Δήμητρα Παπαναστασοπούλου

Φίλες και φίλοι,

Μετά τον θάνατό του πολλοί από τους διακηρυγμένους εχθρούς του, που

τον είχαν λοιδορήσει ή είχαν αδιαφορήσει ή ακόμη και τον πρόδωσαν, έσπευσαν να τον ανακηρύξουν μέγα πατριώτη και αξιοθαύμαστο για την ευφυΐα του στρατάρχη, κακίζοντας τους στυγερούς δολοφόνους, όπως έκανε ο ποιητής Αλέξανδρος Σούτσος και ο συγγραφέας Στέφανος Ξένος, που τον συνέκρινε με τον Γαριβάλδη της Ιταλίας.

Οι αναντικατάστατες υπηρεσίες του προς την πατρίδα «διέγραψαν τα ίχνη των σφαλμάτων του από τη μνήμη του ελληνικού Έθνους»

Επί Καποδίστρια απονεμήθηκε στην οικογένεια του Οδυσσέα σύνταξη 47

φοινίκων, αλλά επί σαράντα συναπτά έτη η δυναστεία του Όθωνα αρνούνταν να αποδώσει στον νεκρό τις δέουσες τιμές επίσημης ταφής, ενώ ποτέ δεν συναίνεσε να δοθεί στη λιμοκτονούσα σύζυγό του μισθός, έστω φαλαγγίτη υπολοχαγού, παρά το γγονός ότι αγόρασε τα όπλα του έναντι ιδιαιτέρως υψηλής τιμής και ο βασιλιάς Λουδοβίκος(πατέρας του Όθωνα), έσπευσε να θέσει υπό τη βασιλική του αιγίδα τον ανήλικο μοναχογιό του δολοφονημένου στρατηγού, Λεωνίδα, τον οποίο πήρε στο Μόναχο της Βαυαρίας, μεριμνώντας για την εκπαίδευσή του. Δυστυχώς, ο Λεωνίδας πέθανε το 1836, σε ηλικία μόλις δώδεκα ετών και ο Λουδοβίκος ανήγειρε μεγαλοπρεπή μαρμάρινο τάφο με επιτάφια επιγραφή και ποίημα του γνωστού φιλέλληνα Θειρσίου.

Η δυναστεία του Γεωργίου Α΄ εγκαινίασε μια διαφορετική στάση διατάσσοντας να ενταφιασθούν τα οστά του Ανδρούτσου με τιμές αντιστράτηγου στο πρώτο νεκροταφείο Αθηνών και να τελεστεί μνημόσυνο στον μητροπολιτικό ναό των Αθηνών (21 Φεβρουαρίου 1865),

ενώ παράλληλα φρόντισε να δοθεί και ανάλογη σύνταξη στη χήρα του, 200 δραχμές το μήνα, κατόπιν εισήγησης των Επαμεινώνδα Δεληγιώργη και Δημήτριου Καλλιφρονά.

Οι εφημερίδες της εποχής, «Αυγή», «Εθνοφύλαξ» και «Ελπίς», δημοσίευσαν εγκωμιαστικές αναφορές για τον νεκρό ήρωα, με την ευκαιρία τέλεσης του μνημόσυνου, εξαίροντας την προσφορά του στον Αγώνα με την ανδρεία και την οξυδέρκειά του, ενώ υπήρξε και περιγραφή της τελετής, καθότι ώς τότε «δεν είχον αποδοθή αι ανήκουσαι τιμαί εις τα οστά του μακαρίτου Ανδρούτσου».

Η κατά το 1872 Επιτροπή των Εκδουλεύσεων απέκλεισε το χαρακτηρισμό της προδοσίας για τη συμπεριφορά του Οδυσσέα Ανδρούτσου και παραδέχθηκε ότι αναγκάστηκε να συνθηκολογήσει με τους εχθρούς λόγω του πείσματός του και της αδυσώπητης καταδίωξης και περιφρονήσεώς του από τους πολιτικούς του αντιπάλους, ενώ η ίδια Επιτροπή δεν δίστασε να κατατάξει τον Οδυσσέα στην εξαίρετη τάξη των μεγάλων ανδρών της Παλιγγενεσίας, «συμφώνως προς το καθολικόν λαϊκόν αίσθημα».

Ωστόσο, η ιστορική παραγνώριση του Οδυσσέα Ανδρούτσου και η εναντίον του εχθρότητα δεν σταμάτησε. Ο άλλοτε γραμματικός του Αντώνιος Γεωργαντάς αισθάνθηκε την ανάγκη να υπερασπιστεί τη μνήμη του με άρθρο του στην εφημερίδα «Νέα Ελλάς»(1880) όπου, ανάμεσα στα άλλα, επιδίωξε να βάλει τέλος στη φημολογία περί καταστροφής του Λέοντα της Χαιρώνειας από τον Οδυσσέα με πυρίτιδα κατά την προσπάθεια ανεύρεσης θησαυρού. Στο θέμα αυτό επανήρθε αρθρογράφος με το ψευδώνυμο Φαίαξ στην εφημερίδα «Εστία» (1894), διευκρινίζοντας ότι ο βανδαλισμός που του αποδιδόταν αποτελούσε ένα ακόμη αποκύημα της νοσηρής φαντασίας των και πέραν του τάφου διωκτών του, καθώς «η δια πυρίτιδος ανατίναξις συντρίβει, θρυμματίζει, αποσπά σχίζας μικράς από των λίθων και του μαρμάρου, και δεν αποχωρίζει μόνον εις τους αρμούς αυτού τα τεμάχια ενός αγάλματος».

