Ο Πάνος Καπώνης* είναι Δικηγόρος παρ’ Αρείω Πάγω, τ. Επ. Καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Πατρών (Φαρμακευτική), ποιητής, συγγραφέας και κριτικός λογοτεχνίας  Έχει συγγράψει οκτώ πανεπιστημιακά συγγράμματα φαρμακευτικού δικαίου.Λογοτεχνική ιστoσελίδα : http://logos.caponis.gr.

ΕΞ ΕΠΑΦΗΣ [Π49]

Πανσέληνο

«In girum imus nocte et consumimur igni».

Τριγυρνάμε την νύχτα και μας κατακαίει η φωτιά (Μεσαιωνικό λατινικό παλίνδρομο επίγραμμα (καρκινική επιγραφή)

«Πανσέληνος  (παν- + σελήν(η) + ος) ονομάζεται η σεληνιακή φάση κατά την οποία η Σελήνη, ο μοναδικός δορυφόρος της Γης, φαίνεται «πασιφαής»,

Mιά όμορφη πανσέληνος, μας κρατάει συντροφιά τα βράδια, είναι αντικείμενο θαυμασμού και ρομαντισμού κι ας πάτησε πάνω της ο άνθρωπος κάποιες δεκαετίες πριν. Τόσο στην καθομιλουμένη, όσο και στη λογοτεχνία, η πανσέληνος αποκαλείται ολόγιομο φεγγάρι. Η σελήνη ή το φεγγάρι, υπήρξε πηγή έρωτα, αγάπης αλλά και δεισιδαιμονιών, αφού, μία βίαιη και οξεία διαταραχή της ανθρώπινης συμπεριφοράς κατά την διάρκεια επιρροής της πανσελήνου (περιπτώσεις δηλαδή σχιζοφρένειας) φαίνεται να εμφανίζει έξαρση, χωρίς να τεκμηριώνεται αιτιώδης σχέση στα δύο φαινόμενα. Λέγεται ότι, οι φάσεις της σελήνης («Luna») και η ακραία ανθρώπινη συμπεριφορά συνδέονται στενά και αυτή είναι ζωντανή και καλά μέσα στο σύστημα υγειονομικής περίθαλψης. Αυτή η λαογραφία, η οποία συνδέει τη διαταραχή συμπεριφοράς με την πανσέληνο (δηλαδή, τη σεληνιακή φάση του φωτεινότερου φωτισμού), δεν εξηγείται εύκολα από τη σύγχρονη επιστήμη, αλλά παρατηρείται τακτικά. (Leonie A Calver, Barrie J Stokes and Geoffrey K Isbister : «The dark side of the moon»,  Published online: 7 December 2009»). Οι πανσέληνοι και οι νύκτες γύρω από αυτές θεωρούνται γενικώς κακές περίοδοι για τη διεξαγωγή αστρονομικών παρατηρήσεων, καθώς το λαμπρό σεληνόφως υπερτερεί σημαντικά του φωτός από τα άλλα ουράνια σώματα στον νυκτερινό ουρανό, το οποίο και καταπνίγει. 

Η πανσέληνος συνδέεται παραδοσιακά στη λαϊκή αντίληψη με την αϋπνία, τις επιληπτικές κρίσεις (από όπου και η συνώνυμη λέξη «σεληνιασμός» για την ασθένεια επιληψία) και διάφορα μαγικά «φαινόμενα» όπως η λυκανθρωπία. Ωστόσο, οι ψυχολόγοι δεν έχουν βρει πειστικές ενδείξεις ότι η πανσέληνος έχει επιδράσεις πάνω στην ανθρώπινη συμπεριφορά. Οι σχετικές στατιστικές μελέτες δεν συμφωνούν μεταξύ τους, καθώς άλλες δείχνουν θετική και άλλες αρνητική συσχέτιση. 

