Ο Πάνος Καπώνης* είναι Δικηγόρος παρ’ Αρείω Πάγω, τ. Επ. Καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Πατρών (Φαρμακευτική), ποιητής, συγγραφέας και κριτικός λογοτεχνίας  Έχει συγγράψει οκτώ πανεπιστημιακά συγγράμματα φαρμακευτικού δικαίου.Λογοτεχνική ιστoσελίδα : http://logos.caponis.gr.

[ΕΞ ΕΠΑΦΗΣ -Π69]

ΤΣΕΡΝΟΜΠΙΛ 37 ΜΕΤΑ

Σαν προχθές, 26-4-2023, η Ευρώπη πάγωσε με το  πυρηνικό δυστύχημα του Τσέρνομπιλ, που  έλαβε χώρα στις 26 Απριλίου του 1986, στον αντιδραστήρα αρ. 4 του Πυρηνικού Σταθμού Παραγωγής Ενέργειας του Τσέρνομπιλ της πρώην Σοβιετικής Ένωσης, ο οποίος σήμερα βρίσκεται στην Ουκρανία. Το ατύχημα ήταν της τάξης του μέγιστου προβλεπόμενου ατυχήματος στην Διεθνή Κλίμακα Πυρηνικών Γεγονότων και διατάραξε σοβαρότατα τις οικονομικές και κοινωνικές συνθήκες που επικρατούσαν στις γύρω περιοχές και είχε σημαντικές επιπτώσεις στο περιβάλλον και κυρίως στην υγεία. Από το ατύχημα πέθαναν επιτόπου 2 από τους εργάτες του σταθμού. Μέσα σε τέσσερις μήνες, από τη ραδιενέργεια και από εγκαύματα λόγω της θερμότητας, πέθαναν 28 πυροσβέστες που έσπευσαν στο χώρο του ατυχήματος και διαπιστώθηκαν 19 επιπλέον θάνατοι ως το 2004. Επιπλέον, υπολογίζεται ότι επηρεάστηκε η υγεία εκατοντάδων χιλιάδων ανθρώπων εξαιτίας της επιβάρυνσης του περιβάλλοντος με ραδιενέργεια. Οι ποσοστιαίες αυξήσεις των καρκίνων ήταν άνω του 15% στους πληθυσμούς που εκτέθηκαν, με χιλιάδες θανάτους από καρκίνο και λευχαιμία να συνδέονται με το ατύχημα. 

Η καταστροφή που προκάλεσε το ατύχημα φάνηκε από τις μετέπειτα συνέπειες του: ο χώρος εκκενώθηκε, έγινε μια μεγάλη διαρροή ραδιενέργειας, πολλοί άνθρωποι εκτέθηκαν σε ραδιενέργεια και εργάτες εγκατέλειψαν τον τόπο εργασίας τους. Τα Μέσα Ενημέρωσης αργότερα αναφέρθηκαν στο περιστατικό ως μια καταστροφή ευρείας κλίμακας, αναφερόμενα σε αυτό ως πυρηνικό ατύχημα και επίσης εκτίμησαν ότι η ζημιά που προκλήθηκε στο Τσέρνομπιλ είχε καταστροφικές συνέπειες και για την υπόλοιπη Ευρώπη.

Δεν υπήρξαν μόνον οι επιπτώσεις στην  υγεία και το περιβάλλον. Αυτό το πυρηνικό έγκλημα, είχε βαθειά επηρεάσει τις αντίστοιχες πολιτικές όσον αφορά την χρήση της πυρηνικής ενέργειας, με τη έννοια της απειλής κατά της ζωής και της ισορροπίας στο περιβάλλον, της απειλής ενός νέου παγκοσμίου πολέμου.

Το ατύχημα στο Τσέρνομπιλ προήλθε από μια σειρά μη προβλεπόμενων χειρισμών και λαθών, και οφείλεται σε μεγάλο βαθμό σε σχεδιαστικές ατέλειες του αντιδραστήρα RBMK-1000, που χρησιμοποιούσε το εργοστάσιο, σύμφωνα με την επανεκτίμηση του ατυχήματος από τη Διεθνή Επιτροπή Ατομικής Ενέργειας που έγινε το 1992. 

Το ατύχημα στο Τσέρνομπιλ είχε επιπτώσεις στις περισσότερες χώρες της Ευρώπης, με τη δυτική, ανατολική και βόρεια Ευρώπη να δέχεται το μεγαλύτερο ποσοστό ραδιενεργών ισοτόπων (περισσότερα από τα μισά ραδιενεργά σωματίδια που απελευθερώθηκαν από το ατύχημα κατέληξαν σε περιοχές εκτός ΕΣΣΔ). Η περιοχή που μολύνθηκε με πάνω από 4.000 Μπεκερέλ ανά τετραγωνικό μέτρο καλύπτει το 40% της επιφάνειας της Ευρώπης, Υπολογίζεται ότι από τη συνολική δόση ραδιενέργειας που έλαβε ο πληθυσμός της γης λόγω του ατυχήματος, το 36% αντιστοιχεί στους κατοίκους Ρωσίας, Ουκρανίας και Λευκορωσίας και το 53% στους υπόλοιπους Ευρωπαίους.

