Είναι αναμφισβήτητο ότι η ανθρωπότητα ζει αυτό τον καιρό σε μια σκοτεινή περίοδο της ιστορίας της. Ένας φονικός ιός φέρνει παντού το φόβο και τον όλεθρο, τοπικοί πόλεμοι ξεσπούν σε ένα η το άλλο σημείο του πλανήτη, n οικονομική κρίση απειλεί ένα μεγάλου μέρος του παγκόσμιου πληθυσμού. Παράλληλα, η κλιματική αλλαγή δείχνει ήδη το σκοτεινό μέλλον που μας περιμένει, αν δεν γίνομε σοφότεροι.

Δεν αποτελεί λοιπόν έκπληξη για τον αναγνώστη μια δραματική αποκάλυψη της επιστήμης: Ότι «σκοτεινό» είναι και το ίδιο το Σύμπαν! Πράγματι. Σε όλη του την έκταση κυριαρχεί μια αθέατη, σκοτεινή ύλη, που είναι αδύνατον να αντιληφθούμε με τα μάτια η τα τηλεσκόπια μας. Ως να μην έφθανε αυτό, μια σκοτεινή ενέργεια, με άγνωστη προέλευση η φύση, δεσπόζει στο Σύμπαν, και προκαλεί απρόσμενα φαινόμενα.

Ας περιορισθούμε όμως, προς το παρόν τουλάχιστον, στην σκοτεινή ύλη. Η ύπαρξη της αποτελούσε από παληά μια υποψία των επιστημόνων, τα τελευταία όμως χρόνια ενισχύθηκε από νέες παρατηρήσεις και ευρήματα. Η σκοτεινή ύλη, που δεν εκπέμπει, ούτε απορροφά φως

απαντάται σε κάθε γωνιά του Σύμπαντος. Φαίνεται ωστόσο ότι έχει μεγαλύτερη πυκνότητα στο εσωτερικό των γαλαξιών. Γύρω από τους γαλαξίες σχηματίζει ένα δακτύλιο, μια “άλω” σκοτεινής ύλης, που εκτείνεται σε μεγάλες αποστάσεις,

Δεν είναι πάντως εύκολο να προσαρμοσθεί κανείς σε αυτή την νέα, συμπαντική πραγματικότητα. Αρκει να σημειωθεί ότι η γνωστή μας ορατή ύλη -τα δισεκατομμύρια των γαλαξιών, οι πλανήτες και τα νεφελώματα, οι κομήτες και οι αστεροειδείς, η μεσοαστρική σκόνη – αντιστοιχούν σε ένα μικρό μόνον ποσοστό της συνολικής μάζας του Σύμπαντος. Το ποσοστό αυτό, μόλις και μετά βίας προσεγγίζει το 15%! Το υπόλοιπο, τρομακτικό ποσοστό, που φθάνει περίπου στο 85%, συντίθεται από την μυστηριώδη, αλλά και πανταχού παρούσα σκοτεινή ύλη.

Εδώ βέβαια ανακύπτει ένα κύριο ερώτημα. Αφού είναι αθέατη ακόμα και από τα ισχυρότερα διαστημικά μας τηλεσκόπια, πως είμαστε βέβαιοι για την ύπαρξη της σκοτεινής ύλης; Η απάντηση είναι απλή: Επειδή εξασκεί βαρυτικές δυνάμεις στον γύρω της χώρο, που επηρρεάζουν την κίνηση των άστρων και των γαλαξιών. ‘Ετσι, η ταχύτητα περιφοράς ενός άστρου -όπως είναι για παράδειγμα ο ΄Ηλιος μας- γύρω από το κέντρο του Γαλαξία είναι κατά πολύ μεγαλύτερη από όση υπολογίζεται, αν ληφθεί υπόψει μόνον η βαρυτική έλξη, που ασκεί η γνωστή μας, ορατή ύλη. Κάποια λοιπόν πρόσθετη δύναμη, που οφείλεται προφανώς στην σκοτεινή ύλη, φαίνεται να δρά παράλληλα. Ακόμα και οι γαλαξίες ενός σμήνους, ενώ έπρεπε να αποδράσουν και να παραμείνουν χώρια και αγαπημένοι, συγκρατώνται σε μια σταθερή δομή χάρις στην σκοτεινή ύλη. Χαρακτηριστικά είναι όσα συμβαίνουν στην «Κόμη της Βερενίκης», έναν αστερισμό που έχει δεσμούς ακατάλυτους με τον υπογράφοντα. Στην περιοχή του εντοπίζεται ένα εντυπωσιακό σμήνος από εκατοντάδες γαλαξίες, που έπρεπε προ πολλού να έχει διαλυθεί λόγω της ταχύτητας των γαλαξιών. Ευτυχώς, και προς αγαλλίαση του υπογράφοντος, κάποια μορφή σκοτεινής ύλης, φαίνεται να υπάρχει σε όλη την έκταση του σμήνους, και είναι αυτή που συγκρατεί βαρυτικά την δομή του.

