Ο κος Σπύρος Ταλιαδούρος είναι Δικηγόρος, πολιτικός, ο οποίος διετέλεσε Γ΄ Αντιπρόεδρος της Βουλής από το Μάιο έως τον Ιούνιο του 2012, καθώς και υφυπουργός Παιδείας από το 2004 έως το 2009. Ακολουθεί η ομιλία του από την παρουσίαση του βιβλίου του κου Πάνου Μπιτσαξή. Τον ευχαριστούμε θερμά για την παραχώρηση στην Πόρτα. 

ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΒΙΒΛΙΟΥ ΠΑΝΟΥ ΜΠΙΤΣΑΞΗ
«Όταν το μέλλον έπαιζε κρυφτό»

Αθήνα, 9-12-2019

Κυρίες και Κύριοι,

Με τον Πάνο μας συνδέουν τρεις μεγάλες αγάπες. Το σχολείο μας, το Κολλέγιο, απόφοιτος του 1974 Ο Πάνος, του 1975 εγώ, η πολιτική μέσα από διαφορετικές διαδρομές, που στο τέλος έφθασαν σε μεγάλο βαθμό να συγκλίνουν και οι γυναίκες μας, η Μαρίνα και η Εύα, μαχητικές δικηγορίνες στο οικογενειακό δίκαιο και αγαπημένες φίλες.
Χαίρομαι ιδιαίτερα που έχω την ευκαιρία απόψε να παρουσιάσω το βιβλίο του Πάνου Μπιτσαξή «Όταν το μέλλον έπαιζε κρυφτό». Αφενός γιατί δεν είναι μικρό πράγμα να ανακαλύπτει κανείς ότι ένας καλός φίλος έχει λογοτεχνικό ταλέντο, εκτός όλων των άλλων δραστηριοτήτων του, αφετέρου γιατί το βιβλίο που κρατώ στα χέρια μου είναι πραγματικά ένα ενδιαφέρον-ιδιαίτερο θα έλεγα βιβλίο.

Κι αυτή την στιγμή δεν μιλάω ως ειδικός, ούτε ως νομικός, ούτε ως πολιτικός, ούτε ως φίλος. Μιλάω ως αναγνώστης. Ως αναγνώστης που γοητεύθηκε από την ευρηματικότητα, αλλά και την απλότητα μιας αφήγησης ρέουσας και παραστατικής, που μαρτυρά, όπως εγώ το ένιωσα, διαβάζοντας, την πληθωρική ευαισθησία του συγγραφέως και την αφοσίωση του σε ακατάλυτες αρχές και αξίες της ζωής.

Ο τίτλος του βιβλίου είναι πρωτότυπος και κινεί το ενδιαφέρον εξ αρχής για να αποκαλυφθεί στην πορεία της ανάγνωσης ότι αποτελεί συγγραφικό τέχνασμα, πάνω στο οποίο θα χτισθεί και θα εξελιχθεί η διαδρομή του συγγραφέως.

Η γλώσσα της αφήγησης είναι λιτή και πολύ οικεία, με αρκετά στοιχεία προφορικότητας κάποιες στιγμές. Προσαρμόζεται όμως ανάλογα με τις απαιτήσεις του περιεχομένου, αποκτώντας μία χροιά άκρως ποιητική, όταν η συναισθηματική φόρτιση το απαιτεί και άλλες φορές μία γεύση παλαιότητας, καθώς εμπλουτίζεται με τοπικούς ιδιωματισμούς, ειδικά στα σημεία που εξιστορείται η ζωή στο χωριό.

Το βιβλίο είναι πρώτα από όλα μία κατάθεση τιμής στη μνήμη του πατέρα του, Βαγγέλη Μπιτσαξή.
Ενός πατέρα με οικογενειακές αρχές και αξίες, δικηγόρου, που με μοναδικά του όπλα τον προσωπικό μόχθο, την επιμονή και εργατικότητα μυρμηγκιού, τη συνετή διαχείριση, τον αμερικανικό επαγγελματισμό, το καινοτόμο πνεύμα πέτυχε τους προσωπικούς του άθλους.

΄Ηταν λιτός και αυστηρός στην κρίση του ο πατέρας. Φιλελεύθερος, ασπάστηκε με προθυμία την αναπτυξιακή δυναμική της επταετίας του Κων/νου Καραμανλή.

