Ο Πάνος Καπώνης* είναι Δικηγόρος παρ’ Αρείω Πάγω, τ. Επ. Καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Πατρών (Φαρμακευτική), ποιητής, συγγραφέας και κριτικός λογοτεχνίας  Έχει συγγράψει οκτώ πανεπιστημιακά συγγράμματα φαρμακευτικού δικαίου.Λογοτεχνική ιστoσελίδα : http://logos.caponis.gr.

ΕΞ ΕΠΑΦΗΣ [Π51]

Καλημέρα φίλες και φίλοι. Σε μια προσπάθεια από-συμπίεσης από τις τουρκικές καθημερινές προκλήσεις, γράφεται τούτο το άρθρο, σε μια προσπάθεια από-τοξίνωσης των φραστικών απειλών της «γείτονος».    

«Το αίμα των Ελλήνων δεν ρέει διά να χύνεται εις την απωτάτην Μικρασίαν», έγραφε ο Γ. Βλάχος το 1922, σε μια – εκείνης της εποχής – αντίληψη, που σήμαινε πως, οι χαμένες πατρίδες δεν ήταν πάντοτε ένας από τους τόπους του νεοελληνικού εθνικισμού.

Χωρίς όμως εθνικισμούς, και με καμία διάθεση προβολής επεκτατισμού ή ουτοπιστικών αναθεωρητικών τάσεων (δεν είμαι εθνικιστής), ας δούμε χάριν παιδιάς, έναν θεωρητικό λόγο, απέναντι στα «σύνορα της καρδιάς του» Ταγίπ Ερντογάν, μια ας πούμε «διπλωματική» άμυνα απέναντι στον τούρκικο επεκτατισμό και την αναβίωση της πάλαι ποτέ Οθωμανικής αυτοκρατορίας των ονείρων του τούρκου «σουλτάνου». Είχαμε λοιπόν και εμείς οι Έλληνες «χαμένες πατρίδες» που, για τους πρόσφυγες των χαμένων αυτών πατρίδων, αποτελούσαν πράγματα χειροπιαστά, αισθήματα, όχι ιδεολογία. Το σπιτικό, ο γενέθλιος τόπος, το βιός που έμεινε πίσω, και ό,τι μπορούσαν να σημαίνουν για τον καθέναν αυτά. «Φεύγοντας, ξέχασα τα παράθυρα ανοιχτά» έλεγε ανησυχώντας, τα πρώτα χρόνια, μια Μικρασιάτισσα. Από την δεκαετία του 1960, όταν οι πρώτες αναμνήσεις από τη «Μικρασία» άρχισαν να δημοσιεύονται, τότε, στις εκδηλώσεις στις γειτονιές των προσφυγικών συνοικιών, άρχισε να γίνεται πιά λόγος για τις «χαμένες πατρίδες», κυρίως  από την αναζωπύρωση αυτής της εμπειρίας μετά τα κυπριακά γεγονότα του 1974, και την επιδείνωση των ελληνοτουρκικών σχέσεων.

Το 1922, ο ιστορικός Arnold Toynbee, που τότε κατείχε την έδρα των ελληνικών σπουδών στο Λονδίνο, έγραψε το βιβλίο «The Western Question in Greece and Turkey» (Το Δυτικό Ζήτημα στην Ελλάδα και την Τουρκία). Το βιβλίο αναφερόταν σε όσα συνέβαιναν τότε στη Μικρασία και στην Ανατολική Θράκη: πόλεμος, βία, σφαγές, εκπατρισμοί. Δεν πρόκειται για σπασμούς του «Ανατολικού ζητήματος» έγραφε ο Toynbee, αλλά για την επέκταση στην ανατολή του «Δυτικού ζητήματος», δηλαδή των αρχών με τις οποίες συγκροτήθηκε το έθνος – κράτος στη Δυτική Ευρώπη (Νικόλαος Ζησόπουλος–  ΧΑΜΕΝΕΣ ΠΑΤΡΙΔΕΣ (ziso71.blogspot.com).

