Ηλίας Καραβόλιας

“ΕΞΟΜΟΛΟΓΗΣΗ ΣΕ ΔΕΚΑ ΠΡΑΞΕΙΣ”, ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΦΙΛΝΤΙΣΙ

Το ανθρώπινο μυαλό έχει την τάση, όταν ψάχνει την πηγή ενός κακού, εύκολα να ρίχνει άγκυρα σε βολικά σχήματα, όπως σε ένα κέντρο, σε έναν πόλο, σε μια εστία των δεινών που συμβαίνουν στην ζωή. Έτσι και με την πανδημία πολλοί συνάνθρωποι μας ψάχνουν να βρουν το ”σχέδιο” μέσα στο σύστημα. Και αγνοούν – σχεδόν ηθελημένα θα έλεγα και κυρίως λόγω του γνωστού πλαισίου της περιορισμένης ορθολογικότητας (bounded rationality) που μας χαρακτηρίζει όλους – ότι το σύστημα τελικά δεν ορίζεται εύκολα. Δεν έχει ακριβείς συντεταγμένες αλλά είναι δυναμικό, πολυπολικό, ευμετάβλητο και σχετικά σταθερό ταυτόχρονα (ακούγεται οξύμωρο αλλά έτσι είναι). Η πιο ”πιθανή” πραγματικότητα είναι ότι δεν υπάρχει σήμερα ένας και μοναδικός πόλος, ένα αόρατο κέντρο που κινεί τα νήματα και συντονίζει τόσο εύκολα το σκηνικό της ζωής μας με την πανδημία, τα lockdown και τους περιορισμούς.

Ξεκίνησα με αυτό το σχόλιο διότι ακόμη και αρκετά γνωστοί αναλυτές διεθνώς, προσδιορίζουν εδώ και καιρό ως στρατηγικό σχεδιαστή, ως συντονιστικό κέντρο της σημερινής πραγματικότητας, το World Economic Forum. Και πιο συγκεκριμένα το εγχειρίδιο του για την Μεγάλη Επανεκκίνηση( The Great Reset). Μπήκα στον κόπο και το μελέτησα με προσοχή. Η αλήθεια είναι ότι τα περιεχόμενα του μοιάζουν σαν καλά μελετημένο σχέδιο απο το παρελθόν που στοχεύει στο να αναδιαθρώσει την παγκόσμια οικονομία. Δεν θα κουράσω με την ανάλυση του. Θεωρώ οτι πρώτα πρέπει να σκεφτόμαστε τα βασικά, τα δύσκολα : τι είναι αυτό το World Economic Forum, ποιοί το ελέγχουν, ποιοι το στελεχώνουν. Και μετά να οδηγούμαστε σε συμπεράσματα για τις σκοπιμότητες που ενδεχομένως υπάρχουν πίσω απο τέτοια μεγαλόπνοα σχέδια και βίβλους οδηγιών. Παράλληλα όμως δεν πρέπει να ξεχνάμε τα ιστορικά αξιώματα που ισχύουν στο καπιταλιστικό σκηνικό σχεδόν κάθε εποχής. Και να μην ξεχνάμε επίσης οτι η τωρινή εποχή είναι μεταβατική.

Ζούμε σε μια περίοδο μετασχηματισμού του παγκόσμιου οικονομικού συστήματος. Οι αρχιτέκτονες λοιπόν του Great Reset μοιάζει σαν να πιάνονται απο την μεταβατική αυτή φάση και να παραθέτουν αναγκαιότητες που οδηγούν σε  ”συλλογικό οικονομικό σχεδιασμό”. Κάτι σαν  ”κοινωνικό καπιταλιστικό πλάνο”(σημ: ειδικά η κρατική στήριξη σε εργαζομένους και επιχειρήσεις εξέπληξε ακόμα και τους πιο φανατικούς κεϋνσιανούς οδηγώντας σε σκέψεις για πρόβα-τζενεράλε πριν την θέσπιση βασικού εγγυημένου εισοδήματος). Πολλοί αναλυτές μπήκαν στον πειρασμό να γράψουν για ένα νέο ”εταιρικό-σοσιαλιστικό” πρότυπο που θα προσομοιάζει ενδεχομένως στο σημερινό κινεζικό οικονομικό μοντέλο. Φρονώ ότι στο ασυνείδητο τους ουσιαστικά φλερτάρουν με την μόνιμη προσμονή που εδρεύει στο συλλογικό φαντασιακό : την κατάρρευση του καπιταλισμού και τον ερχομό ενός άλλου συστήματος, ενδεχομένως και με ένα άλλο είδος παγκόσμιου χρήματος ( ειδικά τώρα που εκτοξεύεται η αξία των κρυπτονομισμάτων και ετοιμάζονται κάποια ψηφιακά νομίσματα).

Κατανοούμε πιστεύω ότι τέτοιου είδους αλλαγές δεν είναι απλό αποτέλεσμα που σχεδιάζεται τόσο εύκολα απο λίγους και με τόση μεθοδικότητα και ευστοχία. Όταν ο Engels πριν 200 χρόνια περίπου μας υποδείκνυε ότι ”οι άνθρωποι γράφουν την ιστορία τους”, και ονόμαζε απο τότε την απόσταση μεταξύ χρηματιστηριακής και πραγματικής οικονομίας, οι συνθήκες ήταν μεν πολύ διαφορετικές αλλά είχαν σχεδόν το ίδιο θεωρητικό υπόβαθρο. Και είναι πιστεύω αυτό το υπόβαθρο που μας παρέχει ένα σχετικά ασφαλές πλαίσιο αναλυτικής σκέψης.

