Δήμητρα Παπαναστασοπούλου

Φίλες και φίλοι,

Στις 14 Σεπτεμβρίου 1829 υπογράφηκε στην Αδριανούπολη η ομώνυμη ρωσοτουρκική Συνθήκη. Με το άρθρο 10 η Τουρκία έκανε δεκτή χωρίς όρους την Συνθήκη του Λονδίνου (1827) και το Πρωτόκολλο (22 Μαρτίου 1829). Μ’ αυτόν τον τρόπο, δηλαδή με την πολεμική νίκη της Ρωσίας, η πολιτική ύπαρξη της Ελλάδας αποκτούσε σάρκα και οστά. Με τον Καποδίστρια στην εξουσία και πιστό στην ορθοδοξία, το νέο κράτος ήταν εξαρτημένο από την Ρωσία.

Δέκα ημέρες μετά την υπογραφή της Συνθήκης της Αδριανούπολης διεξήχθη η τελευταία μάχη του ελληνικού αγώνα στην Πέτρα της Βοιωτίας. Στα χέρια των Τούρκων παρέμενε μόνον η Αθήνα. Το Μεσολόγγι είχε ανακαταληφθεί στις αρχές Μαΐου.

Αυτή η τελευταία φάση του Αγώνα, έφερε εκπλήξεις. Το γεγονός ότι η εφαρμογή των όρων της Συνθήκης του Λονδίνου οφειλόταν στα ρωσικά όπλα, θεωρήθηκε από τους Άγγλους πλήγμα για τα δικά τους συμφέροντα και κλονισμός του γοήτρου τους. Έβλεπαν από τη μια να ξαναφουντώνει η συμπάθεια των Ελλήνων προς τους Ρώσους, και από την άλλη τους Ρώσους να ελέγχουν την Ελλάδα, όπως ήδη συνέβαινε με τις Παραδουνάβιες ηγεμονίες. Ο τσάρος θα εμφανιζόταν ως προστάτης των ομοδόξων Ορθοδόξων Ελλήνων και θα παρεμπόδιζε τις δικές τους επεμβάσεις, ενώ το ελληνικό εμπορικό ναυτικό θα εκμεταλλευόταν σχεδόν μονοπωλιακά τον Εύξεινο Πόντο και θα κυριαρχούσε στην ανατολική Μεσόγειο. Οι Άγγλοι ανησυχούσαν έντονα για το ενδεχόμενο δημιουργίας μιας ισχυρής ελληνικής εμπορικής ναυτιλίας που θα έπαιζε ανταγωνιστικό ρόλο, όχι μόνο στη Μεσόγειο, αλλά και σε διεθνή κλίμακα. Το 1829 υπήρχαν όλες οι προϋποθέσεις για την αναγέννηση του ελληνικού ναυτικού, χάρη στην αφθονία του έμψυχου υλικού, την πείρα, την ενεργητικότητα και την τόλμη των πληρωμάτων, την προσαρμοστικότητα στις νέες συνθήκες και τις δυνατότητες εκσυγχρονισμού. Και αυτή η ανησυχία βασιζόταν στις ήδη-προ του αγώνα- επιτυχημένες κινήσεις του ελληνικού ναυτικού, ακόμη και στο Λονδίνο.

Να σημειώσουμε εδώ ότι η αγγλική εξωτερική πολιτική είχε χάσει τον δυναμισμό της μετά τον θάνατο του Canning. Τα γεγονότα των 1828-1829 προκάλεσαν σύγχυση, δισταγμούς και παλινδρομήσεις στη νέα συντηρητική ηγεσία, που επέστρεψε στην αντιδραστική και στείρα στρατηγική του Castlereagh. Έτσι, η πρωτοβουλία στο ελληνικό ζέον θέμα, που αποτελούσε το κέντρο του Ανατολικού Ζητήματος, πέρασε στους Ρώσους και τους Γάλλους. Κι ενώ ο τσάρος απειλούσε την Κωνσταντινούπολη και η Γαλλία αύξανε την επιροή της στην Πύλη και στον Μωχάμετ Άλι της Αιγύπτου, οι Άγγλοι –για πρώτη φορά- έμειναν ουραγοί στα γεγονότα, διστακτικοί και σαστισμένοι. Η παρουσία των γαλλικών στρατευμάτων στον Μωριά τους ενόχλησε πάρα πολύ, ιδιαίτερα μετά τις εντυπωσιακές νίκες των Ρώσων, με την Συνθήκη της Αδριανουπόλεως να τους ανυσυχεί έντονα. Έτσι, στις 19 Σεπτεμβρίου 1829 ο Βρεταννός πρεσβευτής στο Παρίσι λόεδος Stuart επέδωσε έντονη νότα στην κυβέρνηση Polignac, αξιώνοντας να αποχωρήσει άμεσα το γαλλικό εκστρατευτικό σώμα από την ελεύθερη Ελλάδα, αλλιώς θα διακόπτονταν οι διπλωματικές τους σχέσεις.

Αυτή η απροσδόκητη τελεσιγραφική αξίωση των Άγγλων μπορούσε να προσφέρει υπηρεσίες στον Τούρκο σουλτάνο, αφού με την αποχώρηση των γαλλικών στρατευμάτων, θα εξαφανιζόταν κάθε υποψία πιέσεων ή απειλών από την πλευρά των Ελλήνων. Η Γαλλία, όμως, απάντησε ότι ήταν αδύνατο να αποσύρει τις δυνάμεις της πριν τον Δεκέμβριο.

