Ο Πάνος Καπώνης* είναι Δικηγόρος παρ’ Αρείω Πάγω, τ. Επ. Καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Πατρών (Φαρμακευτική), ποιητής, συγγραφέας και κριτικός λογοτεχνίας  Έχει συγγράψει οκτώ πανεπιστημιακά συγγράμματα φαρμακευτικού δικαίου.Λογοτεχνική ιστoσελίδα : http://logos.caponis.gr.

ΕΞ ΕΠΑΦΗΣ [Π44]

Ανταγωνισμός ή το τέλος των ιδεολογιών ;

«Αυτός, που καθήκον του είναι να προβάλει μια διορθωτική ιδέα, δεν έχει παρά να μελετήσει, με ακρίβεια και σε βάθος, τα σαθρά μέρη της υπάρχουσας τάξης πραγμάτων – και έπειτα να τονίσει, με τον μεγαλύτερο δυνατό τρόπο, το αντίθετό τους….»,                       

[Kierkegaard, Bush der Richter]

Εάν το παραπάνω κείμενο δεν ήταν μέρος φιλοσοφικού λόγου, θα μπορούσε να είχε γραφτεί για την εν γένει (οικονομική) πολιτική σήμερα, που οι αναταράξεις σε Δύση και Ανατολή καλά κρατούν. Βέβαια, σε πείσμα των «κρατιστών» και νοσταλγών του Μαρξισμού,  δεν βρισκόμαστε πια στην εποχή των ουτοπικών σοσιαλιστών, όπου τα κοινωνικά σύνορα λέγανε ότι ήταν ευδιάκριτα, (σε αντίθεση με το σήμερα όπου οι παλιοί αστοί έγιναν πένητες, – πολλές φορές – και οι πρώην φτωχοί (στην οικονομική διάσταση της έννοιας),   αστοί) αλλά στον πρώτο αιώνα της 3ης χιλιετίας, στον 22^ο αιώνα, στο τέλος ίσως του γνωστού οικονομικού ανθρώπου ή στην αρχή μιας τάσης αφανούς σύγκλησης των πολιτικών, κοινωνικών και οικονομικών κατακτήσεων, στην οποία, υπάρχει και πρέπει να ανταποκριθεί σε καινούργιες κοινωνικο-οικονομικές συνθήκες, ο θεσμός της καλυτέρευσης των οικονομιών των καταναλωτών, ο θεσμός του ανταγωνισμού.  Η ευρωπαϊκή παράδοση, έδωσε πολλούς καρπούς στην εξισορρόπηση των ανταγωνιστικών οικονομικών δυνάμεων και δεν είναι τυχαίο ότι, τα ίδια ρεύματα έφτασαν και στην Ελλάδα μετά την πλήρη είσοδο μας στις Ευρωπαϊκές Κοινότητες από την 1^η Ιανουαρίου 1981 ως δέκατο μέλος της Ευρωπαϊκής Ενώσεως και θεμελίωσαν την φιλελεύθερη οικονομία, δηλαδή το σύστημα που μελετά η οικονομική ανάλυση σήμερα και το οποίο είναι ο καπιταλισμός. 

Ποιος καπιταλισμός όμως; Το ιδεατό φιλελεύθερο σύστημα των κλασικών οικονομολόγων, ή το σημερινό «ολοκληρωτικό» σύστημα που εξουσιάζει την παγκόσμια οικονομία και που μπορούμε να το αποδώσουμε με τον όρο «νεοφιλελευθερισμός» ;  Υπάρχει μια σύγχυση όταν γίνεται λόγος για τις δυο αυτές έννοιες. Τα όρια τους τις περισσότερες φορές είναι δυσδιάκριτα.  Σύμφωνα με διάφορους συγγραφείς (Χατζής, 2017, Βανδώρος, 2015), είναι σύνηθες ο φιλελευθερισμός να συνδέεται με την εμφάνιση και την ανάπτυξη της αστικής κοινωνίας, της ελεύθερης αγοράς και των καπιταλιστικών σχέσεων παραγωγής, και να θεωρείται ότι υποστηρίζει τα συμφέροντα της αστικής τάξης και ότι : «η γενική έννοια του φιλελευθερισμού -ως φιλοσοφία και πολιτική ιδεολογία- φέρεται να θέλει να συνδέεται μόνο με την ιδέα της ατομικής ελευθερίας και του ατόμου ως μονάδα ανάλυσης της κοινωνίας. Οι φιλελεύθεροι διανοητές είναι πολλοί και σημαντικοί, καθώς αρκετοί από αυτούς δεν ήταν μονάχα φιλελεύθεροι, αλλά και σπουδαίοι φιλόσοφοι. Ανάμεσά τους ο John Locke, ο David Hume, ο Voltaire, ο Montesquieu, ο John Stuart Mill και, φυσικά, ο David Ricardo και ο Adam Smith» [https://powerpolitics.eu].

