Μόνο στη Ρόδο

Αποστόλου Παύλου 50, Βενετοκλέων, 

Pane di capo: Λεωφόρος Ρόδου-Λίνδου (ύψος ΙΚΑ), Λεωφόρος Κρεμαστής & «Πηγές Καλλιθέας»

Ο Κωνσταντίνος Μεϊντάνης  είναι Απόφοιτος Κλασσικής Φιλολογίας του ΕΚΠΑ,  καθώς και του King’s College και Birkbeck Collegeτου Πανεπιστημίου τού Λονδίνου. 

 

Ελισάβετ Μουτζάν Μαρτινέγκου: «Ο Φιλάργυρος». Ένα θεατρικό έργο ως οπτική μιας εποχής και ως αφορμή μιας πολύπτυχης προ-οπτικής.
Το μέγα πλούτος της ελεύθερης ζωής απέναντι στην μεγίστη πτωχεία του Φιλάργυρου αρνητή της.

(Β΄ μέρος)

Το πρόσωπο της υπηρέτριας (η Κλεοπάτρα Ροντήρη στον ρόλο της, δίνει με μια θαυμαστή ισορροπία εντάσεων και υφέσεων, κινήσεων του σώματος, λόγου και σιωπής, την εικόνα ενός προσώπου που έχει μάθει να υπηρετεί, αλλά και δεν έχει ξεχάσει πώς να ελπίζει) δεν είναι λευκό παρά σε ένα μέρος του περίπου. Η φυσιογνωμία της έχει και το χρώμα του ανθρώπινου προσώπου και, συμβολικά, της ψυχής που δεν έχει αλωθεί ακόμα πλήρως από την ανελεήμονη πραγματικότητα της ζωής της, τη δυστροπία και την διαβρωτική κακότητα του Φιλάργυρου κυρίου της. Το ίδιο και το πρόσωπο του γιού, ο οποίος θα σχεδιάσει και θα πραγματοποιήσει την κλοπή της σύνολης περιουσίας του πατέρα του, ολόκληρου του περιεχομένου που φέρει το μπαούλο που αυτός χρησιμοποιεί σαν χρηματοκιβώτιο.
Ο γιός, νεαρός που τώρα (ξ)ανοίγεται στις μεγάλες προκλήσεις της ζωής, μοιάζει αρχικά να είναι μέτοχος και κοινωνός ελευθερίας. Κατ’ ουσίαν, δεν είναι παρά ένας, στερημένος από μόρφωση και καλλιέργεια εξαιτίας της τσιγγουνιάς του πατέρα του, εν δυνάμει άσωτος και ψυχικά ακατέργαστος, ένας υποθηκευμένος στη χαμαιζηλία της ανάγκης του για λύτρωση με κάθε μέσο και τρόπο. Μέγιστη πρόκληση ζωής γι’ αυτόν, για να σώσει τη ζωή του, είναι να απαλλαγεί από την ασφυκτική δέσμευση της πατρικής οικίας και της πατρικής κακίας, της διαστροφικής εμμονής στο πάθος της φιλαργυρίας, καταστρέφοντάς τα όλα αυτά. Ο ίδιος γίνεται φορέας της Νεμέσεως μέσω των επιλογών και της πράξης του.

Τα μαλλιά του Σέλημου έχουν ένα σχεδόν κοκκινωπό χρώμα, όπως και η κόμμωση της συζύγου, παρά το ότι μοιάζει εύτακτη έτσι όπως έχει τα μακριά μαλλιά της μαζεμένα στο πάνω μέρος του κεφαλιού της, είναι μάλλον ανάκατα και ανάστατα. Σα να δείχνουν πως η ίδια είναι δέσμια και συγχρόνως ανυπότακτη. Αυτή είναι η εικόνα της ζωής της και της ψυχής της. Ενώ τα μαλλιά του Φιλάργυρου μοιάζουν να εκφράζουν όλη την φλόγωση του πάθους του, τη διάπυρη μονομανία του με την κατοχή, αλλά και το κέρδος νέου χρήματος.

