Ο Ηλίας Καραβόλιας είναι Οικονομολόγος  με ειδίκευση Γενικής Θεωρίας και Οικονομικής Πολιτικής. Κατέχει Master of Arts από το European Institute of Philosophical  Anthropology.

Πάντα το κόντρα διάβασμα είναι χρήσιμο. Δεν μπαίνεις σε μονόδρομους, δεν εγκλωβίζεσαι σε αδιέξοδα, δεν αυτοεπιβεβαιώνεσαι, ούτε τρέχει ο νους ασταμάτητα με κίνδυνο να τρακάρει η σκέψη.

Αν τελικά δεν καταλαβαίνεις τον κόσμο, τουλάχιστον αναρωτιέσαι « που διάολο το πάει το πράγμα αυτό το σύστημα».

Στο βιβλίο λοιπόν «Πώς θα τελειώσει ο καπιταλισμός;» (εκδ. Πλέθρον, 2019) ο W. Streek, προειδοποιούσε ότι ο κόσμος είναι έτοιμος να αλλάξει(σημ:  το βιβλίο γράφτηκε πριν την «επιστροφή του κράτους» με την πανδημία, και φυσικά πριν την εισβολή στην Ουκρανία και την ενεργειακή κρίση).

Στο δε πολύ πρόσφατο βιβλίο « Προς υπεράσπιση του Καπιταλισμού»( εκδ. Ευρασία, 2023) ο R. Zitelmann λέει μεταξύ άλλων ότι η συζήτηση περί του συστήματος μοιάζει μάλλον με δίκη-παρωδία παρά με δίκαιη δίκη (σημ: το βιβλίο γράφτηκε πριν αρχίσουν τα σύννεφα της τραπεζικής κρίσης από προχθές στις ΗΠΑ να μας θυμίζουν το 2008…)

Για να μην μπείτε σε δίλημμα, να θυμίσω ότι είχε προηγηθεί ο M. Fischer που στο βιβλίο « Capitalist Realism: Is There No Alternative? (Zer0 Books, 2009) διατύπωσε την μάλλον πονηρή φράση : «είναι ευκολότερο να φανταστούμε το τέλος του κόσμου, παρά το τέλος του καπιταλισμού».

Τα γεγονότα λοιπόν προλαβαίνουν να διαψεύσουν ή να επαληθεύσουν τις θεωρήσεις των καιρών. Και μπορεί εν μέρει να έχουν δίκιο, τόσο ο Zitelmann  που υπερασπίζεται τον καπιταλισμό όσο και ο Sreek που αναρωτιέται για το τέλος του, αμφότεροι όμως κουβαλάνε ιδεολογικό φορτίο στα γραφόμενα τους( όπως και ο Fischer).

Αλλά ο καπιταλισμός αποδεικνύει καθημερινά ότι δεν χωράει στην πραγματικότητα σε ένα μόνο μοτίβο ιδεολογικής ανάλυσης (σχεδόν ούτε ο συγχωρεμένος  Karl Marx κατάφερε να τελειώσει το forecasting μοντέλο του…)

«Αντικαθιστά» είναι η αλήθεια ο καπιταλισμός κάθε ιδεολογία και κάθε «δυνητικότητα». Η δε εμμονική πίστη πολλών για την ανατροπή του μπορεί μεν για τους υπόλοιπους (δηλαδή τους περισσότερους) να έχει μεταφυσική ισχύ, όμως οι ίδιες οι αντιφάσεις του καπιταλισμού και οι ιστορικές μετατοπίσεις των των ορίων του είναι που τον κάνουν και αυτόν τον ίδιο σχεδόν μεταφυσικό ως σύστημα…!

Ο μεταφυσικός αυτός καπιταλισμός( που πχ. από τα αρνητικά και μηδενικά επιτόκια πήγε ταχύτατα στα υψηλά και εν μέσω πανδημίας έφθασαν άνω των 1 τρις δολαρίων αξία κάποιες εταιρείες….) είναι σίγουρα αρκετά  πληγωμένος, κάποιες δεκαετίες τώρα.

Οι δε ρυθμιστικοί θεσμοί που κάποτε νομίζαμε αφελώς ότι θα περιόριζαν τις ανισορροπίες και τις υπερβολές, κυρίως του χρηματοπιστωτικού τομέα, αποδείχθηκαν ανεπαρκείς.

Να θυμίσω απλά ότι ο «μαέστρος των αγορών» A. Greenspan, πρώην διοικητής της Fed και ηθικός αυτουργός του φθηνού χρήματος και του αέρα κοπανιστού, όταν απολογήθηκε για την κρίση του 2008  είπε ότι επρόκειτο τελικά για «ένα σοβαρό λάθος που υπήρχε στις πεποιθήσεις του τόσα χρόνια…»

Η ιδέα ότι το κέρδος δεν τελειώνει είναι ουσιαστικά η πρώτη ύλη κατασκευής πλούτου, κεφαλαίου, χρήματος( όπως βολεύει να το αποκαλεί ο καθένας).