Η ιδέα ότι τα αστέρια και οι πλανήτες μπορεί να επηρεάσουν την ανθρώπινη υγεία και συμπεριφορά μπορεί να ανιχνευθεί τουλάχιστον στους ρωμαϊκούς χρόνους και η έρευνα δείχνει ότι μεγάλο ποσοστό επαγγελματιών υγείας συνεχίζει να έχει αυτήν την πεποίθηση. Σε μια εκ νέου ανάλυση δεδομένων από μια ερευνητική μελέτη σχετικά με τη λειτουργία ενός δείγματος ψυχικά ασθενών, τα αποτελέσματα έδειξαν σημαντική αλλαγή την στιγμή της πανσελήνου μόνο σε άτομα με διάγνωση σχιζοφρένειας (n = 56), όπου παρατηρήθηκε επιδείνωση σε τρεις περιοχές της ψυχοπαθολογίας και σε έναν τομέα ποιότητας ζωής. 

Πολλοί «νεοπαγανιστές» πραγματοποιούν ένα μηνιαίο τελετουργικό, το Esbat, σε κάθε πανσέληνο, ενώ οπαδοί παραδοσιακών κινέζικων θρησκευτικών δοξασιών ετοιμάζουν τις προσφορές τους προς τους προγόνους τους και θεότητες σε κάθε πανσέληνο και νέα σελήνη. Ο απλός όμως άνθρωπος που παρατηρεί το φεγγάρι χωρίς ειδικά όργανα, αυτό του φαίνεται «γεμάτο» για δύο ή και τρεις νύχτες γύρω από τη στιγμή της πανσελήνου και συνήθως λέει, ότι «απόψε έχει πανσέληνο», που συνήθως εννοεί όλη τη νύχτα. Αυτές τις νύχτες, η Σελήνη ανατέλλει περίπου στο ηλιοβασίλεμα και δύει περίπου με την ανατολή του Ηλίου. 

Όμως η πανσέληνος δεν είναι κάτι απλό, ως ένα ουράνιο σώμα που φωτίζει δύο-τρεις νύχτες την γη. Έχει επηρεάσει πολλές πτυχές της ζωής των ανθρώπων, όπως π.χ. ο εμμηνορροϊκός κύκλος της γυναίκας έχει συνδεθεί εδώ και πολλά χρόνια με την πλήρη φάση του φεγγαριού. Μια θεωρία υποστηρίζει ότι οι προϊστορικοί άντρες ήταν πιο πιθανό να πάνε για κυνήγι κατά τη διάρκεια της περιόδου των γυναικών τους λόγω των ταμπού που σχετίζονταν με το αίμα. Η πιο κερδοφόρα εποχή για να κυνηγήσουν ήταν κατά τη διάρκεια της πανσελήνου και ο καλύτερος τρόπος για να πειστούν να επιστρέψουν με το φαγητό ήταν η προοπτική της ερωτικής επαφής ή όσον αφορά την εορτή του Πάσχα, που  ορίσθηκε από τους Χριστιανούς, κατά τροποποίηση του εβραϊκού Πάσχα, ως η πρώτη Κυριακή μετά την πρώτη πανσέληνο της εαρινής ισημερίας (όπου η πανσέληνος αυτή ορίζεται ως η πρώτη που συμβαίνει κάθε έτος κατά ή μετά την ημέρα της εαρινής ισημερίας). Αλλά στην πράξη, τόσο το Ορθόδοξο όσο και το Ρωμαιοκαθολικό Πάσχα δεν καθορίζονται με βάση την πραγματική πανσέληνο ή την πραγματική εαρινή ισημερία, αλλά με βάση μια «νοητή» («εκκλησιαστική») πανσέληνο και «νοητή» ισημερία, χρονικές στιγμές που προκύπτουν από τις αρχαίες προσεγγίσεις, όπως είναι ο Κύκλος του Μέτωνος. Στο κινεζικό δε εορτολόγιο, ο εορτασμός του «Μέσου του Φθινοπώρου» γίνεται στην πανσέληνο του όγδοου μήνα του έτους, ενώ η Γιορτή των Φαναριών είναι την πρώτη πανσέληνο του έτους. Για τους παραδοσιακούς λαούς η Σελήνη αντιπροσώπευε πάντα τη σκοτεινή πλευρά της φύσης, την αόρατη όψη της. 

