Η Τουρκία

Γιάννης Καραχισαρίδης

Μια αιώνια γειτονία. Έχουν περάσει αιώνες από τότε που οι Οθωμανοί εμφανίστηκαν στη γειτονιά μας. Έκτοτε πολλά συνέβηκαν. Η πτώση της Πόλης, τα 400 χρόνια της σκλαβιάς, η επανάσταση του 21, οι βαλκανικοί πόλεμοι, η μικρασιατική καταστροφή. Πέρασαν σχεδόν 100 χρόνια με τα σύνορα να παραμένουν αμετακίνητα. Αυτός ο τελευταίος αιώνας κύλησε με ανάμικτα συναισθήματα. Από την μια μεριά με εχθρότητα και καχυποψία και από την άλλη με σοβαρές προσπάθειες προσέγγισης. Όσο προχωρούσε ο εκπολιτισμός και άνοιγαν οι δίαυλοι επικοινωνίας μεγάλωναν οι δυνατότητες της καλής γειτονίας. Αλλά πάντα η παλιά πληγή που εμφιλοχωρούσε στο συλλογικό ασυνείδητο συντηρούσε είτε φοβία, είτε αποστροφή.

Στη Δύση και την Ανατολή. Για πολλές δεκαετίες η Τουρκία αλληθωρίζει πότε στη Δύση και πότε στην Ανατολή. Με τη φροντίδα των στρατηγών οι κεμαλικοί είχαν κατά κανόνα το πάνω χέρι, αλλά η χώρα έμοιαζε με τον Ιανό, τον θεό με τα δύο πρόσωπα. Όσο περνούσε ο καιρός μεγάλωνε και προόδευε το μέρος του πληθυσμού που σπούδαζε και μορφώνονταν με το βλέμμα στη Δύση, ξεμακραίνοντας από τα δεσμά της θρησκείας. Αλλά έτσι  βάθυνε και το χάσμα ανάμεσα στους δυτικότροπους και στα μεγάλα πλήθη που παρέμεναν πιστά στις παλιές παραδόσεις της Ανατολίας. Όμως οι δύο κόσμοι μπορούσαν εύκολα να συνυπάρχουν. Μέσα σ’ αυτόν τον αρμονικό διχασμό ενσωματώνονταν και ο μεγάλος πληθυσμός των Κούρδων. Η δική μας ενημέρωση στέκονταν πολύ περισσότερο στην αντίσταση των Κούρδων κι έτσι δεν παίρναμε χαμπάρι την αξιοπρόσεκτη ενσωμάτωση αυτής της εθνότητας μέσα στην τουρκική επικράτεια. Τέλος το πολίτευμα έχει αρκετά χαρακτηριστικά δημοκρατίας, αλλά σε τίποτα δεν μοιάζει με τις δημοκρατικές παραδόσεις της Δύσης και τους θεσμούς της. Εμείς απαιτούμε η Τουρκία να υποταχθεί στις δυτικές αξίες, αλλά ο κόσμος δεν είναι παντού ο ίδιος και την ομοιομορφία – όσο και αν πολλοί από μας την επιθυμούν – η ίδια η πραγματικότητα την απορρίπτει.