Ας δούμε λοιπόν αυτές τις «χαμένες πατρίδες», ως συμβολή στην διατήρηση της ιστορικής μνήμης, βλέποντας τις πόλεις ή χώρες της Μικράς Ασίας με τα πραγματικά τους ονόματα.. Υπήρχαν 1.200 ελληνικές πόλεις στην Μικρά Ασία. Ας τις ονομάσουμε και εμείς  «σύνορα της καρδιάς μας» :  Οι Οθωμανοί (Τούρκοι), από την πρώτη στιγμή που εισέβαλαν στη Μικρά Ασία, άρχισαν να αλλάζουν τις ονομασίες χωρών, επαρχιών, πόλεων. Αυτό έγινε σκόπιμα, ώστε να χαθούν οι αναμνήσεις και οι εθνικές ταυτότητες των γηγενών κατοίκων και όλοι σταδιακά να εκτουρκιστούν : Ανατολική Θράκη, Αρμενία Μικρασιατική, Βιθυνία, Γαλατία, Ιωνία, Καππαδοκία, Καρία, Κιλικία, Κομμαγηνή, Κουρδουηνή, Λυδία, Λυκαονία, Μυσία, Παμφυλία, Παφλαγωνία, Πισιδία, Πόντος, Φρυγία. Βέβαια, δεν αναφερόμαστε στις ελληνικές πόλεις όπως το  Αϊδίνι (Tράλλεις ), την Έφεσο, την Καλλίπολη, τον Κολοφώντα, την Μίλητο, την Πριήνη, το Πανιώνιον απέναντι από την Σάμο,  την Φώκαια κ.α.                                                                              

Στην Ανατολική Ευρώπη και την Ανατολική Μεσόγειο, έγιναν διαχρονικά προσπάθειες από τα καθεστώτα της Τουρκίας να συμπέσουν τα όρια του κράτους με αυτά του λεγόμενου (τουρκικού) έθνους, κατά το παράδειγμα της Δυτικής Ευρώπης. Μία μέθοδος ήταν η φυσική εθνοκάθαρση και η σφαγή, οι γενοκτονίες δηλαδή εις βάρος – τότε – των Αρμενίων και των Ελλήνων, κυρίως του Πόντου ή (πιο πολιτισμένα υποτίθεται), η αναγνώριση δήθεν δικαιωμάτων στις μειονότητες των 25 εκατομμυρίων ανθρώπων που ζούσαν σε μειονοτικό καθεστώς. Δεν πρέπει όμως να ξεχνάμε και τον υποχρεωτικό εκπατρισμό και την ανταλλαγή των πληθυσμών, που εφαρμόσθηκε το 1923 ανάμεσα στην Ελλάδα και την Τουρκία με την Συνθήκη της Λωζάννης. Έτσι η ανατολική βαρβαρότητα δεν ήταν άλλη από την σκοτεινή πλευρά του δυτικού πολιτισμού. 

Είναι αλήθεια όμως ότι, στο άκουσμα και μόνο του ονόματος «Μικρά Ασία», γεμίζουμε με πολλά συναισθήματα και το μυαλό μας τρέχει σε μια άλλη εποχή, από την αρχαιότητα μέχρι τους ξεριζωμούς και τις γενοκτονίες, εποχή που σημάδεψε τον ελληνισμό με πίκρα, δάκρυα, ξεριζωμό, απόγνωση, ελπίδα, δυσκολίες, προσπάθεια, αναγέννηση, όταν το 1922, στο τέλος του ελληνοτουρκικού πολέμου, ολόκληρος ο ελληνισμός της Μικράς Ασίας αναγκάζεται να ξεριζωθεί από την ίδια του την πατρίδα, που τη βλέπει να φλέγεται, δίχως να μπορεί να κάνει τίποτα για να ξεφύγει από το μέλλον που απλώνεται μπροστά του σκοτεινό, σαν τα νερά στο λιμάνι της Σμύρνης που θα τους ταξίδευε μακριά από αυτά τα χώματα για πάντα. 

Είναι φυσικό οι αλλοτινές πατρίδες να μην ξεχαστούν ποτέ, με την αναβίωση τους και την ίδρυση σε όλη την χώρα των δικών τους «νέων» γειτονιών και μικρών κοινοτήτων και πάντοτε με πίστη βαθιά στην ανάμνηση εκείνων των σπιτικών που έμειναν πίσω. Και τελειώνοντας, ας θυμηθούμε τα λόγια της προέδρου της Ελληνικής Δημοκρατίας, στα εγκαίνια της έκθεσης «ΜΙΚΡΑ ΑΣΙΑ Λάμψη · Καταστροφή · Ξεριζωμός · Δημιουργία» : «Παρά το ανεπούλωτο τραύμα της προσφυγιάς, την απερίγραπτη οδύνη που προκάλεσε η τουρκική θηριωδία, τους διωγμούς, τις εκατόμβες των θυμάτων, την απώλεια των ιερών τόπων τους, οι Έλληνες της Μικράς Ασίας κατόρθωσαν να μετατρέψουν τον σπαραγμό για τις πατρίδες που χάθηκαν σε μοχλό επιβίωσης, αναγέννησης, δημιουργίας…». 

ΠΑΝΟΣ ΚΑΠΩΝΗΣ