Ηλίας Καραβόλιας

Yπάρχει ένας τόπος έξω απο την πραγματικότητα και τα δρώμενα που είναι τόπος μυστηρίου και απώθησης για πολλούς. Και το ερώτημα είναι αν αξίζει τον κόπο να τον επισκέφτεται ο νους του ανθρώπου, αν τον ωφελεί πρακτικά. Ο τόπος αυτός είναι η θεωρία,η ρίζα μερικές φορές των συμβάντων στην καθημερινότητα μας. Ας πάρουμε ένα παράδειγμα: το πόσο γεμάτο είναι το πορτοφόλι μας έπαψε εδώ και χρόνια πλέον να είναι μόνο αποτέλεσμα του μόχθου μας. Ειδικά τώρα με την πανδημία η Οικονομία έχει αλλάξει διεθνώς. Το ατομικό ισοζύγιο εσόδων/εξόδων  “περνάει” και αυτό – σχεδόν αναπόφευκτα- μέσα απο τους ισολογισμούς των κεντρικών τραπεζών και το ενεργητικό των ταμείων ανάκαμψης. 

Η μικροοικονομική θεωρία έχει παραχωρήσει την θέση της στην μακροοικονομική. Και καμία οικονομική πολιτική δεν εφαρμόζεται απ ευθείας από τις κυβερνήσεις. Το διαπιστώνουμε διότι ακούμε για δις και τρις απο μηχανισμούς διάσωσης, κεντρικές τράπεζες, και αναρωτιόμαστε αν απο αυτά τα λεφτά, κάποτε, θα καταλήξουν μερικά… ευρώ στην τσέπη μας. Κάπως έτσι πολλοί οικονομολόγοι αναλυτές αναγκάζονται να βλέπουν καθημερινά την μεγάλη εικόνα ώστε να αποτυπώσουν τα δεδομένα και το πως αυτά θα ρυθμίσουν τα εισοδήματα και τις δαπάνες νοικοκυριών και επιχειρήσεων. 

Αλλά και η μεγάλη εικόνα αποτελεί απο μόνη της ένα θεωρητικό κατασκεύασμα. Αποτελεί συνεχή χαρτογράφηση των συσχετίσεων και των τάσεων μεταξύ μεγεθών, θεσμών, τυχαίων παραγόντων.

Γράφω αυτές τις γραμμές διότι μοιάζει σαν οι θεωρίες που διδαχθήκαμε στα πανεπιστήμια να μην συμβαδίζουν με τα σημερινά “μοντέλα” της πραγματικότητας. Σαν να μην σταθεροποιούν τις αγορές και τις οικονομίες εκείνα τα παραδοσιακά οικονομικά αξιώματα. Αλλά εδώ ακριβώς είναι που κάνουμε το λάθος. Ακυρώνουμε συλλήβδην όλες τις θεωρίες, όλες τις παραδοχές και τις προβλέψεις. Είναι σαν να παραδινόμαστε στα γεγονότα που σε αναγκάζουν να ψάχνεις την είδηση στο internet και να κλείνεις τα βιβλία. Να αναζητάς την εξήγηση για τα αρνητικά επιτόκια ενώ το χρήμα δεν ρέει στην παραγωγική οικονομία. Την έντονη αποκλιμάκωση στα spreads των κρατικών ομολόγων ενώ τα δημόσια χρέη καλπάζουν. Την ξαφνική ανακάλυψη τρισεκατομμυρίων ευρώ και δολαρίων χωρίς να μας τρομάζει πλέον ο πληθωρισμός και η εκτίναξη των χρεών. Την άνοδο των χρηματιστηρίων εν μέσω ύφεσης, μετά απο 3μηνη σχεδόν παγκόσμια καθήλωση προσφοράς/ζήτησης, και με πιθανή μια δεύτερη έξαρση της πανδημίας. 

Και αναρωτιέσαι: ποιά ή ποιές θεωρίες μπόρουν να εξηγήσουν όλο αυτό το σκηνικό; Και τελικά πόσο χρησιμεύει για τον μέσο αναγνώστη να γεμίζουμε τις στήλες των εφημερίδων και των sites, με παράθεση αξιωμάτων και δήθεν ακλόνητων παραδοχών απο οικονομολόγους περασμένων δεκαετιών; 

Η ρίζα της πραγματικής σημερινής κατάστασης στην διεθνή οικονομία είναι άμεσα συνδεδεμένη με το “ριζικό” μας. Ακριβώς επειδή μαθηματικοποιήθηκε η οικονομία, ακριβώς επειδή έγινε καζίνο ο καπιταλισμός με ρομποτάκια και αλγόριθμους που εκτόξευσαν χρέη και στοιχήματα μεταβλητότητας παράγωγων αξιών, ακριβώς επειδή αλλοιώθηκαν παραδοσιακές θεωρίες, σήμερα δεν μπορούμε να βρούμε σταθερές ώστε να προβλέψουμε πότε θα ισορροπήσει το σύστημα και θα φτιάξει η ζωή μας. Πότε θα σταματήσει η ύφεση, πότε θα πέσει η ανεργία, πότε θα ανέβουν ξανά τα εισοδήματα.