Η περίπτωση του Ερντογάν. Είναι λογικό στη χώρα μας να χαρακτηρίζουμε τον Ερντογάν όσο χειρότερα μπορούμε. Τρεις είναι οι βασικοί αρνητικοί χαρακτηρισμοί που του προσάπτουμε: Βαθιά εθνικιστής, άρα επικίνδυνος για μας, θρησκόληπτος ισλαμιστής, άρα επικίνδυνος για τη Δύση και μεγάλος πατερναλιστής, δηλαδή σουλτάνος, δηλαδή αντιδημοκράτης. Και στα τρία έχουμε δίκιο, αλλά έχουμε και άδικο. Γιατί οι μονομερείς εκτιμήσεις δεν αποκρυπτογραφούν την πραγματικότητα. Ο Ερντογάν για τη χώρα του έχει αποδειχθεί ένας πολύ σημαντικός ηγέτης και ένα σύμβολο ενότητας. Είναι αρκετό και μόνο ότι παρέλαβε την Τουρκία χρεοκοπημένη στο Δ.Ν.Τ. και την ανέδειξε πολύ σύντομα σε μια από τις πιο ισχυρές οικονομίες του κόσμου. Σε μας η πρόσφατη οικονομική αναταραχή στη γειτονική χώρα μεταφράστηκε σαν το τέλος της οικονομικής άνθισης. Αυτό υποστηρίζει η επιλεκτική πληροφόρηση και η εσώτερη επιθυμία μας. Αλλά ας κρατάμε μικρό καλάθι σ’ αυτό το θέμα. Οι μεταρρυθμίσεις του Ερντογάν στην οικονομία ήταν τεκτονικές και απολύτως προωθημένες και  αποτελεσματικές. Εμείς αντίθετα ακόμα θεωρούμε «μεταρρύθμιση» τη περικοπή των συντάξεων και τη φορολόγηση των tablets. Είμαστε πολύ πίσω στον τομέα αυτό. Γιατί ακόμα δεν έχουμε καταλάβει ούτε καν τι σημαίνει η λέξη «μεταρρύθμιση».

Οι εύκολοι χαρακτηρισμοί. Ο εθνικιστής, ο σουλτάνος, ο ισλαμιστής, ο αντιδημοκράτης. Εύκολοι χαρακτηρισμοί που μας εφησυχάζουν, αλλά δεν αποτυπώνουν τη συνολική εικόνα. Την ίδια ώρα που δημοσιογράφοι και αντικαθεστωτικοί βρίσκονται στη φυλακή, ο Ερντογάν έχει κάνει – και συνεχίζει – ένα μεγάλο άνοιγμα στην ελεύθερη γνώση. Έχει δώσει πρόσβαση στα πανεπιστήμια της χώρας του σε χιλιάδες φοιτητές από όλο τον κόσμο. Κι εκεί δεν διδάσκεται το κοράνι, αλλά όλες οι σύγχρονες εξελίξεις των θετικών και ανθρωπιστικών επιστημών. Αυτή την αντίφαση, εμείς φυσικά δεν μπορούμε να την καταλάβουμε. Απλά δεν μπορούμε να καταλάβουμε ότι με τις αντιφάσεις περιγράφεται η πραγματικότητα. Αλλά και ο εθνικισμός στην Τουρκία είναι λογικό να είναι υπερβάλλων, γιατί οι γείτονες φοβούνται τη συνεκτικότητα των δικών τους συνόρων. Και πάνω απ’ όλα τη πιθανότητα δημιουργίας κουρδικού κράτους, που θα περιορίσει τη δική τους επικράτεια. Στα χρόνια του εμφυλίου της Συρίας αυτή η πιθανότητα έγινε πιο ισχυρή από ποτέ. Εμείς βλέπουμε με συμπάθεια τους αγώνες αυτού του λαού, όμως στην εποχή μας, τελικά, πολύ δύσκολα θα αλλάξουν τα σύνορα και το υπάρχον status quo. Οι Κούρδοι, και στις τρεις χώρες που κατοικούν θα λαμβάνουν μεγαλύτερη ή μικρότερη αυτονομία, ανάλογα με τις εξελίξεις και τη θερμοκρασία των συγκρούσεων.