Ακόμα και σήμερα υπάρχουν περιορισμοί στη διακίνηση τροφίμων σε χώρες της Ευρώπης: Στο Ηνωμένο Βασίλειο υπάρχουν περιορισμοί σε 374 φάρμες με 200.000 πρόβατα. Σε Σουηδία και Νορβηγία υπάρχουν περιορισμοί για ζώα που βρίσκονται σε ελεύθερο περιβάλλον (ανάμεσά τους και οι τάρανδοι). Στη Γερμανία αλλά και σε άλλες βορειοευρωπαϊκές χώρες ανιχνεύονται υψηλά ποσοστά καισίου 137 σε άγρια ζώα, όπως αγριόχοιρους, δέκα φορές υψηλότερα από το όριο ασφαλείας της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Ο καθηγητής κ. Σίμος Σιμόπουλος, διευθυντή του τομέα Πυρηνικής Τεχνολογίας του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου, είχε πει : «Κανείς δεν γνωρίζει για πόσα χρόνια ακόμα θα μας βασανίζει η ραδιενέργεια. Δεν έχουμε εμπειρία. Τώρα την μαθαίνουμε. Ένα από τα άγνωστα σε μας στοιχεία είναι η χρονική διάρκεια των επιπτώσεων». 

Ιδιαίτερα για την Ήπειρο, ο κ. Σιμόπουλος διευκρινίζει ότι ο Όλυμπος έπαιξε καταλυτικό ρόλο στην κατανομή της ραδιενέργειας. «Το 1986, από το Τσέρνομπιλ, ξεκίνησαν τρία διαδοχικά ραδιενεργά νέφη. Το ένα κατευθύνθηκε προς τη Σκανδιναβία, το δεύτερο προς την Κεντρική Ευρώπη και το τρίτο προς τα Βαλκάνια και την Ελλάδα. Το τελευταίο κυμάνθηκε σε ύψος χαμηλότερο του Ολύμπου και έτσι το βουνό λειτούργησε ως «φυσικό σύνορο». H Ήπειρος εμφανίζεται στους χάρτες “καθαρή” από ραδιενέργεια. Αντίθετα η Θεσσαλία, η Κεντρική Μακεδονία και τμήμα της Στερεάς Ελλάδας παρουσιάζουν υψηλές συγκεντρώσεις».

Η καταστροφή του Τσέρνομπιλ, μας έδειξε ότι η μόλυνση του περιβάλλοντος δεν έχει σύνορα. Έτσι, με σκοπό την προστασία της ανθρώπινης υγείας και του περιβάλλοντος, οι Ευρωπαϊκές χώρες αναλαμβάνουν ηγετικό ρόλο στην ανάπτυξη πολιτικών και τη σύναψη διεθνών συμφωνιών για τον περιορισμό της απειλής περιβαλλοντικών καταστροφών, όπως αυτή που συνέβη στο Τσέρνομπιλ. Για παράδειγμα, το Ευρωπαϊκό Κέντρο Έρευνας για τη Ρύπανση εργάζεται για την προστασία του περιβάλλοντος, αλλά και για τον καθορισμό και την επιβολή περιβαλλοντικών προτύπων. Επίσης, το Ινστιτούτο Ευρωπαϊκής Περιβαλλοντικής Πολιτικής εργάζεται για τη βελτίωση της νομοθεσίας σε περιβαλλοντικά θέματα.

Είναι απαραίτητο να γίνει πράξη ο εκσυγχρονισμός της νομοθεσίας ώστε οι μελέτες εκτίμησης των περιβαλλοντικών επιπτώσεων να γίνουν πιο ακριβείς και να εξασφαλιστεί ότι λαμβάνουν υπόψη τους τη βιοποικιλότητα, την κλιματική αλλαγή αλλά και την κοινή γνώμη. 

Υπάρχει όμως και κάτι θετικό. «Η ανθεκτικότητα της φύσης μπορεί να αποθαρρύνει τις ανθρώπινες κοινωνίες από μελλοντικές καταστροφές», είπε  ο Τιμ Κριστόφερσεν επικεφαλής του τμήματος «Φύση για το κλίμα» των Ηνωμένων Εθνών για το Περιβαλλοντικό Πρόγραμμα. «Καθώς οδεύουμε προς την δεκαετία που ο ΟΗΕ θα ρίξει το βάρος στην αποκατάσταση του οικοσυστήματος, και ειδικά μετά την πανδημία COVID-19, πρέπει να θυμόμαστε ότι τα φυσικά οικοσυστήματα είναι απαραίτητα για την ανθρώπινη υγεία και ευεξία».