Είναι η εποχή της συνθετικής θεωρητικής αναζήτησης των δρώμενων. Όχι της μοντελοποίησης και των εύκολων πορισμάτων. Αν δεν βρίσκουμε μια θεωρία να ταιριάζει στην πραγματικότητα, αν δεν ανακαλύπτουμε ιδέες νεκρών φιλοσόφων της οικονομίας που είδαν κάποια πράγματα νωρίς μέσα στην Ιστορία, μελετώντας μια ολόκληρη ζωή, δεν σημαίνει πως δεν υπάρχει θεωρητικό έδαφος κάτω και πίσω απο αυτά που ζούμε. Δεν σημαίνει ότι δεν υπάρχει η παγίδα ρευστότητας, κρίση υπερσυσσώρευσης, αναδιάρθρσωση των παραγωγικών συντελεστών, οικονομικοί κύκλοι, επίδραση επιτοκίου, κ.α

Ξέρω τι σκέφτεσαι φίλε αναγνώστη: τελικά ποιά θεωρία, ποιό μοντέλο και ποιές δράσεις/παρεμβάσεις θα μας βγάλουν όσο το δυνατόν γρηγορότερα απο το τούνελ της νέας κρίσης. Δεν υπάρχει μαγικό ραβδί. Αυτή είναι η μόνη ακλόνητη θεωρία, το μόνο ισχυρό αξίωμα. Το πρωτοφανές σε ύψος κεφαλαίων πρόγραμμα χρηματοδότησης των ευρωπαϊκών οικονομιών, αλλά και των ΗΠΑ, μας γεννάει στο πίσω μέρος του μυαλού το ορθολογικό ερώτημα: πώς θα πιάσουν τόπο αυτά τα δις και τρις ώστε να δημιουργηθούν συνθήκες αύξησης εισοδήματος για όσο το δυνατόν περισσότερους πολίτες στον πλανήτη.

Προσωπικά είμαι οπαδός της σύνθετης λύσης που πρότεινε μεταξύ άλλων οικονομολόγων ο γάλλος  νομπελίστας καθηγητής Jean Tirole, στην εφημερίδα Les Echos, 1η Απριλίου 2020 : αποδοχή ενός ήπιου πληθωρισμού και νομισματοποίηση των χρεών-κρατικών και ιδιωτικών- με εξαγορά τους απο τις κεντρικές τράπεζες. Για το δε φούσκωμα των ισολογισμών στις κεντρικές τράπεζες, που ήδη έχει αρχίσει να συμβαίνει, ο επίσης γάλλος καθηγητής Laurent Cordonnier έγραψε στην Le Monde Diplomatique πρόσφατα (σημ: το αναδημοσίευσε η κυριακάτικη Αυγή στις 7/6) ότι μια τέτοια λύση θα απαιτούσε “..ενορχηστρωμένη μορφή αποποίησης δημοσίων και ιδιωτικών χρεών που θα σημαίνει αρνητικά ίδια κεφάλαια στις κεντρικές τράπεζες.” Εδώ καλούνται οι πολιτικές ηγεσίες να μην φορτώσουν την φούσκα αυτή στους πολίτες. Και να σκεφτούν σοβαρά αν μια πολιτική ήπιου πληθωρισμού θα ελάφραινε το δυσβάστακτο χρέος. 

Όλα όσα παρέθεσα, φίλε αναγνώστη, είναι και πάλι θεωρητικά. Για την ακρίβεια είναι συνδυαστικές θεωρίες που καλούμαστε  σε ιστορικές στιγμές να δούμε αν αποδίδουν. Σε κάποιες περιόδους, κάποια σημεία αυτών των θεωριών, έκαναν την εμφάνιση τους και αξίζει εμείς οι οικονομολόγοι να δούμε το πλαίσιο και τις συνθήκες που επικρατούσαν τότε καθώς και τα αποτελέσματα τους. Αν θέλουμε να αναλύουμε απλά και μόνο το παρόν, χωρίς να παραθέτουμε ιδέες για το μέλλον, καλό είναι να μην καταφεύγουμε σε μονοδιάστατες λύσεις. Και να μην ξεχνάμε την ρήση του σοφού Keynes: ” Οι πρακτικοί άνθρωποι, πρωτίστως οι πολιτικοί, είναι εν τέλει δούλοι κάποιου μακαρίτη οικονομολόγου…” 

Το άρθρο απηχεί τις απόψεις του συντάκτη του.

The article expresses the views of the author

iPorta.gr