Μέσα από τη διαδικασία της κοινωνικής και οικονομικής ανέλιξης της οικογένειάς του ο Πάνος άρχισε να αντιλαμβάνεται τον κόσμο. Αυτή ήταν η «κληροδοσία» του, όπως ο ίδιος παραδέχεται. Δηλαδή το βάρος που κουβαλάει, αλλά ίσως και η ευλογία.

Στο σπίτι της Μπιζανίου στη Φιλοθέη καταστάλαξε στις αρχές της δεκαετίας του ΄60, μετά το πέρασμα από την Κηφισίας, τους πρόποδες του Λυκαβηττού και την Ξάνθη το παιδικό υποσυνείδητο του Πάνου. Το σπίτι της Φιλοθέης στέγασε τα παιδικά του όνειρα με την φοβερή κουπαστή-τσουλήθρα και το διάδρομο- πεδίο απρόσκοπτο για τα γκαζάκια και τα στρατιωτάκια.

Αυτή η οικογένεια και το όποιο «πρότυπο» του πατέρα, τον μπόλιασε και υπήρξε και παραμένει μέχρι σήμερα ριζοσπαστικός και καινοτόμος σε όλους τους τομείς της ζωής του. Οι παράπλευρες αξίες της σύνεσης, της σκληρής δουλειάς, της αποστροφής προς την υπερβολή και την επίδειξη τον χαρακτηρίζουν. Η έμφυτη, ειλικρινής ευγένεια, η πίστη στην φιλία, η προσήλωση στο δίκαιο τον ξεχωρίζουν.

Από το 1967 μέχρι το 1974 ο Πάνος φοιτά στο Κολλέγιο Αθηνών. Η επιτυχία του στις εξετάσεις για το Κολλέγιο σε πολύ μικρή ηλικία, τον έφερε αντιμέτωπο με ένα περιβάλλον απαιτητικό και ανταγωνιστικό, με σκληρή πειθαρχία, όπου τα πάντα τελούν υπό αξιολόγηση. Το νέο περιβάλλον δεν ταίριαζε στον ανήσυχο και λίγο απείθαρχο χαρακτήρα του. Ο πατέρας έκοβε κάθε διαμαρτυρία. «Έτσι θα γίνετε άνθρωποι» απαντούσε σταθερά.

Μέσα στο κολλεγιακό περιβάλλον με τη δημοκρατική παράδοση, στην τραπεζαρία με το προνόμιο του σερβιτόρου, για το οποίο όταν το βίωσε αισθάνθηκε υπερήφανος, με τα λιτά γεύματα της Παρασκευής από τα οποία εξοικονομούνταν χρήματα για κοινωνικούς σκοπούς, με τη δυναμική διεκδίκηση περισσότερου ζωτικού χώρου στο προαύλιο με του μεγαλύτερους ηλικιακά μαθητές, με τη μακρά κολλεγιακή παράδοση της καζούρας έχτισε φιλίες, μερικές των οποίων κρατούν πάνω από 50 χρόνια. ΄Ολα του έχουν αφήσει χνάρια αγαπημένα και ενθυμήσεις στις οποίες πολλές φορές ανατρέχει.

Αναγνωρίζει ότι στην αρχή η γνώση δεν ήταν χαρούμενη γιαυτόν, αλλά ότι χάρη στο σχολείο μυήθηκε στην οργανωμένη μάθηση, την κριτική σκέψη, στη σαφήνεια, την λακωνικότητα. Θεωρεί ως το μεγαλύτερο προνόμιο της Κολλεγιακής του ζωής τη Βιβλιοθήκη που του πρόσφερε απλόχερα την εμπειρία της ελεύθερης πρόσβασης στη γνώση, στον κόσμο του πνεύματος και της μουσικής.