Όταν στο Πανεπιστήμιο (ΑΠΘ) στην τότε «Σχολή Πολιτικών & Οικονομικών Επιστημών) οι θεωρίες του μεγάλου «δάσκαλου» της οικονομίας  Adam Smith, (1723-1790) του καθηγητή της Ηθικής Φιλοσοφίας στο Πανεπιστήμιο της Γλασκόβης, με το σύγγραμμά του «Πλούτος των Εθνών» διαμόρφωσαν την οικονομική και φιλοσοφική μου σκέψη, σκέψη που και σήμερα είναι ισχυρά, σε αντιδιαστολή με παλιές νοοτροπίες της «θεωρητικής δογματικής ευσέβειας» σε διακηρυγμένες άλλες ιδεολογικές ή πολιτικές διατυπώσεις, που προσπαθούν να «νεκραναστήσουν» και επιβάλουν νέοι δήθεν οικονομολόγοι με αμφίβολο «αριστερό» πρόσημο. Στον 22^ο αιώνα, εν μέσω μιας πολιτικής, οικονομικής και κοινωνική «αναμπουμπούλας» σχεδόν σε όλον τον Πλανήτη, δεν έχουν έδαφος και ας φαίνεται ότι κυριαρχούν, ούτε οι μαρξιστικοί, ούτε οι νεοφιλελεύθεροι σχεδιασμοί απ’ όπου και εάν προέρχονται. Η προσέγγιση του Adam Smith, μια ανθρωπολογική φιλοσοφική θεώρηση, αντιλαμβάνεται την κοινωνική πρόοδο ως συνισταμένη της επί μέρους προόδου του κάθε ατόμου ξεχωριστά, θεώρηση που ζεί τώρα 296 χρόνια, η οποία και ενέχει ψήγματα της χριστιανικής φιλοσοφίας, μια διαχρονική σταθερά, που δεν μπόρεσε η πάλαι ισχυρά ΕΣΣΔ να γκρεμίσει. Σύμφωνα όμως με την μαρξιστική θεωρία, «Στη διάρκεια της ανθρώπινης εξέλιξης τα κοινωνικοπολιτικά και οικονομικά συστήματα γεννιούνται, αναπτύσσονται, πεθαίνουν και αντικαθίστανται από νέα», και έτσι ο ίδιος ο Κάρλ Μάρξ, προφήτευσε και το τέλος του ιστορικού υλισμού.  Ως απόρροια δε της προσπάθειας ενός πολιτικού χώρου, στο ευρύτερο πλαίσιο της Αριστεράς, ο κομμουνισμός να εκφράσει αυτήν την προσδοκώμενη κοινωνία μέσω ενός σοσιαλιστικού λαϊκού κινήματος το οποίο αντιτίθεται στον καπιταλισμό, δεν βρίσκει σήμερα ευρεία ανταπόκριση, εκτός κάποιων εξαιρέσεων που στόχος τους είναι ο κομματικός έλεγχος κάτω από μια περιρρέουσα «σοσιαλιστική» ατμόσφαιρα. Όλα αυτά βέβαια σε αντίθεση όσων πιστεύουν ότι ο «οικονομικός φιλελευθερισμός» εμφανίζεται ως απολογητής των «αδηφάγων» καπιταλιστών, που σε μία νεοφιλελεύθερη εκδοχή, είναι πραγματικότητα, ενώ η φιλελεύθερη οικονομική θεωρία υποστηρίζει ότι : Παρ’ ότι οι επιχειρηματίες πράγματι κατευθύνονται από απληστία και στοχεύουν μόνο στο κέρδος, καταλήγουν τελικά να έχουν μια συνεισφορά η οποία έρχεται σε πλήρη αντίθεση με τις προθέσεις τους. Πώς επιτυγχάνεται αυτό ; Σύμφωνα με την κλασική πολιτική οικονομία, αυτό επιτυγχάνεται με τον ισχυρότερο νόμο της αγοράς που ονομάζεται «ανταγωνισμός». Ο ανταγωνισμός είναι εκείνος που θα προστατεύσει τον καταναλωτή, εκείνος που – κόντρα στον εγωισμό των εμπόρων – καταλήγει να έχει θετικό αντίκτυπο στην κοινωνία, καθώς οι τιμές των αγαθών