Ο  Άγγελος Κουτσούκης είναι Ραδιοφωνικός Παραγωγός και Δημοσιογράφος.

Place sign of the Parco Maria Callas in Sirmione on the Lake Garda – Italy.

΄΄ΜΑΡΙΑ ΚΑΛΛΑΣ: ΓΡΑΜΜΑΤΑ ΚΑΙ ΑΝΑΜΝΗΣΕΙΣ΄΄ του ΤΟΜ ΒΟΛΦ εκδόσεις ΠΑΤΑΚΗ.

Έχοντας διαβάσει τα περισσότερα από τα βιβλία που κυκλοφορούν σχετικά με την Μαρία Κάλλας  – και κυκλοφορούν πολλά – ήταν μεγάλη έκπληξη για μένα όταν ήρθε στα χέρια μου και διάβασα το βιβλίο του Τόμ Βόλφ. Ο λόγος είναι πολύ απλός: Ουσιαστικά η Κάλλας – αυτός ο μύθος του 20^ου αιώνα που άλλαξε την ιστορία της όπερας και όχι μόνο, για πρώτη φορά αφηγείται την ζωή της μέσα από δικά της λόγια.  Ο Τομ Βόλφ είναι ο δημιουργός της ταινίας ΄΄Maria by Callas΄΄ και αναγνωρίζεται σήμερα ως ένας από τους κατεξοχήν ειδικούς σε οτιδήποτε σχετικό με τη ζωή και τη σταδιοδρομία της μεγάλης σοπράνο.

Έκανε το πολύ απλό και πολύ δύσκολο ταυτόχρονα: συγκέντρωσε όλα τα γραπτά που άφησε πίσω της η Κάλλας, τα έβαλε σε χρονολογική σειρά και με ελάχιστη δική του παρέμβαση έχουμε ένα βιβλίο όπου η ζωή της διάσημης σοπράνο περνάει μπροστά από τα μάτια μας, ουσιαστικά με δικά της λόγια.

“Μια μέρα θα γράψω την αυτοβιογραφία μου. Θα ήθελα να την γράψω εγώ η ίδια, ώστε να φωτίσω καλύτερα τα γεγονότα. Έχουν ειπωθεί τόσα ψέμματα για μένα”, είχε δηλώσει η ίδια η Κάλλας.

Προσπάθησε δύο φορές να γράψει την αυτοβιογραφία της. Την πρώτη φορά το 1957 και την δεύτερη το 1977. Από αυτές τις δύο φορές, ευτυχώς, διασώθηκαν δύο πολυσέλιδα κείμενα που, ουσιαστικά, αποτελούν την αρχή και το τέλος του βιβλίου του Βόλφ. Στο ενδιάμεσο παρεμβάλλονται μια σειρά επιστολές που έγραψε η ίδια. Απευθύνονται κυρίως στον Μενεγκίνι, τον πρώτο της σύζυγο, την Ελβίρα ντε Ιντάλγκο, την πολυαγαπημένη της δασκάλα, στον Ρούντολφ Μπίνγκ – διευθυντή της Μετροπόλιταν Όπερα της Νέας Υόρκης, στον Πιέρ Πάολο Παζολίνι, στον Λουκίνο Βισκόντι, στην Γκρέις Κέλλυ, στον Τούλιο Σεραφίν, σε συνεργάτες και φίλους της.       Ουσιαστικά, μέσα από αυτές τις επιστολές, παρακολουθούμε την εξέλιξη της πορείας της στον χώρο της μουσικής αλλά και της ζωής της. Μπορούμε να διακρίνουμε μια ευαίσθητη γυναίκα που αγωνίστηκε για την επιτυχία, την ολοκληρωμένη καλλιτέχνη όσο περνούν τα χρόνια.την πιστή φίλη, την ερωτευμένη γυναίκα.  Δεν χρειάζονται τα “κουτσομπολιά” για να παρακολουθήσουμε την ζωή της. Η ίδια απαντά σε όλα.

“Οφείλω να γίνω δυνατή, και πρώτα απ΄όλα να αποκτήσω πνευματική δύναμη. Στη ζωή, ξέρετε, δεν είμαι ούτε η Νόρμα ούτε η Βιολέττα. Θα προτιμούσα να έχω κάτι από τη δύναμη τους παρά από τις αδυναμίες τους”.

Η Κάλλας με δικά της λόγια, λοιπόν. Η κορυφαία τραγουδίστρια του 20^ου αιώνα, θυμάται πράγματα που την πλήγωσαν στην αρχή της καριέρας της.