Αναπολεί το ετήσιο πανηγύρι του Κολλεγίου με τις εκδηλώσεις των ομίλων, τους πνευματικούς διαγωνισμούς, τους αγώνες, το θέατρο. Η θεατρική δραστηριότητα του Κολλεγίου με θεμελιωτή τον Κάρολο Κούν, κατέχει ξεχωριστή θέση στις αναμνήσεις και ιδιαίτερα η παράσταση του σαιξπηρικού Κοριολανού με προσωπική διδασκαλία και σκηνοθεσία του απόφοιτου Κώστα Αρζόγλου. Παράσταση με την οποία σημειωτέον, το Κολλέγιο εισήλθε στα ενδιαφέροντα της χουντικής ασφάλειας, η οποία εφεξής κατέγραφε με άγρυπνο μάτι τις μαθητικές δραστηριότητες του σχολείου. Και εδώ όμως το σχολείο με κάθε τρόπο φρόντιζε να προστατεύει τους μαθητές του και τους συγκρατούσε από άσκοπες υπερβολές.

Στην πρώτη αποβολή, γιατί θα ακολουθήσουν και μερικές άλλες, λόγω της ειλικρινούς έκφρασης της γνώμης του για τον δάσκαλο της ΄Εκτης Δημοτικού, ένιωσε οργή και αρνήθηκε πεισματικά να ζητήσει συγγνώμη.

Στο σπίτι ο πατέρας δεν θεώρησε ότι έκανε κάτι κακό. Του είπε όμως, ότι «όταν παραβαίνεις κανόνες πρέπει να είσαι έτοιμος να υποστείς τις συνέπειες. Αν δεν μπορείς να εκφράσεις με άλλον τρόπο αυτό που θέλεις». Πόση σοφία αλήθεια….

Πέρασε το κατώφλι του Γυμνασίου, μόλις είχε επιβληθεί η δικτατορία του 1967. Φοιτούσε σε ένα ελληνοαμερικανικό σχολείο με πρόσωπο βαθιά δημοκρατικό και προσήλωση στην ποιότητα της γνώσης. Στο σημείο αυτό του βιβλίου του ο Πάνος προβαίνει σε μία λεπτή επισήμανση. Παραδέχεται ότι οι ίδιοι οι Αμερικανοί του εμφύσησαν τα βασικά εργαλεία για την διαχρονικά αμφίσημη σχέση του με τη χώρα τους. Από τη μια πλευρά, μια χώρα πηγή παιδείας, που υποδεχόταν τα καλύτερα μυαλά του κόσμου, γενέτειρα τεχνολογικών επιτευγμάτων, με δημοκρατικούς θεσμούς. Από την άλλη, προσβολέας των ανθρωπίνων δικαιωμάτων τρίτων λαών και υποκριτικός υποστηρικτής του δειλού εκδημοκρατισμού της τότε σοβιετικής Ρωσίας και των ανατολικών χωρών.

Η υπεράσπιση και προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων υπήρξε πάντοτε αγαπημένο πεδίο της δικηγορικής ενασχόλησης του Πάνου Μπιτσαξή. Υποστήριξε επιτυχώς πολλές ατομικές προσφυγές στο Δικαστήριο του Στρασβούργου ιδιαίτερα για προσβολή της θρησκευτικής ελευθερίας θρησκευτικών κοινοτήτων, είναι γνωστή η πρώτη σχετική υπόθεση Κοκκινάκη κατά Ελλάδας. Ακολούθησαν και αρκετές άλλες
Δεν είναι τυχαίο ότι τον επέλεξε ως συνεργάτη του και στο Πανεπιστήμιο και στο Υπουργείο Δικαιοσύνης ο ξεχωριστός πανεπιστημιακός δάσκαλος και υπέρμαχος υπερασπιστής των θεμελιωδών δικαιωμάτων και της δημοκρατίας Γεώργιος-Αλέξανδρος Μαγκάκης, ούτε ότι συμπορεύτηκε με τη Μελίνα Μερκούρη στο Υπουργείο Πολιτισμού. ΄Οσες δημόσιες θέσεις κατέλαβε κατά καιρούς είχαν σχέση με τον Πολιτισμό, τον Αθλητισμό, την Επιμόρφωση.

