Δήμητρα Παπαναστασοπούλου

Φίλες και φίλοι,

Ημέρες χαράς, αισιοδοξίας και προσφοράς έρχονται, περιορισμένες και τούτη τη χρονιά από την πανδημία και την γενικότερη σκοτεινιά των καιρών.

Σκεφτόμουν τι να γράψω, σε τι ν’ αναφερθώ για ν’ ανεβάσω κάπως τη διάθεσή μας και ο νους μου έτρεξε στη ζωή αυτού του ανθρώπου που με συγκλόνισε, παιδί ακόμη, όταν πρωτοδιάβασα γι’ αυτόν.

Ο Ζώης Καπλάνης υπήρξε άνθρωπος της ανιδιοτελούς προσφοράς, ένας ζωντανός άγιος. Ας τον γνωρίσουμε!

Ο Ζώης Καπλάνης γεννήθηκε στο χωριό Γραμμένο των Ιωαννίνων. Σε πολύ νεαρή ηλικία έχασε τη μητέρα του και ο πατέρας του ξαναπαντρεύτηκε. Όμως, μετά από λίγο καιρό έχασε κι εκείνον. Αν και μικρό παιδί, υποχρεώθηκε να συντηρήσει την σκληρή μητριά του, γι’ αυτό νοίκιασε ένα γαϊδουράκι, έκοβε ξύλα από το δάσος Μεγαλόγγο και τα μετέφερε ως τα Γιάννενα, όπου τα πουλούσε. Οι γείτονες, συμπονώντας το ορφανό, άρχισαν να τον αποκαλούν «Πικροζώη», ένα παρατσούκλι που έμελε να τον ακουλουθεί σε όλη του τη ζωή.

Η μητριά του, ωστόσο, αφού τον έδειρε, τον έδιωξε βάναυσα από το σπίτι. Ήταν παραμονή της Κυριακής της Ορθοδοξίας και ο μικρός Ζώης αναγκάστηκε να πάει στα Γιάννενα, αναζητώντας μια καλύτερη τύχη. Αυτή η φυγή έμεινε ανοιχτή πληγή στην ευαισθητη ψυχή του. Ακόμη και στη διαθήκη του αναφέρει να γίνεται το ετήσιο μνημόσυνό του, όχι την ημέρα του θανάτου του, αλλά την ημέρα που έφυγε από το χωριό του. Κάποιοι συγγενείς τον μάζεψαν και κοντά τους έμαθε μόνος γραφή και ανάγνωση.

Ήταν 18 ετών όταν ο μεγαλέμπορος Παναγιώτης Χατζηνίκος από την Κόνιτσα τον προσέλαβε για να μάθει την τέχνη της γούνας. Σύντομα αντιλήφθηκε την αξία και την φιλομάθεια του Ζώη, τον απάλλαξε από τις χειρωνακτικές εργασίες και τον έκανε πρώτα υπάλληλο, μετά γραμματικό και τέλος συνεταίρο του.

Οι επιχειρήσεις του Χατζηνίκου είχαν έδρα το Βουκουρέστι. Βλέποντας ότι με τις κινήσεις του Ζώη οι επιχειρήσεις του αναπτύσσονταν, τον έστειλε στη Νίζνα (σήμερα στην Ουκρανία), όπου έμεναν πολλοί Ηπειρώτες. Ο Ζώης περιόδευε στις γύρω ρωσικές πόλεις επί τρία χρόνια, εμπορευόμενος γούνες και αυξάνοντας τα κέρδη του Χατζηνίκου.

Το 1771 μετακόμισε στη Μόσχα, το μεγαλύτερο κέντρο διακίνησης γούνας εκείνον τον καιρό. Εκεί διέμενε σ’ ένα κελί, μέσα στο ελληνικό μοναστήρι του Αγίου Νικολάου, μετόχι της Μονής Ιβήρων τουΑγίου Όρους, ενώ σταμάτησε τη συνεργασία του με τον Χατζηνίκο, λόγω γήρατος του ευεργέτη του. Στη Μόσχα έγινε πλούσιος με το εμπόριο της γούνας, αλλά ζούσε πάντα ασκητικά.

Εκεί γνώρισε πολλούς Ηπειρώτες αλλά η γνωριμία με τον Ζώη Ζωσιμά και τους αδελφούς του ήταν σταθμός για την μετέπειτα πορεία του. Ο Ζωσιμάς τον μύησε στα μυστικά της προσφοράς και στο μοντέλο ενός ασκητικού και άγαμου βίου, έναν τρόπο ζωής που άφηνε αυτά τα αγαθά πνεύματα να μένουν μονίμως και απερίσπαστα αφοσιωμένα στο θεάρεστο έργο τους.

Το φιλανθρωπικό του έργο είναι τεράστιο.

Η Καπλάνειος Σχολή (1797) Ιωαννίνων θεωρείται το σημαντικότερο. Γι’ αυτή διέθεσε σημαντικό κομμάτι της περιουσίας του. Διευθυντής ανέλαβε ο Ψαλίδας, υιοθετώντας νεωτερικές ιδέες. Διδάσκονταν θετικές και φυσικές επιστήμες ενώ πραγματοποιούνταν πειράματα φυσικής και χημείας. Αργότερα ζήτησε από τον Πατριάρχη να γίνει η Σχολή πατριαρχική, κάτι που έγινε. Ο λόγος ήταν οι αντιδράσεις τοπικών παραγόντων για αυτά που δίδασκε η σχολή. Ο Καπλάνης χρηματοδοτούσε άπορους μαθητές αλλά και καθηγητές ξένων γλωσσών.

Έχτισε και συντήρησε σχολείο στην ιδιαίτερη πατρίδα του. Πλήρωνε δασκάλους αλλά και στήριζε άπορους μαθητές. Εκείνη την εποχή είχε περίπου 90 μαθητές. Επίσης ίδρυσε Υφαντική σχολή που λειτούργησε μέχρι το 1970.

Επιδότησε την Αθωνιάδα Σχολή στο Άγιο Όρος, την Ελληνική Σχολή στην Πάτμο, τον Πανάγιο Τάφο και το Σιναίο Όρος στα Ιεροσόλυμα. Σε τράπεζα της Μόσχας κατέθεσε ένα ποσό, οι τόκοι του οποίου πήγαιναν στο νοσοκομείο των Ιωαννίνων. Στην διαθήκη του άφησε ποσά για τους άπορους της Νίζνα, αλλά και για το νοσοκομείο των Ιωαννίνων. Προικοδότησε άπορα κορίτσια των Ιωαννίνων και του Γραμμένου, ενώ χρήματα στάλθηκαν και για την βελτίωση συνθηκών των φυλακισμένων.

Το 1805 διέθεσε χρήματα για την ανακαίνιση του Αγίου Νικολάου στο Γραμμένο.

Η πρώτη του βιογραφία εκδόθηκε στη Ρωσία, αφού κι εκεί το φιλανθρωπικό του έργο ήταν μεγάλο.

Είναι ο πρώτος που ονομάστηκε «εθνικός ευεργέτης», μιας και το έργο του προϋπήρξε της επανάστασης του 1821.

Τάφηκε στο κοιμητήριο ενός ρωσικού μοναστηριού στη Μόσχα τον Δεκέμβριο του 1806. Κάποιος χάραξε μια χαρακτηριστική επιτύμβια επιγραφή στην ταφόπλακα: «Όλην του την κατάσταση έθυσε μ’ ευκαρδίαν, για φωτισμό Πατρίδος του και για φιλοπτωχίαν».

.