Σήμερα φυσικά τα ολιγοπώλια είναι περισσότερα απο την τότε βιομηχανική εποχή των μονοπωλίων. Οι δε ελίτ έχουν αυξηθεί αρκετά μέσα στον πληθυσμό με συνέπεια οι όποιοι σκοποί καθώς και τα μέσα τους να έχουν αλλάξει μεν, αλλά πάντα υπό την ίδια αμετάβλητη ρήτρα ισχύος ( απόσπαση υπεραξίας και αύξηση κέρδους). Αυτό που επίσης άλλαξε είναι ότι τα συμφέροντα αυτών των ελίτ, σε διάφορους κλάδους, συνασπίζονται πλέον ευκολότερα ( παγκοσμιοποίηση, internet, κινητικότητα κεφαλαίων). Φράσεις όπως Big Tech, Big Pharma, και άλλα παρόμοια σχηματικά σημαίνοντα, αποτυπώνουν ένα στρατόπεδο ισχύος που είναι το ίδιο με αυτό των κυβερνήσεων,των χρηματοπιστωτικών καρτέλ και των υπερεθνικών θεσμών. Αυτό που πρέπει να έχουμε κατα νου όμως, στην τρέχουσα περίοδο, είναι οτι τα σχέδια για την Μεγάλη Επανεκκίνηση δεν είναι ένας απλός χάρτης συντονισμού μετά απο την επιτυχημένη επιβολή μιας παγκόσμιας κοινωνικής μηχανικής. Άλλωστε τα περιεχόμενα του συγκεκριμένου σχεδίου δεν στοχεύουν στο να καταργήσουν τις αγορές και τον ανταγωνισμό. Βάλλουν μεν κατά του νεοφιλελευθερισμού αλλά δεν θίγουν την ουσία του, τα βασικά ριζώματα της παγκόσμιας μακροοικονομικής και μικροοικονομικής ανισορροπίας (ανισότητες, εκμετάλλευση, υπεραυτοματοποίηση εργασίας, κ.α ).

Το γεγονός πχ. ότι με τα lockdown αναδιαρθρώνονται κλάδοι παραγωγής και θα οδηγηθούν στο λουκέτο πολλοί μικρομεσαίοι, άρα θα χάσουν τις δουλειές τους πάρα πολλοί άνθρωποι, δεν είναι το απλό αποτέλεσμα κάποιου συγκεκριμένου σχεδίου μιας αριστοκρατικής δικτατορίας που επιβάλλει προϊόντα, υπηρεσίες και καταναλωτικές συμπεριφορές. Αυτό είναι το διαχρονικό/ιστορικό αποτέλεσμα κάθε μεταβατικής φάσης που ακολουθεί αυτόματα την κρίση υπερσυσσώρευσης και την συνεπαγόμενη επιτάχυνση των τεχνολογικών μετασχηματισμών, για την ανάδειξη νέων πηγών κερδοφορίας του κεφαλαίου. Ξέρω, μοιάζει σαν να μας επισκέπτεται για άλλη μια φορά το γνωστό φάντασμα του Marx. Aς το συνηθίσουμε όμως διότι είναι χρήσιμος επισκέπτης μέσα απο τα ιστορικά κατάστιχα. Όπως χρήσιμος είναι και ο Schumpeter με την θεωρία του για την δημιουργική καταστροφή, o Κeynes με τις θέσεις του για τις αναγκαίες κρατικές δαπάνες σε εποχές ύφεσης.

Καλό είναι λοιπόν όταν ψάχνουμε την πηγή του κακού σε διάφορα κέντρα, να συνομιλούμε με τα φαντάσματα του παρελθόντος χωρίς να φοβόμαστε την διαλεκτική με την Ιστορία. Κοσμοθεωρίες και συστήματα, ιδεολογίες και μοντέλα πολιτικής οικονομίας, υποχωρούν μπροστά στους βασικούς νόμους του καπιταλισμού. Αν δεν τον μελετήσουμε αδογμάτιστοι, αν δεν διεισδύσουμε στις αιτίες που τον κάνουν συχνά να μοιάζει ότι αποσυντίθεται, αν δεν εξετάσουμε την μικροφυσική της εργασίας, της υπεραξίας, του κέρδους, τότε δεν θα καταλάβουμε γιατί επι αιώνες τώρα αυτό το σύστημα μετατοπίζει επιτυχώς το εσωτερικό του όριο, με όλα τα θετικά και αρνητικά συνεπαγόμενα για τις κοινωνίες και τον άνθρωπο. Και δεν θα καταλάβουμε επίσης γιατί οδηγούνται σε μόνιμο αδιέξοδο οι κοινωνικοί αγώνες και οι εξεγέρσεις (σημ: το τελευταίο colpo grosso του καπιταλισμού είναι ο ψηφιακός ακτιβισμός, αυτός που αντικαθιστά την διαδήλωση στον δρόμο με την πληκτρολόγηση στο smartphone, απο τον καναπέ, εξαντλώντας έτσι στις οθόνες την όποια επαναστατική ενόρμηση των υποκειμένων….)