Σε ηλικία 14-15 ετών δέχθηκε τις πρώτες πολιτικές μυήσεις από συμμαθητές με μπερδεμένες, όπως γράφει ο ίδιος, αναλύσεις Μαρξιστικών δογμάτων με πρωταρχικό στόχο τη δράση για πτώση της χούντας. Αναγνωρίζει ότι η πρώϊμη αυτή μύηση συνέβαλε σε μεγάλο βαθμό στη μετέπειτα πολιτική του τοποθέτηση. Και επίσης, πολύ σημαντικό, ότι δεν είχε το παραμικρό στοιχείο ιδιοτέλειας. Βάραινε στους αδύναμους ώμους μόνο η ιδέα και το όνειρο της Δημοκρατίας, που κατά-καλά δεν ήξερε τι σημαίνει. Το «ΟΧΙ» με κιμωλία στην οδό Κορυτσάς, οι προκηρύξεις που παρέλαβε στο κέντρο της Αθήνας, η ενοικίαση της σοφίτας στη Σκουφά δείχνουν το θάρρος του κόντρα στο φόβο και τη σιωπή που επικρατούσε..

Στα δεκαέξι του χρόνια τον ενοχλούσαν τα πάντα. ΄Ηθελε να γκρεμίσει τον κόσμο. Κοπάνες, απειθαρχία, μέχρις ακραίων ορίων ανεκτού, όπως ο ίδιος ομολογεί. Η διαγωγή το μόνιμο πρόβλημα στον έλεγχο. Τον έσωζε η επίδοση στα μαθήματα και το πνεύμα του σχολείου.

Ο πατέρας σε απόγνωση «είναι πολύ καλός όταν κοιμάται»

Ρουφούσε την εποχή του μέχρι την τελευταία της σταγόνα. Poκ, Νέο Κύμα, Μπουάτ, Ξυλούρης, Σαββόπουλος, Socrates Drank the Konium, Τουρνάς, αλλά και Τσιτσάνης, Μπέλλου, Βαμβακάρης. Η γνωριμία με τον Σαμαράκη, τον Βούλγαρη και την Καρυστιάνη, τον Ανδρέα Εμπειρίκο, ενίσχυσαν στον έφηβο Πάνο την ανθρωπιστική του παιδεία που είχε σφυρηλατηθεί μέσα από την Ασκητική του Νίκου Καζαντζάκη και την ποίηση του Γιώργου Σεφέρη.
Παρακολούθησε από κοντά την εξέγερση της Νομικής και του Πολυτεχνείου με κομμένη την ανάσα.

Αντιλαμβανόταν πολύ βαθιά ότι κάτι σοβαρό συνέβαινε. Το καλοκαίρι του 1972 σήκωσε παντιέρα. Η επιθυμία για απόκτηση μηχανής πρόβαλε ακατανίκητη. Ο πατέρας ανένδοτος. Έμεινε στην Αθήνα και δεν ακολούθησε τους γονείς στο Πήλιο. Είχε αποφασίσει να δουλέψει προκειμένου να την αποκτήσει.

Έγινε βοηθός σε οικοδομή, πλασιέ βιβλίων, παρακινημένος από την νεανική του επιθυμία για την απόκτησή της. Μάθημα ζωής, που του ενέπνευσε το σεβασμό σε κάθε είδους εργασία. Το πολυπόθητο Piaggio αγοράσθηκε. Ανηφόρισε με αυτό στη Τσαγκαράδα και με υπερηφάνεια το παρουσίασε στον πατέρα. Δύο μήνες μετά, ο πατέρας του δώρισε ένα ολοκαίνουργιο Honda, λέγοντάς του, «πάρτο και να προσέχεις. Το αξίζεις».

Όταν ήρθε η ώρα της σοβαρής συζήτησης για το μέλλον τον γοήτευε η ιδέα να γίνει σκηνοθέτης. Ο πατέρας κατηγορηματικός: «Θα μπεις στη Νομική, θα την τελειώσεις και μετά θα σε στηρίξω σε ό,τι αποφασίσεις». Πείστηκε και ξεκίνησε την προετοιμασία.

Στα χρόνια πριν την αποφοίτησή του κυριαρχεί η ασυνήθιστη προσήλωση στα μαθήματα με κολλεγιακό σύστημα και πείσμα Μπιτσαξή, προκειμένου να επιτευχθεί ο ποθητός στόχος, η είσοδος στη Νομική. Το ίδιο διάστημα βασανίζεται από το άγχος της σύλληψης από τις Αρχές. Δεν φοβόταν τη σύλληψη, αλλά μην τον συλλάβουν πριν δώσει εξετάσεις.