Άλλωστε, όπως φαίνεται και από την οπτική της ελληνικής λαογραφικής επιστήμης, αλλά και από αντίστοιχα μυθολογικά παραδείγματα, τα μαλλιά έχουν μια καίρια συμβολική σημασία. Θεωρούνται «pars pro toto», μέρος του όλου, του ανθρώπινου σώματος και, ευρύτερα, της ανθρώπινης μορφής στη βαθύτερη υφή της και τις όποιες μορφές ή παραμορφώσεις της. Η μυστηριακή και συμβολική σημασία της «κόμης» συναντάται στις λαϊκές δοξασίες πολλών λαών ως στοιχείο θεμελιώδους σημασίας. Είτε το παράδειγμα του Σαμψών, του οποίου η δύναμη είναι άρρηκτα συνυφασμένη με το μάκρος των μαλλιών του, είτε στην προκειμένη περίπτωση -και τη συγκεκριμένη θεατρική παράσταση- η σκηνοθετική οπτική και η ψιμυθίωση των ηθοποιών, δηλώνουν με τρόπο απτό πως η εικόνα των μαλλιών μπορεί να ιδωθεί σαν ένα απείκασμα της προσωπικότητας του ανθρώπου και της ζωής που αυτός διάγει.
Γι’ αυτό και όταν η σύζυγος μαζί με την υπηρέτρια εγκαταλείψουν τελικά τη σπιτική εστία, αυτήν την «εστία» μόλυνσης που κακοφορμίζει τις πληγές της ανθρώπινης ψυχής τους από την εμπάθεια και την εμμονικότητα του συζύγου και αφέντη, για να επιλέξουν τη ζωή σε ένα μοναστήρι, θ’ αφήσει τα μακριά της μαλλιά σχεδόν ξέπλεκα, σαν έμμεση δήλωση απελευθέρωσης. Ο εγκλεισμός σε μοναστήρι ως αυτόβουλη επιλογή δεν αποτελεί εδώ μιαν άλλη μορφή περιορισμού της ελευθερίας, αλλά, αντιθέτως, μια επίνευση στη βαθύβλυστη δίψα του ανθρώπου που έχει πονέσει και δοκιμαστεί πολύ να αναζητήσει νόημα, στρεφόμενος προς την πίστη και το φως της λυτρωτικής αγάπης του Θεού.

Η πίστη είναι (μια) οδός Αληθείας. Και ως αυταπαρνητική μετοχή στο άθλημα της Αλήθειας, είναι μια πορεία που προϋποθέτει, αλλά και εδραιώνει, την έννοια της ελευθερίας. Πίστη εκβιασμένη ή επιβαλλόμενη δεν συνιστά πίστη, αφού αναιρεί καί την ελευθερία καί την αλήθεια ως χαρακτηριστικών της ανθρώπινης ζωής. Είναι μάλλον απλοϊκός ο διχαστικός διαχωρισμός σε πιστούς και μη πιστούς, άθεους ή, ορθότερα, άθρησκους. Ως άνθρωποι μπορούμε να έχουμε ως δυνατότητα, δικαίωμα, και ελευθέρως επιλεγόμενη υποχρέωση ν’ αναζητήσουμε νόημα ζωής όπου, και όπως, κρίνουμε. Ο William James μίλησε γι’ αυτήν τη «βούληση πίστης», ως εγγενή ανάγκη του ανθρώπινου ψυχισμού. Υπάρχουν λοιπόν άνθρωποι που αντιστέκονται στην απιστία τους και άνθρωποι που αντιστέκονται στην πίστη τους.