Με αυτές αλλά και πολλές άλλες παρατηρήσεις, λίγοι αστροφυσικοί αμφιβάλλουν σήμερα για την ύπαρξη της σκοτεινής ύλης. Διαφορετικές όμως είναι οι θεωρίες, που διατυπώνονται για την υφή η την ταυτότητα της. Μια επιστημονική άποψη που έχει όμως μικρή αποδοχή, θεωρεί ότι την σκοτεινή ύλη συνιστούν πλανήτες, υπερμεγέθεις μαύρες οπές, ακόμα και νάνοι αστέρες. Δεν διαφέρει δηλαδή και πολύ η σύσταση της από την συνηθισμένη ύλη, όπως την γνωρίζομε. Μια άλλη άποψη στρέφει την προσοχή της στα φαντασματικά νετρίνα, που αφθονούν στο Σύμπαν, και διαπερνούν ανεμπόδιστα πλανήτες και άστρα – αλλά και εμάς τους ίδιους. Τα νετρίνα έχουν όμως απειροελάχιστη μάζα, και το συνολικό τους άθροισμα λίγο μπορεί να συμβάλλει στις μεγάλες ποσότητες της σκοτεινής ύλης, που απλώνονται στο Σύμπαν.

Περισσότερες πάντως ελπίδες για την ερμηνεία της σκοτεινής ύλης, συγκεντρώνει η πιθανή ύπαρξη εξωτικών, αγνώστων προς το παρόν σωματιδίων. Η θεωρία υποθέτει ότι τα εξωτικά αυτά σωματίδια αφθονούσαν στο αρχέγονο συμπαντικό ρευστό, που ακολούθησε την δημιουργία του Σύμπαντος από μια αδιανόητη, Μεγάλη Έκρηξη. Το πρόβλημα είναι ότι ενώ τα σωματίδια αυτά αναζητώνται με επιμονή στους γήινους επιταχυντές, που παράγουν συνθήκες ανάλογες με την Μεγάλη Έκρηξη, δεν έχουν δώσει κανένα σήμα της παρουσίας τους. Δεν αποκλείεται λοιπόν να αποτελούν απλώς ένα ευσεβή πόθο των επιστημόνων. Είναι χαρακτηριστική η απόγνωση, που εκφράζει ένας από πρωτοπόρους στην σχετική έρευνα: «Δευτέρα, Τετάρτη, Παρασκευή,» σχολιάζει «πείθομαι ότι η σκοτεινή ύλη είναι πλανητικής μορφής. Την Τρίτη, την Πέμπτη και το Σάββατο, θεωρώ ότι αποτελείται από ασυνήθιστα σωματίδια, που επιβίωσαν από την Μεγάλη Έκρηξη.Όσο για την Κυριακή, απλώς φοβούμαι ότι δεν καταλαβαίνω την βαρύτητα.»

Αυταπάτες, λοιπόν, δεν χωρούν. Τις τελευταίες δεκαετίες, οι παρατηρήσεις των επιστημόνων έφεραν στο φως μια απίστευτη, όσο και συγκλονιστική αλήθεια: το Σύμπαν, που βλέπομε, είναι μικρό μόνον μέρος του πραγματικού. Μια αόρατη, σκοτεινή ύλη κυριαρχεί στην απέραντη του έκταση. Έτσι ο υπέρλαμπρος κόσμος των άστρων, που ύμνησαν οι πολιτισμοί και οι ψυχές μας, μοιάζει να υποτάσσεται σε μια ύπουλη, σκοτεινή πραγματικότητα. Είναι ως το ίδιο το Σύμπαν να θέλει να συμβαδίσει με την σκοτεινή μας εποχή, που λυγίζει και ταπεινώνει τις βεβαιότητες και τα όνειρα μας.

Υπάρχει όμως μια μεγάλη διαφορά. Την δομή και τα χαρακτηριστικά του Σύμπαντος δεν μπορούμε να επηρεάσουμε. Η μόνη μας ελπίδα παραμένει η καλύτερη τους κατανόηση. Η ίδια όμως η ανθρώπινη ζωή, είναι ανάγκη να αποκτήσει το βαθύτερο της νόημα. Αποτελεί λοιπόν και δικό μας χρέος να επικρατήσουν όσο γίνεται η αλληλεγγύη και ο σεβασμός στον άλλο, η δικαιοσύνη και οι αξίες του πολιτισμού, η έγνοια για το περιβάλλον. Ίσως τότε πολλά από τα μυστήρια του Σύμπαντος να παραμένουν άλυτα, την πορεία όμως της ανθρωπότητας θα συνοδεύουν πιό ευδιάκριτες και φωτεινές προοπτικές.

Ο ΓΑΛΑΞΙΑΣ ΤΗΣ ΑΝΔΡΟΜΕΔΑΣ Είναι ο πλησιέστερος σε μας γαλαξίας. Χαρις στην ύπαρξη της σκοτεινής ύλης, που υπολογίζεται να είναι επτά φορές μεγαλύτερη από την γαλαξιακή ορατή ύλη, τα εξωτερικά άστρα του γαλαξία περιστρέφονται με πολύ μεγαλύτερη ταχύτητα από την αναμενόμενη.

Η ΓΑΛΑΞΙΑΚΗ ΣΥΣΤΑΔΑ ΤΗΣ ΣΦΑΙΡΑΣ Αποτελείται από δυο γαλαξιακά σμήνη που συγκρούονται. Η ύπαρξη της σκοτεινής ύλης αποδεικνύεται από την εντυπωσιακή καμπύλωση του φωτός, όπως προβλέπει η Γενική Θεωρία της Σχετικότητας του Αϊνστάιν.

Ο ΓΑΛΑΞΙΑΣ ΤΗΣ ΑΝΔΡΟΜΕΔΑΣ