Ο κύκλος του Μέτωνος [cycle métonique], (19 ηλιακά έτη) : Ο Έλληνας αστρολόγος Μέτων, το 432 π.Χ. στην Αθήνα, παρατήρησε έναν κύκλο ο οποίος αργότερα ονομάστηκε Μέτωνος Κύκλος και έτσι έμεινε γνωστός μέχρι σήμερα. Ο Μέτων παρατήρησε ότι κάθε 19 χρόνια η έκλειψη έπεφτε σχεδόν με ακρίβεια στην ίδια μοίρα του ζωδιακού. Έτσι, μετά από μια περίοδο 19 περίπου ετών, οι νέες Σελήνες και οι πανσέληνοι επαναλαμβάνονταν τις ίδιες ημέρες του έτους. Ο κύκλος αυτός ισοδυναμεί με 235 συνοδικούς (σεληνιακούς) μήνες ή 6.939.69 μέρες, δηλαδή σχεδόν με ακρίβεια 19 τροπικά χρόνια. Η παρατήρηση των κύκλων αυτών αποδίδεται αρχικά στους Χαλδαίους και η λέξη Saros σημαίνει “επανάληψη” στη γλώσσα των αρχαίων Βαβυλώνιων (Ο Σάρος (ή σάρος, με μικρό) στην αστρονομία είναι μία χρονική περίοδος ίση με 223 συνοδικούς μήνες ακριβώς, δηλαδή 6585,3213 ημέρες ή 18 έτη και 11 ημέρες). Με την ανακάλυψη αυτών των κύκλων ήταν δυνατό να προβλεφθούν εκ των προτέρων με ακρίβεια οι εκλείψεις για οποιαδήποτε χρονολογία, ακόμα και για αιώνες μετά. Είναι πολύ σημαντικό να είναι κάποιος γνώστης αυτών των κύκλων. Οι Χαλδαίοι αστρολόγοι-ιερείς, καθώς και ο Ίππαρχος —και αργότερα ο Πτολεμαίος— χρησιμοποιούσαν αυτούς τους κύκλους για τις προβλέψεις τους. (Γιαννακοπούλου Δέσποινα– Oι κύκλοι των Saros (19 εκλειπτικά έτη) και ο κύκλος του Μέτωνος – Astrology.gr). 

Στην Πανσέληνο η Σελήνη έχει μεγαλύτερη δύναμη. Η πανσέληνος συμβολίζει την ολότητα, την ολοκλήρωση, την ισχύ και την πνευματική δύναμη. Για τον βουδισμό η πανσέληνος και η νέα σελήνη είναι περίοδοι ισχύος και πνευματικής δύναμης. Για τους Ινδιάνους η πανσέληνος παρομοιάζεται με το φως του μεγάλου πνεύματος αλλά σε κάποιες φυλές η σελήνη είναι μια μοχθηρή και κακοποιός δύναμη. Για τους Σουμέριους η νύχτα της πανσελήνου ήταν περίοδος προσευχής αγαλλίασης και θυσίας, αλλά και, οι πληγές ματώνουν εντονότερα, τα θεραπευτικά βότανα που μαζεύονται αυτή τη μέρα έχουν αυξημένες θεραπευτικές ιδιότητες, τα δέντρα που κλαδεύονται αυτή τη μέρα μπορεί να ξεραθούν, κατά κανόνα αυξάνονται η εγκληματικότητα και τα ατυχήματα, οι μαίες βρίσκονται σε μεγαλύτερη ετοιμότητα (έχει παρατηρηθεί ότι την πανσέληνο γεννιούνται περισσότερα μωρά) και ακόμη, η αλήθεια είναι ότι η ημέρα της πανσελήνου είναι εξαιρετική για τη συλλογή των βοτάνων. Ειδικά οι ρίζες που μαζεύονται με πανσέληνο ή με σελήνη στη χάση έχουν ισχυρότερη θεραπευτική δύναμη από ότι τις άλλες περιόδους. Οι ρίζες, ιδιαίτερα εκείνες που θα χρησιμοποιηθούν στην θεραπεία σοβαρών ασθενειών, δεν πρέπει να εκτεθούν στο φως του ήλιου.

 ΠΑΝΟΣ ΚΑΠΩΝΗΣ