Δήμητρα Παπαναστασοπούλου

O Φραγκομαχαλάς σε επιστολικό δελτάριο του 1910. Συλλογή Α. Μαΐλλη. Σμύρνη Κοιτίδες Πολιτισμού

Φίλες και φίλοι,

Η συνοικία των Φράγκων (Ευρωπαίων) της Σμύρνης ήταν ένα οικοδομικό σύνολο, οργανωμένο ως επίμηκες παραλληλόγραμμο, μήκους περίπου 1 χλμ. και πλάτους περί τα 100μ., που επεκτεινόταν κατά μήκος ανάμεσα στην προσχωσιγενή ακτή και την «οδό Φράγκων» ή «Ευρωπαϊκή οδό», τον σημαντικότερο εμπορικό δρόμο της Σμύρνης. Η κατοίκησή του από Ευρωπαίους εμπόρους, διπλωματικούς απεσταλμένους και ιερείς είναι συνυφασμένη με την εμπορική ανάπτυξη της πόλης από τον 17^ο αιώνα και εξής.

Ο Φραγκομαχαλάς ήταν η περιοχή που επλήγη περισσότερο κατά το «Ρεμπελιό τη Σμύρνης» του 1797, όταν, με αφορμή τον φόνο ενός γενιτσάρου από τη Ζάκυνθο, υπήκοο της Βενετίας, ξέσπασαν ταραχές που κατέληξαν που κατέληξαν στην πυρπόληση και λεηλασία μεγάλου μέρους της περιοχής, καθώς και στον θάνατο Ελληνορθόδοξων κατοίκων.

Οι ταραχές αυτές, όπως κι εκείνες που είχαν προηγηθεί στα 1770 με αφορμή την καταστροφή του οθωμανικού στόλου από του Ρώσους στη ναυμαχία του Τσεσμέ και στις ελληνικές εξεγέρσεις στον Μοριά και στα νησιά (Ορλοφικά), οφείλονταν στις κοινωνικές εντάσεις που προκαλούσαν ο οικονομικός ανταγωνισμός, η παρουσία και η επέμβαση εκπροσώπων των ευρωπαϊκών δυνάμεων, η ανάδειξη ενός στρώματος Ελληνορθόδοξων μεσαζόντων, και οι ασταθείς ισορροπίες της κοινωνικότητας του λιμανιού.

Ο οικιστικός τύπος που κυριαρχούσε στον Φραγκομαχαλά ήταν τα κτηριακά συγκροτήματα των βερχανέδων. Ο βερχανέ, παραφθορά του τουρκικού frenkhane (=φράγκικο σπίτι), ήταν ένα επίμηκες, συνήθως διώροφο συγκρότημα που περιελάμβανε κατοικία, εργαστήρια, αποθήκες και καταστήματα.

Το ένα από τα δύο στενά μέτωπα του οικοπέδου βρισκόταν επί της οδού Φράγκων, όπου και υπήρχε συχνά κάποιο κτήριο με επιβλητική πρόσοψη,ενώ το άλλο κατέληγε σε μια προβλήτα, από όπου τα εμπορεύματα μεταφέρονταν στα πλοία.

Τις εμπορικές συναλλαγές εξυπηρετούσαν οι δύο δρόμοι, οι οποίοι ξεκινώντας από τον Φραγκομαχαλά, διέσχιζαν την πόλη και κατέληγαν στην Γέφυρα των Καραβανιών, επί του ποταμού Μέλητος ( οι Έλληνες αποκαλούσαν το ποτάμι  “του Προφήτη Ηλία” και οι Τούρκοι Kemer Cayi), όπου κατέφθαναν τα εμπορεύματα από την ενδοχώρα της Σμύρνης και το εσωτερικό της Μικράς Ασίας.

Με τη νέα διαμόρφωση της προκυμαίας της πόλης, ο χαρακτήρας του Φραγκομαχαλά άλλαξε. Τη θέση των Ευρωπαίων ιδιοκτητών πήραν  Έλληνες και Αρμένιοι επιχειρηματίες, ενώ οι βερχανέδες στέγασαν ξενοδοχεία, λέσχες, γραφεία και, κυρίως, καταστήματα που ανταποκρίνονταν στις νέες καταναλωτικές συνήθειες των μεσαίων στρωμάτων της Σμύρνης.

Ένα εμβληματικό κατάστημα ήταν εκείνο του «Διογένους», ιδρυμένο από τον Βασίλειο Διογένη, λίγο μετά τα μέσα του 19^ου αιώνα. Υπήρξε το μεγαλύτερο κατάστημα ενδυμάτων της Σμύρνης, με πολύ καλή φήμη που προσέλκυε ανθρώπους διαφόρων κοινωνικών στρωμάτων, οι οποίοι συνέρρεαν για να αγοράσουν ή απλά για να θαυμάσουν ό,τι νέο ερχόταν από την Ευρώπη.

Με πρότυπο τα μεγάλα καταστήματα Bon marche του Παρισιού, το κατάστημα Διογένους κατείχε μεγάλη επιφάνεια (δύο ορόφους) και απασχολούσε διακόσιους υπαλλήλους. Πρόσφερε μεγάλη ποικιλία ειδών ένδυσης, όπως καπέλα, υφάσματα, ανδρικά και γυναικεία ρούχα, και διέθετε εργαστήρια μόδας και κατασκευής ετοίμων ενδυμάτων, τα οποία διηύθυναν δύο Γαλλίδες.

Μόνο στη Ρόδο

Αποστόλου Παύλου 50, Βενετοκλέων, 

Pane di capo: Λεωφόρος Ρόδου-Λίνδου (ύψος ΙΚΑ), Λεωφόρος Κρεμαστής & «Πηγές Καλλιθέας»