έχουν μειωθεί και τα προϊόντα έχουν γίνει προσβάσιμα σε μεγαλύτερο αριθμό καταναλωτών, αρκεί οι παρεμβάσεις του «νεοφιλελευθερισμού» στο κλασικό καπιταλιστικό σύστημα να μην είναι «φεουδαρχικού» τύπου, όπως συμβαίνει σήμερα στην ενέργεια. Κατά μία άποψη, «Ο νεοφιλελευθερισμός είναι περισσότερο ένα φαινόμενο -παρά μια επίσημη ιδεολογία- που πρωτοπαρουσιάστηκε στις αρχές του 1980, και κυριαρχεί ως το κύριο οικονομικό μοντέλο μέχρι σήμερα» (Χατζής, 2017), αλλά, όπως είπαμε, σύμφωνα με τον Μαρξ, τα «οικονομικά συστήματα γεννιούνται, αναπτύσσονται, πεθαίνουν και αντικαθίστανται από νέα». Γι’ αυτό τον λόγο εν τέλει, οι φωνές «θα κρατικοποιήσουμε» τα πάντα αλλά θα χρησιμοποιούμε και θα ζούμε με τον καθιερωμένο αστικό καπιταλιστικό τρόπο, σηματοδοτούν «το τέλος των ιδεολογιών» αφού τα νεκρά πλέον οικονομικά συστήματα, δεν βοηθούν στην οικονομική ανάπτυξη, όπως και ο κλασικός καπιταλισμός, εάν δεν συνοδεύονται από πρακτικές λύσεις άμεσης εφαρμογής και δημιουργία – προοδευτικά μέσα στον χρόνο – νέων εφαρμόσιμων θεσμικών πλαισίων. Η δημιουργία των πλαισίων αυτών, η οικοδόμηση δηλαδή του μέλλοντος, που είναι κατ’ ανάγκη θεσμικού χαρακτήρα, εξαρτάται πάντα σε μεγάλο βαθμό, από τα πρόσωπα που χτίζουν τους θεσμούς και όχι από τις αφηρημένες ιδεολογικές κραυγές. Σε αυτό το σημείο, το πρόβλημα της διαμορφώσεως νέων θεσμών, είναι πρόβλημα όχι αυτών καθαυτών των θεσμών, αλλά ανάγεται σε πρόβλημα βελτιώσεως των προσώπων – που σε μια δημοκρατική πολιτεία – όπου οι πολιτικοί θεσμοί δίνουν την δυνατότητα για μεταρρυθμίσεις – πρέπει να στέκονται σε μια υψηλή ηθική και διανοητική στάθμη. Κάνοντας αναγωγή λοιπόν στα πρόσωπα και το ηθικό ανάστημα των προσώπων που θεμελίωσαν την νεότερη Ελλάδα, στεκόμαστε με θαυμασμό, που, παρ’ όλα τα πολιτικά εμπόδια, άντεξε μέχρι τις ημέρες μας, δίνοντας έτσι στις αστικές κοινωνίες, προοπτικές για ένα καινούργιο χάραγμα οικονομικών λύσεων στα εν γένει προβλήματα της οικονομίας μας, με δράσεις και κίνητρα που δίνονται στα πλαίσια της Ευρωπαϊκής Ένωσης, δηλαδή μέσα στην Ενιαία Ευρωπαϊκή Αγορά. Και αυτή είναι η πραγματικότητα σήμερα, πέρα από όποιες ιδεολογικές ή άλλες διαφωνίες που παρουσιάζονται από κάποιους παλαιολιθικούς πολιτικούς «ευαγγελιστές» που θεωρούν την ελεύθερη οικονομία «φασισμό» που πρέπει να αντικατασταθεί από έναν κλειστό ελεγχόμενο κομματικά ή ιδεολογικά κρατισμό. Μια τέτοια θεώρηση και αντίληψη αποτελεί παθητική αντιμετώπιση της οικονομίας και δεν προσφέρει την δυνατότητα χρησιμοποιήσεως της ως μέσον οικονομικής και κοινωνικής αναπτύξεώς μας, με εκσυγχρονισμένες βέβαια οικονομικές, εμπορικές και παραγωγικές αντιλήψεις. 

ΠΑΝΟΣ ΚΑΠΩΝΗΣ