Στις 29 Μαΐου του 1888 στήθηκε το άγαλμά του Οδυσσέα στη Γραβιά, λαξευμένο από τον Αθηναίο γλύπτη Γεώργιο Μπονάνο, το οποίο δημιουργήθηκε «δια πανελληνίων εράνων προς απαθανάτισιν περικλεούς ανδραγαθήματος, παρά τοις μεγίστοις κινδύνοις, υπέρ τοις των άλλων σωτηρίας και ελευθερίας και ευμαρείας». Ο Γεώργιος Α΄ έκανε τα αποκαλυπτήρια του μνημείου, σε επίσημη τελετή, στην οποία παραβρέθηκε όλη η βασιλική οικογένεια της Ελλάδας, για να αποδώσει μαζί με το Έθνος τον φόρο τιμής και ευγνωμοσύνης στον μεγάλο αγωνιστή της ελευθερίας μας. Ο Αχιλλέας Παράσχος εκφώνησε ποίημα κι ο Κωνσταντίνος Παπαμιχαλόπουλος πανηγυρικό λόγο.

Παρ’ όλα αυτά, ο Βλαχογιάννης στα 1932 επανέλαβε με άρθρο του από το βήμα της εφημερίδας «Πρωία» τις κατηγορίες σε βάρος του Οδυσσέα, θεωρώντας τον υπεύθυνο για το διαμελισμό του Λέοντα της Χαιρώνειας, παραθέτοντας επί τη ευκαιρία και τη διήγηση του περιηγητή Mure στα 1842, σύμφωνα με την οποία το αρχαίο μνημείο έπεσε στα χέρια του Ανδρούτσου ακέραιο κι εκείνος το ξέθαψε και το θρυμμάτισε –ίσως με μπαρούτι– ευελπιστώντας μάταια να βρει μέσα κάποιον θησαυρό, ενώ αφοριστικά πρόσθετε: «Τέτοια ήταν τα χρόνια εκείνα … τέτοιοι και οι άνθρωποι».

Ωστόσο, η ελληνική κοινωνία δε λησμόνησε «το τραγικό τέλος του περιυβρισμένου και παρηγκωνισμένου ήρωος της Γραβιάς» ούτε τις οφειλές της απέναντι στον πολύτιμο γιο του Ανδρούτσου. Στις 2 Ιουνίου του 1891, με παρέμβαση-επιστολή του στον διευθυντή της «Εφημερίδος» ένας πολίτης των Αθηνών διαμαρτυρήθηκε έντονα για την προσπάθεια απαξίωσης κάθε έργου του Οδυσσέα, με αφορμή την παραπεταμένη και περιφρονημένη επιγραφή του, η οποία είχε εντοιχιστεί στον προμαχώνα που έχτισε κατά το 1822, για να προασπίζει την πηγή του ύδατος που είχε τότε ανακαλυφθεί. Αδιάψευστος μάρτυρας τής και μετά θάνατον καταδρομής του Ανδρούτσου και της αβελτηρίας και αδιαφορίας της νεότερης Ελλάδας προς τους πρωτουργούς της ανεξαρτησίας της, αλλά και ένδειξη μικροπρέπειας των εχθρών του, η γκρεμισμένη εν λόγω επιγραφή, μετά την καταστροφή του προμαχώνα από τον γενικό έφορο αρχαιοτήτων, κινδύνευε με ολοσχερή αφανισμό. Ζητούσε λοιπόν την υπό του κατεπείγοντος της απόδοσης δικαιοσύνης αναστήλωσή της «ως συμβόλου τελειωτικής επανορθώσεως».

Φευ, πέρασαν πολλά χρόνια  ωσότου υπάρξει πραγματική δικαίωση της προσφοράς του Οδυσσέα στον Αγώνα, χωρίς υπερβολές και με τη νηφαλιότητα που προσδίδει η απόσταση του χρόνου στην αποτίμηση κάθε ιστορικής προσωπικότητας. Μόλις το 1967 οργανώθηκαν στην Πρέβεζα τελετές επί τη ευκαιρία της μετακομιδής των λειψάνων του Οδυσσέα Ανδρούτσου και των αποκαλυπτηρίων του ανδριάντα του, ως μια προσπάθεια να αποκατασταθεί ο ήρωας στη συνείδηση των συμπατριωτών του και να αναστηλωθεί η κλονισμένη του τιμή.