χέρια των εξουσιαστών. Και τότε:

Να κι οι δεσμοφύλακες.

Χαφιέδες χωροφύλακες

[…]

Καταπιέζουν, μαστιγώνουν,

Βασανίζουν, παλουκώνουν

Όλα σε τιμή ευκαιρίας.

Μπ. Μπρέχτ

 Κι όπως μας δίδαξε η Μίκα Χαρίτου- Φατούρου, «ο βασανιστής ‘κατασκευάζεται’ από ολόκληρο το σύστημα της αυθαίρετης ‘εξουσίας της βίας’ σε όλα τα σημεία της επικράτειάς της». Και βασανιστήρια δεν είναι μονάχα αυτά που κάνουν οι δικτάτορες στους αντιφρονούντες… βασανιστήριο είναι να είναι κάποιος άστεγος, τα παιδιά να πεθαίνουν από αρρώστιες που η ιατρική σήμερα θεωρεί ιάσιμες, να καταστρέφεις τα όνειρα και τις ζωές ολόκληρων γενιών κλπ…

Κι αν οι αυτοκτονίες των εφήβων είναι η σκληρή πραγματικότητα της Ευρώπης, θα πρέπει να αναλογιστούμε σοβαρά τι μέλλον θέλουμε να χτίσουμε. Κι αν η ανθρωπιά του ανθρώπου, όπως μας λέει κι ο Emmanuel Lévinas, «είναι να κάνει τα πάντα για τον άλλον άνθρωπο» εμείς τι έχουμε κάνει έως τώρα; Πόσα σημάδια –ακόμη- χρειαζόμαστε για να καταλάβουμε πως οδεύουμε στον χαμό;

Είναι, πραγματικά, συγκλονιστική η έκκληση του δημοσιογράφου Gazmend Kapllani προς τους Έλληνες συναδέλφους του. Γράφει μεταξύ άλλων, «Γιατί δεν αντιστέκεστε; γιατί βλέπετε την χώρα σας να πέφτει στα χέρια των νεοναζί και των παρανοϊκών εθνικιστών και κάνετε σαν να μην συμβαίνει τίποτα; Ζούμε σε εποχές δραματικές και εκρηκτικές. […]Αν η χώρα κατρακυλήσει στην απόλυτη εθνικιστή παράνοια, θα καταστρέψει και τον εαυτό της και μάλλον και τους γείτονές της. Αυτό ονειρεύεστε: να κάνετε δημοσιογραφία πάνω στα ερείπια;».

Κι εμείς; Αυτό ονειρευόμαστε; Μιαν ερειπωμένη χώρα;

 Ο Κωνσταντίνος Καραγιαννόπουλος ασχολείται με την δημοσιογραφία, την κριτική λογοτεχνίας και την ποίηση