“Ο Πίντο έγινε έξαλλος.”Καλώς” μου είπε, “τραγουδήστε την Τραβιάτα. Σας προειδοποιώ, όμως, πως δεν θα έρθει κανένας να σας ακούσει”. Έπεσε έξω στην πρόβλεψή του. Οι θέσεις για τις δύο παραστάσεις εξαντλήθηκαν. Ο Πίντο δεν θέλησε ωστόσο να δεχτεί την ήττα του και προσπάθησε να μου φέρει κάθε είδους εμπόδια.  Θυμάμαι πολύ καλά πως, όταν πήγα στο γραφείο του να εισπράξω την αμοιβή μου, γύρισε και μου είπε: “Έτσι όπως τραγουδήσατε, δεν θα έπρεπε να σας πληρώσω”. Δεν έβλεπα μπροστά μου από την οργή μου! Έψαξα στα τυφλά να πιάσω το πρώτο αντικείμενο που θα έβρισκα στο γραφείο του να του το φέρω στο κεφάλι. Αν δεν με συγκρατούσε κάποιος, δεν ξέρω τι μπορεί να συνέβαινε”.

Προσπαθεί πάντα να ξεπεράσει , όχι τους άλλους, αλλά τον εαυτό της.

“Η τέχνη, στα μάτια του κόσμου, μου προσφέρει τα πάντα. Κατ΄ εμέ, ούτε το ελάχιστο από αυτά που θα ‘ήθελα. Το κοινό με χειροκροτάει, μα εγώ  ξέρω πως θα μπορούσα να τα είχα καταφέρει πολύ καλύτερα. Ο Σεραφίν λέει  πως είναι υπερευχαριστημένος με τη Νόρμα μου, αλλά εγώ δεν είμαι, δυστυχώς, καθόλου.  Είμαι βέβαιη πως μπορώ να προσφέρω εκατό φορές περισσότερα, αλλά η φωνή μου δεν με υπακούει και δεν αποδίδει όπως θα ήθελα”.

Της γράφει ο Φράνκο Τζεφιρέλι: “Χτές βράδυ, η Μάρλεν Ντήτριχ, μιά από τις πια διάσημες θαυμάστριές σου, μου μιλούσε όλη την ώρα για σένα. Λέει πως στα νοσοκομεία της Αμερικής παίζουν συνέχεια τους δίσκους σου, καθώς έχουν διαπιστώσει πως η φωνή σου κάνει καλό στους αρρώστους, τους δίνει κουράγιο και ηρεμία, και τους βοηθάει να αναρρώσουν. Η Ντήτριχ μου είπε επίσης ότι έχει κρατήσει επτά μήνες νωρίτερα θέση για την πρεμιέρα σου στη Μετροπόλιταν, και μάλιστα μόνο και μόνο επειδή γνωρίζει καλά τον Μπίνγκ κατάφερε να βρει αυτή τη θέση΄΄.

Και ο Λουκίνο Βισκόντι της τηλεγραφεί:

“Όπως πάντα δεσπόζεις ως γυναίκα και καλλιτέχνιδα και παραδίδεις μαθήματα στύλ. Σου στέλνω την αγάπη μου, την αλληλεγγύη μου και τον αναλλοίωτο θαυμασμό μου. Μπορείς πάντα να βασίζεσαι στη βαθιά και ειλικρινή μου φιλία”.

Και όταν την κατηγόρησαν όταν ακύρωσε την πρώτη από τις δύο προγραμματισμένες της συναυλίες στην Αθήνα:

“Δεν είμαι η πρώτη, ούτε ασφαλώς η τελευταία, που ματαιώνει μια εμφάνισή της. Είναι κάτι που γινόταν πάντα και γίνεται και σήμερα συχνά. Δεν αποτελώ εξαίρεση, ούτε έχω υπεράνθρωπες ικανότητες. Τραγουδάς με το λαρύγγι σου και μόνο στο μέτρο που το λαρύγγι σου ανταποκρίνεται. Αν όχι, δεν έχει νόημα να επιμένεις και να ταλαιπωρείς τις φωνητικές χορδές σου. Θα μπορούσα να έχω τραγουδήσει όπως όπως, να εισπράξω την αμοιβή μου και να αδιαφορήσω για το πως τραγούδησα. Ωστόσο, όλοι  οι σημαντικοί σκηνοθέτες και μαέστροι είναι σαφείς στις οδηγίες που δίνουν στους ερμηνευτές:΄΄Όταν δεν αισθάνεσαι πως είσαι σε θέση να τραγουδήσεις σύμφωνα με τις δυνατότητές σου και τις απαιτήσεις του ρόλου, πολλώ μάλλον όταν είσαι από τους κορυφαίους, σταμάτα να προσπαθείς, πήγαινε σπίτι σου και ετοιμάσου για την επόμενη εμφάνισή σου. Μοναδικό σου μέλημα πρέπει να είναι το να ανταποκρίνεσαι στις υποχρεώσεις σου προς την τέχνη την οποία υπηρετείς”.