Μεσολαβεί το ταξίδι στην Κύπρο, χωρίς να μπορεί να αντιληφθεί τον ηλεκτρισμό που απέπνεαν τα συνθήματα στους τοίχους, οι εντάσεις στο νησί. Το μόνο που κατάλαβε ήταν ότι η συνύπαρξη δύο λαών στο ίδιο κράτος θα οδηγούσε νομοτελειακά σε θερμή ρήξη.

Το ταξίδι αυτό της Κύπρου και το πρώτο ευρωπαϊκό με τον παππού Αχιλλέα, είναι βαθιά χαραγμένο στο DNA του Πάνου. Τα ταξίδια κατέχουν μια ξεχωριστή θέση στη ζωή του. Να επισημάνω ότι έχει ταξιδεύσει άπειρες φορές από τη Γη του Πυρός μέχρι την Ασία, στο Ιράν σε άγριες εποχές, παίρνοντας μαζί του και τους μικρούς γιούς του σε επικίνδυνα πολλές φορές ταξίδια.

Μεσολαβούν η τελευταία πενθήμερη σχολική εκδρομή με την ανταλλαγή του ονείρου του καθενός και η τελευταία εξέγερση κατά του 4ου Σώματος Στρατού, που του κόστισε και την τελευταία αποβολή με τον συμψηφισμό των διαφόρων βαθμίδων διαγωγής, προκειμένου να πάρει απολυτήριο.

Το τελευταίο μάθημα πριν την απόλυση με αποχαιρετισμό του αγαπημένου δασκάλου Κρίτωνα Πανηγύρη. Μου φαίνεται σαν να τον βλέπω μπροστά μου τον Κρίτωνα: με το ανεπαίσθητο υπομειδίαμα κάτω από το πυκνό μουστάκι του και τα βαθιά υγρά μάτια του, όμοια με του Ομάρ Σαρίφ. Βαθύς ελληνιστής, ασυμβίβαστος, χαρακτήρας αδαμάντινος, με αγάπη στο σχολείο και τους μαθητές του-τα παιδιά του. ΄Ετσι μας αισθανόταν…

Με την αποφοίτηση, τα γεγονότα ήρθαν καταιγιστικά: εισβολή στην Κύπρο, πτώση της μισητής δικτατορίας, επάνοδος Κων/νου Καραμανλή. Η επόμενη μέρα μιας εύθραστης δημοκρατίας είχε ξημερώσει.

ΕΠΙΛΟΓΟΣ

Τελειώνοντας την ανάγνωση του βιβλίου του Πάνου, αναρωτήθηκα τι είναι τελικά το βιβλίο του φίλου μου; Άσκηση αυτοσυνειδησίας. ή μια πραγματεία εσωτερισμού; Ο ίδιος το θεωρεί μια προσωπική άσκηση στη ματαιότητα.
Τελικά κατέληξα ότι είναι όλα αυτά μαζί. Και πάνω από όλα όμως, ένα βιβλίο συγκινητικού στοχασμού.

Θα κλείσω με ένα μικρό απόσπασμα από το βιβλίο του νομπελίστα Patrick Mοdianό (Ναρκωμένες Αναμνήσεις): «….Ο γραφικός μου χαρακτήρας ήταν πολύ πιο σταθερός από εκείνον με το μπλε μελάνι στο φύλλο της ατζέντας των αναμνήσεων. ΄Οσο καθόριζα το δρομολόγιο, ήταν σαν να το είχα ήδη ακολουθήσει και δεν χρειαζόταν καν να συμβουλευτώ τον παλιό επιτελικό χάρτη. Όμως ήταν πράγματι αυτός ο σωστός δρόμος; Στις αναμνήσεις μας οι εικόνες των δρόμων που ακολουθήσαμε συγχέονται και δεν θυμόμαστε πια από ποιες επαρχίες περνούσαν….»
Ο Πάνος θυμάται εντυπωσιακά και τις εικόνες των δρόμων που ακολούθησε και από ποιες επαρχίες περνούσαν…

Φίλε Πάνο,
Σου εύχομαι να είσαι πάντα καλά, μαζί με την αγαπημένη σου Μαρίνα, τον Βαγγέλη, τον Νίκο, τον Πανούλη και τον Μανώλη.

Σας ευχαριστώ,

9.12.2019