«Εκείνο που μας ενδιαφέρει κυρίως», διευκρίνησε η αγγλική κυβέρνηση, «είναι να αποφύγουν οι Γάλλοι κάθε εχθρική εκδήλωση κατά των Τούρκων στην Ελλάδα, καθώς και την παροχή οικονομικής βοήθειας προς τους Έλληνες χωρίς την συγκατάθεση ή την συμμετοχή της Μ. Βρεταννίας». Αυτά, επειδή η Γαλλία είχε αναλάβει την παροχή μιας νέας οικονομικής βοήθειας, ύψους 500.000 φράγκων στο νέο ελληνικό κράτος.( Ωστόσο, όταν ο Καποδίστριας απέρριψε την γαλλική αξίωση να τοποθετηθεί επικεφαλής του ελληνικού στρατού ο Φαβιέρος, η Γαλλία διέκοψε την ενίσχυση). (Σπύρος Τρικούπης, Ιστορία της Ελληνικής Επαναστάσεως, Λονδίνον, 1862).

Οι ρωσικές νίκες προκάλεσαν τέτοια σύγχυση στην αγγλική κυβέρνηση, ώστε άλλαζε συνεχώς εξωτερική πολιτική. Ώσπου αποφάσισαν να κάνουν μια εντυπωσιακή στροφή. Ενώ ως τότε η αγγλική κυβέρνηση έδειχνε απροκάλυπτη έχθρα προς τους Έλληνες, με την επιμονή της να περιορίσει στον Ισθμό της Κορίνθου το νέο κράτος, ασκώντας ανοιχτή βία για την διακοπή της πολιορκίας του Μεσολογγίου και πιέζοντας για την αποχώρηση των ελληνικών τμημάτων που μάχονταν στη Ρούμελη, ξαφνικά εισηγήθηκε τροποποίηση του Πρωτοκόλλου του Λονδίνου, προτείνοντας να αναγνωρισθεί η ελεύθερη Ελλάδα ως ανεξάρτητο κράτος(και όχι υπόδουλο όπως όριζε η Συνθήκη του Λονδίνου), αλλά με περαιτέρω εδαφική συρρίκνωση, ορίζοντας τα ΒΔ σύνορα στον Αχελώο, στερώντας δηλαδήένα μέρος της Αιτωλίας, ολόκληρη την Ακαρνανία και τα νησιά. Μ’ αυτόν τον τρόπο- εκτός των άλλων-θα εφησύχαζε το ενδεχόμενο ενός απελευθερωτικού κινήματος στα Επτάνησα, και προαλείφοντας την ύπαρξη βάσης στην περίπτωση του διαμελισμού της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.

Ο Άγγλος Υπουργός Εξωτερικών Λόρδος Aberdeen, απευθυνόμενος στον Άγγλο πρεσβευτή στην Κωνσταντινούπολη Robert Gordon (10 Νοεμβρίου 1829), δεν θα μπορούσε να διατυπώσει καλύτερα τις θέσεις της Αγγλίας:

«Ο χαρακτήρας του ρωσοτουρκικού πολέμου δεν μπορεί παρά να επηρεάσει την πολιτική μας στην Ανατολή. Και οι πιο δύσπιστοι έχουν πια αντιληφθεί όχι μόνο ότι η Τουρκία ήταν ανίκανη να αναχαιτίσει τις ρωσικές στρατιές αλλά και ότι η ύπαρξη της αυτοκρατορίας εξαρτιόταν από την καλή θέληση του αυτοκράτορα Νικολάου. Είναι αδιαμφισβήτητο πως ο σουλτάνος θα διατηρεί τον θρόνο όσο θα το επιτρέπει η Ρωσία. Η απλή φρόνηση επιβάλλει να είμαστε έτοιμοι για τέτοιο ενδεχόμενο, που κατά τα φαινόμενα δεν θα αργήσει, είτε με εξεγέρσεις χριστιανικών πληθυσμών, υποτελών στην Πύλη, είτε με συμφωνία των Μεγάλων Δυνάμεων για μια διανομή, όπως έγινε με την Πολωνία. Ακόμη και η Αυστρία θα προσέλθει, παρά την απέχθειά της. Ποια πρέπει να είναι η πολιτική της Αγγλίας για την εξυπηρέτηση των συμφερόντων της και των συμφερόντων της Ευρώπης; Ως τώρα εγγυόταν την εδαφική ακεραιότητα της Τουρκίας. Αλλά σήμερα, η εξασθένηση στην οποία έχει περιπέσει η Πύλη, θα καθιστούσε μάταιη κάθε προσπάθεια για αναστήλωσή της. Πρέπει, λοιπόν, να βρούμε το κατάλληλο υποκατάστατο για την καλύτερη εξυπηρέτηση των συμφερόντων της ειρήνης και του πολιτισμού. Άλλωστε, δεν μπορούμε να κλείσουμε τα μάτια μπροστά στις απεχθείς ακρότητες της τουρκικής τυραννίας. Κάθε μέρα που περνάειγίνεται πιο φανερή η αδυναμία να εξασφαλισθεί και η παραμικρή συμπάθεια σε ένα σύστημα που θεμελιώνεται στην αμάθεια και την αγριότητα, σ’ αυτήν την χονδροειδή μηχανή που παράγει βαρβαρότητα. Επιβάλλεται επομένως να δώσουμε στο ελληνικό κράτος μια ισχυρή υπόσταση για να υποκαταστήσει σιγά-σιγά την Τουρκία. Θα ήταν ένα είδος ευθανασίας».