Και γράφει στον Πιέρ Πάολο Παζολίνι:

“Συνειδητοποίησα πως μόνο στον εαυτό μας  μπορούμε να βασιζόμαστε. Ναι, αλίμονο.  Μη με περιγελάσεις. Είναι θλιβερό ακόμα και για μένα που το λέω. Δεν μπορείς να βασίζεσαι στους άλλους για πολύ. Είναι νόμος της φύσης. Πρέπει να βρούμε μέσα μας τη δύναμη, τη φαινομενική τουλάχιστον. Δεν παριστάνω τη μητέρα, καλέ μου, ούτε σε είδα ποτέ σαν πατέρα μου. Πιέρ Πάολο, τα βιβλία γνωρίζουν πράγματι πολλά, αλλά όχι τη σκληρή πραγματικότητα. Δεν μας διδάσκουν αυτό που εγώ πιστεύω και θα πιστεύω μέχρι  να πεθάνω, ότι δηλαδή ο άνθρωπος τα καταφέρνει μόνος, με θέληση, αυτοπεποίθηση  και περηφάνεια. Αυτό πασχίζω να κάνω κι εγώ”.

Ακόμα και για την πολύκροτη σχέση της με τον Ωνάση γράφει. Πώς αλλοιώς, αφού ήταν σημαντικό κομμάτι της ζωής της: “Όταν είδα τον Αρίστο στο νοσοκομείο λίγο πριν πεθάνει, ήταν ήρεμος και, νομίζω, συμφιλιωμένος με τον εαυτό του. Ήταν πολύ άρρωστος και ήξερε πως πλησίαζε το τέλος του, αν και έκανε προσπάθεια να μην το δείχνει. Δεν μιλήσαμε για τις παλιές καλές μέρες που ζήσαμε μαζί. Άλλωστε, ούτε για οτιδήποτε άλλο είπαμε πολλά. Πιό πολύ επικοινωνούσαμε με τη σιωπή. Όταν έφευγα-είχε εκείνος ζητήσει να πάω να τον δώ, αλλά οι γιατροί με είχαν παρακαλέσει να μην μείνω πολύ-κάνοντας μεγάλη προσπάθεια κατάφερε να μου πει: “Σε αγάπησα. Όχι πάντα με τον καλύτερο τρόπο, αλλά όσο καλύτερα και όσο περισσότερο μπορούσα. Προσπάθησα”. Αυτός ήταν ο Αρίστος”.

Σε αυτό το βιβλίο, λοιπόν, η Κάλλας μιλάει για όλα. Ολα όσα την πλήγωσαν, όλα όσα αγάπησε, όλα όσα την έκαναν αυτή που έγινε. Και, ακριβώς επειδή όταν γράφει, έχει μιά χρονική απόσταση από τα γεγονότα που περιγράφει, είναι ψύχραιμη, καταθέτει τα γεγονότα όπως τα έζησε, από την δική της μεριά. Διαβάζοντας το βιβλίο που την επιμέλειά του υπογράφει ο Τομ Βόλφ ερχόμαστε σε επαφή με την πραγματική Μαρία Κάλλας. Μια γυναίκα παλαιών αρχών, που πάλεψε στη ζωή της για να γίνει αυτό που έγινε, μια καλλιτέχνιδα που αφιέρωσε τη ζωή της στην Τέχνη της.  Απόλυτη σε αυτό, πάλεψε με τον ίδιο της τον εαυτό για να τον ξεπεράσει και να πάει παραπέρα. Για την Κάλλας η ενασχόλησή της με την μουσική, ήταν πάνω από όλα. Διαθέτοντας ένα τεράστιο ένστικτο, μαζί με τον εαυτό της, πήγε και την ίδια την όπερα παραπέρα. Την κατηγόρησαν για πολλά. Για βεντετισμό, για υπεροψία. Απαντάει σε όλα. Πάντα, πάνω από όλα έβαζε την Τέχνη της…και από τον εαυτό της ακόμα. Και όπως γράφει στο τέλος του παρόντος βιβλίου:

“Έγραψα κατά κάποιον τρόπο τα απομνημονεύματά μου. Βρίσκονται στη μουσική  που έχω ερμηνεύσει  -τη μόνη γλώσσα που ξέρω εις βάθος. Αυτός είναι εξάλλου ο μόνος τρόπος με τον οποίο μπορώ να μιλήσω για την τέχνη μου και για μένα. Και οι ηχογραφήσεις μου, όποια αξία μπορεί να έχουν, αποτυπώνουν την ιστορία μου”.

Η Κάλλας με δικά της λόγια. Αυτή είναι η ουσία του βιβλίου του Τομ Βόλφ. Χωρίς παρερμηνείες, για να ανακαλύψουμε την πραγματικότητα πίσω από τον μύθο. Έχοντας, βέβαια, υπ΄όψιν, ότι σε περιπτώσεις όπως η Κάλλας, ο μύθος σκεπάζει τα πάντα.

E0XWAX Opera singer Maria Callas on stage after a performance