Και οι δύο στάσεις αυτές ενέχουν την τιμιότητα, αλλά και τη διακινδύνευση, της προσωπικής επιλογής. Και στη μια και στην άλλη περίπτωση, ο δογματισμός, αν δεν υπηρετεί σκοποθεσίες αυτασφάλισης απέναντι στην έμφοβη ψυχική μειονεξία ή αδυναμία, αναιρεί το αυτόβουλο της προσωπικής επιλογής που εδράζεται στην ελευθερία ως γεγονός βιούμενο και ως γεγονός κοινωνούμενο. Εν τέλει, πρόκειται για γεγονός, συνάμα όμως και για διαρκή αναζήτηση της αλήθειας, μέσα από την ψυχοπνευματική γονιμότητα της Σχέσης. Κατά τον Ν. Καζαντζάκη, «το μεγαλύτερο εμπόδιο στον άνθρωπο είναι η έλλειψη πίστης σ’ ένα ιδανικό ανώτερο από το εγώ του.» Αν λοιπόν το «εγώ» υπερβαθεί, όλα φέρουν μέσα τους τον σπόρο της πλήρωσης και της καθ’ ολοκληρίαν ελευθερίας και αλήθειας.

Τι μπορεί να καταλάβει απ’ όλα αυτά ο Φιλάργυρος; Όταν ανοίξει το κουτί επί σκηνής και το βρει πλέον άδειο, τα «αργύρια» της προδοσίας, την οποία χάλκευσε σε βάρος της ζωής του και της ψυχής του, της ζωής και της ψυχής των γύρω του ανθρώπων, γίνονται Τίσις και Νέμεσις για την Ύβριν που αυτός διέπραξε. Ο ίδιος του ο γιός τον έκλεψε, για να φύγει μακρυά του. Η γυναίκα του τον εγκατέλειψε. Η υπηρέτρια, το ίδιο. Όσο το σεντούκι με τα νομίσματα είναι κλειστό και γεμάτο, όλες οι μορφές του έργου είναι φυλακισμένες, εκτός από τον Φιλάργυρο. Αυτός νοιώθει την ψευδή ελευθερία που συνδέεται με την κατοχή του πλούτου του. Αυτό είναι το «νόημα» της α-νόητης ζωής του. Όταν το κουτί ανοίξει κενό για τελευταία φορά, τα πρόσωπα του έργου λυτρώνονται από τον κλοιό της υπαρξιακής τους οδύνης. Η αντίστιξη, πάλι, ανάμεσα στην ανελευθερία του Φιλάργυρου συζύγου και πατέρα, και την ελευθερία αυτών που ο ίδιος κρατούσε υποταγμένους.

Το κενό, η ανυπαρξία πια της υλικής κατοχής, ανοίγει μπροστά στον κεντρικό χαρακτήρα την άβυσσο που οδηγεί στην τρέλα. Μέσα στην κατάφωρη και παράφορη εγωτικότητά του, έχει τελεσίδικα χάσει το μοναδικό του έρεισμα. Το ξέσπασμά του, λίγο πριν «πέσει η αυλαία», είναι η ύστατη κίνησή του προς την τελική κατάρρευση, μέσα στο ψύχος της απόλυτης μοναξιάς του και το άψυχο της διαβρωμένης του ύπαρξης. Η περιουσία του δεν είχε καμία ουσία. Το φως πάνω στη σκηνή ενισχύεται σταδιακά και καταδεικνύει με τρόπο εμφατικό το δραματικό τέλος του έργου, για μια ακόμα φορά αντιστικτικά: ως καταστροφή του ενός και ταυτόχρονα ως λύτρωση των άλλων. Το τέλος διαυγάζεται από το φως…

Η Ε. Μουτζάν Μαρτινέγκου δίνει με την άριστα δομημένη θεατρική σύλληψη και γραφή της το στίγμα μιας εποχής και μιας κοινωνίας. Συγχρόνως, πλαστουργεί χαρακτήρες που αποτελούν εικόνες των παθών και των λαθών του ανθρώπου, όπως και του μεγαλείου και της μικρότητάς του ως όντος. Η θεατρική της τέχνη στο έργο αυτό είναι καί κοινωνιοκεντρική καί ανθρωπογνωστική, με μια σαφήνεια και ενάργεια που προκαλεί βαθιά εντύπωση στον θεατή. Και μοιάζει να του υποβάλλει μιαν, ουσιαστική στην αλήθεια της, διδαχή: ότι η ζωή έχει πάντα το νόημα που ο κάθε ένας από εμάς επιλέγει -ή μπορεί- και θέλει να της δώσει.

ΕΔΩ το Α’ Μέρος