Οι απειλές. Κανείς δεν μπορεί να προβλέψει τι θα γίνει και πώς θα είναι ο κόσμος σε ένα, δύο αιώνες από τώρα. Αλλά στο ορατό μέλλον δεν υπάρχει καμιά περίπτωση η Τουρκία να εισβάλλει στη χώρα μας. Λεονταρισμούς και εθνικιστικές κορώνες θα ακούμε στο διηνεκές. Επί μέρους χαμηλής έντασης θερμά επεισόδια μπορεί να συμβαίνουν κατά καιρούς. Το κρυφτούλι με τις παραβιάσεις θα είναι στην ημερήσια διάταξη. Αλλά τα σύνορα δεν πρόκειται να αλλάξουν. Μετά το οριστικό τέλος της αποικιοκρατίας στο δεύτερο μισό του 20^ου αιώνα, η παγίωση των συνόρων σε παγκόσμιο επίπεδο μοιάζει να έχει ολοκληρωθεί. Ακόμα και στην Αφρική, την πιο ευαίσθητη περιοχή του κόσμου, τα σύνορα μοιάζουν οριστικά. Αλλά δυστυχώς αυτόν τον παράγοντα δεν τον παίρνουμε υπ’ όψη στις συζητήσεις μας. Μας μπέρδεψαν και οι εξελίξεις της Μέσης Ανατολής, με την απόπειρα της δημιουργίας του Ισλαμικού κράτους. Αλλά το αποτέλεσμα ποιο ήταν; Τα σύνορα παρέμειναν αμετακίνητα όπως και πριν.

Ισορροπίες. Όσοι θεωρούν ότι δεν υπάρχει πραγματικός κίνδυνος τουρκικού επεκτατισμού εφησυχάζουν κι ίσως και αδιαφορούν. Πιστεύουν ότι η ΕΕ αποτελεί αποτρεπτικό παράγοντα, το ίδιο και το ΝΑΤΟ. Όσοι πάλι βρίσκονται στην αντίπερα όχθη και θεωρούν τον κίνδυνο υπαρκτό στηρίζουν τη θεωρία τους στον υπερβάλλοντα τουρκικό εθνικισμό και στις καθημερινές απειλές που εκστομίζονται. Στην πραγματικότητα ούτε ο εθνικός εφησυχασμός, ούτε οι υπερβολικές κινδυνολογίες βοηθούν στο χειρισμό των καταστάσεων. Είναι απαραίτητη μια δυναμική ισορροπία ανάμεσα στις δύο εκδοχές. Φυσικά οι τούρκοι δεν θα εισβάλλουν ούτε στον Έβρο, ούτε στα νησιά. Η φιλολογία γύρω απ’ αυτούς τους κινδύνους είναι περιττή. Αλλά για ποιο λόγο να είμαστε τόσο δήθεν «δημοκράτες» και να επιτρέπουμε στον Ερντογάν ή σε άλλους αξιωματούχους να επισκέπτονται τη μουσουλμανική μειονότητα της Θράκης; Είναι σαν να ομολογούμε ότι η μειονότητα είναι τουρκική, ενώ με βάση τις διεθνείς συνθήκες είναι μουσουλμανική. Ή πάλι γιατί ήμασταν απρόσεκτοι στις περιπολίες στον Έβρο, τη στιγμή που υπήρχε η σοβαρή υπόθεση των τούρκων αξιωματικών που είχαν ζητήσει άσυλο; Λόγω του εφησυχασμού μας, δύο έλληνες αξιωματικοί βρίσκονται σε τουρκικές φυλακές και δε θα γυρίσουν σύντομα. Και δεν αρκεί να βγαίνει ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας και να λέει ότι δεν παραχωρούμε τίποτα. Δεν είναι εκεί το ζήτημα, γιατί έτσι κι αλλιώς δεν μας ζήτησε κανείς να παραχωρήσουμε τίποτα. Χρειάζεται απλά λίγη παραπάνω σοβαρότητα. Αυτή η γειτονία θα συνεχιστεί έτσι κι αλλιώς και θα έχει πάντα μια ατζέντα με διαφωνίες και καχυποψία. Κι όσο θα προσπαθούμε να αναπτύσσουμε καλές σχέσεις με τον τουρκικό λαό, άλλο τόσο θα πρέπει να είμαστε λιτοί και προσεκτικοί στη διαχείριση αυτής της σύνθετης σχέσης.

Το άρθρο απηχεί τις απόψεις του συντάκτη του.  

The article expresses the views of the author

iPorta.gr