Θα ήθελα, λόγω της ημέρας, να μεταφέρω στους απανταχού Έλληνες ένα ψύχραιμο μήνυμα αισιοδοξίας. Παρά τις εντυπωσιακές δυσκολίες των ημερών και τα πολιτικά παίγνια που βρίσκονται σ’ εξέλιξη… Χωρίς να υποβαθμίζω διόλου το γεγονός ότι η σημερινή επέτειος της αποκατάστασης της δημοκρατίας συμπίπτει με τη μεγάλη πληγή της τουρκικής εισβολής και κατοχής. Σχεδόν μισόν αιώνα. Κι η μεγάλη μας ευθύνη του “Δεν Ξεχνώ”. Ή, μήπως ξεχνάμε;

Επίσης, τέτοιες μέρες, το 2020 – συγκεκριμένα στις 10 Ιουλίου – ο θρησκολαϊκιστής Ερντογάν προκαλώντας εκ νέου ολόκληρη την χριστιανική Δύση και ανατρέποντας την κοσμική, κεμαλική παράδοση μετέτρεψε την Αγία Σοφία σε τζαμί προκαλώντας όχι αμελητέες φθορές στο μνημείο και προσβάλλοντας βάναυσα ένα πάνδημο συναίσθημα. Ως προς την τύχη και το μέλλον της Μεγάλης Εκκλησίας. Όμως οφείλουμε να θυμόμαστε ότι και ως τζαμί, ο περικαλλής ναός Haghia Sofia λέγεται πάλι. Έτσι λεγόταν πάντα και η ιστορία δεν αλλάζει από τα πρόσκαιρα καμώματα ενίων σατραπίσκων… Έτσι εξάλλου λέγεται κι ο σύγχρονος του, μικρότερος, γειτονικός ναός

” Άγιοι Σέργιος και Βάκχος” που λειτουργούσε με ανέκαθεν ως τζαμί. Κioutsouk Haghia Sofia λέγεται! Δηλαδή Μικρή Αγιασοφιά. Από τους πάντες. Με το ισλάμ (που θα πει “υποταγή”) να μη μπορεί να υπερβεί την αισθητική υπεροχή του Βυζάντιου. Τον ανυπότακτο, διαχρονικό πολιτισμό μας.

Όμως έτσι συνέβαινε πάντα με την τέχνη των Ελλήνων. Θυμηθείτε τους κατακτητές Ρωμαίους, θυμηθείτε την λατρεία του αυτοκράτορα Αδριανού για ο,τιδήποτε ελληνικό, αθηναϊκό. Επειδή η ιστορία τιμωρεί, αυτό το ξέρουμε πολύ καλά. Και επειδή υπάρχουν μνημεία που αντιστέκονται στη βία ή την μικροπολιτική των περιστάσεων και παραμένουν αήττητα στο πέρασμα του χρόνου διατυπώνοντας βαρυσήμαντο, πολιτικό – εθνικό λόγο και γελοιοποιώντας όσους προσπάθησαν να τα εξευτελίσουν. Ένα τέτοιο μνημείο είναι και η Αγία του Θεού Σοφία.

Ο Ερντογάν, πάλι, με τον πολιτικό πρωτογονισμό και τη υλική ή συμβολική βία που ασκεί εκμεταλλευόμενος τη συγκυρία, ζήλεια εκφράζει περισσότερο αλλά και συγκαλυμμένο θαυμασμό. Κάτι ανάλογο δηλαδή με το κακόζηλο turkaegean.

Πιο συγκεκριμένα: Απέναντι στην ορθολογιστική καθαρότητα αρχαιοελληνικής αρχιτεκτονικής η Αγία Σοφία λειτουργεί με όρους υπερβατικούς, σαν ένα θαύμα που υπερβαίνει τους φυσικούς νόμους της βαρύτητας. Στην κλασική αρχιτεκτονική αποθεώνεται η λογική, στη βυζαντινή το υπέρλογο. Ένα ημισφαίριο που κρέμεται σε μεγάλος ύψος, σχεδόν 70 μ. θαρρείς από το πουθενά και κρύβει ιδιοφυώς τους τρόπους στήριξης του.

Επίσης δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι τα μνημεία, τα κτίσματα εν γένει, ξεφεύγουν από τη βούληση των κτητόρων τους, ζουν τη δική τους ζωή ενσωματώνοντας τις επιδράσεις και τις προσθήκες διαφορετικών εποχών καθώς μεταμορφώνονται ανάλογα με τη χρήση ή τη σκοπιμότητα των εκάστοτε ιδιοκτητών τους επιβιώνοντας μαγικά σαν τον Πρωτέα. Η Αγία Σοφία και ως κεμαλικό μουσείο διατηρούσε και διατηρεί τόσο τα αρχικά, βυζαντινά όσο και τα ισλαμικά, επίκτητα της χαρακτηριστικά: δηλαδή τους μιναρέδες, τους κουμπέδες εξωτερικά, το μιχράμπ, τη κίμπλα (τον τοίχο προς τη Μέκκα), το θεωρείο του Σουλτάνου, ανάλογο εκείνου του αυτοκράτορα, το μίνμπαρ (τον άμβωνα) εσωτερικά κλπ.

Θα ‘λεγα πως το μνημείο αυτό είναι ένα υλοποιημένο λεξικό της ιστορίας της αρχιτεκτονικής όπως αυτή διαμορφώνεται από τις κατακτήσεις του Πανθέου της Ρώμης και φτάνει ως το Duomo της Φλωρεντίας και τον τρούλο του Μικελάντζελο στον Άγιο Πέτρο της Ρώμης. Για παράδειγμα ο λεγόμενος αθωνικός τύπος ναού στο Άγιο Όρος αποτελεί εξέλιξη της κάτοψης της Αγιά Σοφιάς όπως και η θολοδομία της Αγίας Σοφίας Θεσσαλονίκης αλλά και πολλών άλλων, ιστορικών εκκλησιών. Κυρίως όμως η Αγία του Θεού Σοφία ενυπάρχει ως διαδικασία κατασκευής και ποιητικός συμβολισμός του άπειρου ουρανού σε όλα τα τρουλαία, ισλαμικά κτίσματα τόσο της Κωνσταντινούπολης, λ.χ το Σουλεϊμανιέ του Σινάν ή το Μπλέ Τζαμί, όσο και της Προύσας, της Αδριανούπολης, του Ικονίου, της Τραπεζούντας κλπ. Χίλια χρόνια μετά! Γι’ αυτό παραμένει ακατάλυτη και αείζωη και για αυτό κανένας όψιμος σουλτάνος δεν μπορεί να την αμαυρώσει. Στώμεν, άρα, καλώς και άνευ φόβου! Στώμεν μετά πίστεως.