Οι περισσότεροι άνθρωποι θα δουλεύουν για λίγα ώστε να χρεώνονται και να καταναλώνουν. Τελεία. Μερικοί – πολλοί λίγοι- θα πλουτίζουν και οι πολλοί θα επιβιώνουν αξιοπρεπώς ή δύσκολα. Τελεία και εδώ.

Θεωρητικά τώρα, το κράτος και οι αγορές εμφανώς και κατάφεραν να  «αλληλεπιδρούν» αφού πχ. τα 534 ευρώ το μήνα για κάθε εργαζόμενο στην Ελλάδα  μέσα στην πανδημία, και τα 16 δις επιστρεπτέες προκαταβολές, ενίσχυσαν μεν τις μάζες αλλά  κυρίως έδωσαν ζωή στο τραπεζικό σύστημα που είχε ξεμείνει από ρευστότητα ( πως νομίζετε ότι είχαμε 19 δις αύξηση καταθέσεων 2020-2021…)

Διεθνώς, αυτά τα κρατικά επιδόματα και το ζεστό χρήμα των κεντρικών τραπεζών (8,5 τρις)  σήκωσαν στα ύψη τα χρηματιστήρια.

Και τώρα αυτά, ένεκα δήθεν των ανοδικών επιτοκίων και του πληθωρισμού, πολύ απλά ξεφουσκώνουν (βελούδινα προς το παρόν, το λες και συντεταγμένη απομόχλευση)

Το θέμα είναι που βρίσκεται ο καθένας μέσα σε αυτή την χαοτική αταξία, συν τον γεωπολιτικό αναδασμό, και όχι ποιες πεποιθήσεις ή προσδοκίες έχει.

Και η αλήθεια είναι ότι μόνο η συλλογική ανάκτηση της ιστορικής μνήμης μπορεί να διασφαλίσει (μερικώς) τους μεγάλους κινδύνους για τις κοινωνίες.

Η μακροασφάλιση των οικονομιών όμως δεν εξαντλείται απλά στο να υιοθετήσουμε  ένα ασφάλιστρο κινδύνου για τις αγορές άρα και για τον καπιταλισμό : είναι πάγια κοινωνική ανάγκη που φυσικά εξ ίσου πάγια δεν την ακούει η πολιτική.

Τα κράτη πρέπει να υιοθετήσουν ρήτρες παρέμβασης – εποπτείας στα υπερκέρδη και στην εκτεταμένη απόσπαση υπεραξίας αλλά και να προσφέρουν ζώνες ασφαλείας για τα μεγάλα απρόσμενα γεγονότα.

Και φυσικά, δεν έχει πλέον κανένα νόημα να προφητεύει κανείς (εκτός αν έχει μανιακά ιδεολογικά ή ιδιοτελή κίνητρα) για το αν και πότε έρχεται μια μεγάλη κρίση.

Αυτή τρέχει σχεδόν κανονικά από το 2008 – για να είμαστε ακριβείς – και  ήδη «ενσωματώθηκε» στις οικονομίες αφού έγινε «κανονικότητα» ( πήρε και όνομα : permacrisis)

Η ιστορία του καπιταλισμού ας κατανοήσουμε ότι είναι η ιστορία των κοινωνιών. Και μέσα σε αυτή είναι οι ταξικοί αγώνες και οι πολύπλευρες κρίσεις. Τα δε όρια αντοχής μας είναι τα συνεχώς μετατοπιζόμενα όρια του καπιταλισμού.

Χωρίς αυτή την μετατόπιση σε νέες αγορές ( εντός μας, στο διαδικτυακό επέκεινα, στο διάστημα, κάτω και πάνω από τη γη) ο πρωταγωνιστής του καπιταλισμού( κεφάλαιο) θα μείνει χωρίς ρόλο (κέρδος) και το έργο που έχει πάντα το ίδιο σενάριο (εκμετάλλευση, παθογένειες, υπερσυσσώρευση, ανισότητες) θα αποτύχει.

Και τότε, το ιστορικό επαναστατικό ερώτημα του αν καταφέρουν οι θεατές να ζητήσουν πίσω το εισιτήριο που πληρώνουν πανάκριβα, δεν θα έχει νόημα. Αλλά αυτό ήδη απασχόλησε πάρα πολλούς μακαρίτες σε ολόκληρη την ζωή τους, με διάφορες θεωρίες….