Ο Ηλίας Καραβόλιας είναι Οικονομολόγος  με ειδίκευση Γενικής Θεωρίας και Οικονομικής Πολιτικής. Κατέχει Master of Arts από το European Institute of Philosophical  Anthropology.

Πάνω από κοινωνίες και οικονομίες, με διαστημική ταχύτητα, γυρίζει εδω και δεκαετίες, αθέατα, γύρω απο τον πλανήτη. Εχει κυκλώσει κάθε χώρα, κάθε μέρος σχεδόν της υφηλίου.

Και μάλιστα κινείται πλέον με ανεξέλεγκτη τροχιά. Φαίνεται ότι ποτέ δεν θα διαλυθεί, δεν θα καταλήξει σε μια χωματερή. Με απλά λόγια : ποτέ δεν θα εξαϋλωθεί ολόκληρο. Απλά σπάζει σε κομμάτια και επανασυναρμολογείται ώστε να κυκλοφορεί ζωντανό και να απειλεί την ανθρωπότητα ότι θα πέσει στο κεφάλι της.

Διότι είναι μέσο και συντελεστής παραγωγής μαζί. Είναι κερδοσκοπικός μηχανισμός και εργαλείο υπεραξίας ταυτόχρονα. Αλλά το σημαντικότερο : το παράγουν οι ίδιες οι κοινωνίες – κράτη και υποκείμενα. Παράγουν δηλαδή το ίδιο το σχοινί με το οποίο περνάνε θηλειά στις επόμενες γενιές. μέθοδος καθυπόταξης των πολλών από τους λίγους, μηχανισμός χειραγώγησης των μαζών.

Αν δεν το κατάλαβες φίλε αναγνώστη αναφέρομαι στη μείζονα μέθοδος καθυπόταξης των πολλών από τους λίγους, στον μηχανισμό χειραγώγησης των μαζών, τον μεγαλύτερο δορυφόρο της γης : το Χρέος.

Τα μεγέθη του ζαλίζουν (και έχει ακόμη ανήφορο να διανύσει ): το ΔΝΤ ανακοίνωσε πρόσφατα ότι ο συνολικός δανεισμός των νοικοκυριών των επιχειρήσεων και των κυβερνήσεων έφθασε σύμφωνα με τους αναπροσαρμοσμένους υπολογισμούς του στο τέλος του α’ εξαμήνου του 2024 στο ιστορικό υψηλό των 312 τρισεκατομμυρίων δολαρίων, αντιπροσωπεύοντας το 332% του παγκόσμιου ΑΕΠ.

Είναι νούμερα έξω από κάθε λογική, πέρα από τις ανθρώπινες αισθήσεις του μέτρου. Το ποιος χρωστάει σε ποιόν –δηλαδή η σύνθεση και η διαφοροποίηση του χρέους- είναι μια δαιδαλώδης διαδρομή μη μετρήσιμη. Απλά όλοι χρωστάνε σε όλους σε αυτό τον πλανήτη(σημ: με πρώτη φυσικά την μητρα του χρέους, τις ΗΠΑ, το εργοστάσιο κατασκευής του αφου εκεί ανήκει ο μεγάλος εκτυπωτής του πράσινου χαρτονομίσματος που κατακλύζει τις οικονομίες)

Το χρέος όμως έχει τις ρίζες του βαθιά στο καπιταλιστικό ασυνείδητο. Βαθιά στις δομές του συστήματος. Και φυσικά δεν παράγεται μόνο από τον υπερβολικό δανεισμό και την βολική εξήγηση: ανάγκες που δημιουργεί η διαφήμιση και ο καπιταλισμός για υπερβολική ζήτηση και κατανάλωση, σπάταλο δημόσιο σε κάθε χώρα για παροχές συγκριτικά με τα έσοδα κυβερνήσεων και τα εισοδήματα πολιτών.

Το χρέος κατασκευάζεται και μέσα στους αλγόριθμους και στα μαύρα κουτιά της χρηματοοικονομικής μηχανικής. Δημιουργείται ως στοιχηματικό προϊόν μεταξύ μεγάλων παιχτών και μικρών θυμάτων. Είναι δημιούργημα του χρηματοπιστωτικού συστήματος αλλά και τις σκιώδους τραπεζικής.

Με εργαλεία της χρηματοοικονομικής αρχιτεκτονικής καινοτομίας (ρομποτικά παράγωγα και μόχλευση με συναλλαγές υψηλής ταχύτητας) έχουμε πλέον προσδιορισμένα τα  κομβικά στοιχεία που ένωσα την χρηματιστικοποίηση της οικονομίας με την υπερταχεία των πληροφοριακών λεωφόρων στο διαδίκτυο. Πιο απλά: η ταχύτητα κυκλοφορίας του εικονικού χρήματος είναι ασύλληπτη. Και μαζί της παρασύρει και το χρέος.

Και αυτό όλο το σκηνικό στηρίζεται στις δήθεν ορθολογικές θεωρίες που κρύβονται πίσω από την πλήρη απορρύθμιση των χρηματοπιστωτικών αγορών και την πλήρη κυριαρχία του τραπεζικο-χρηματιστηριακού κατεστημένου στον πλανήτη.

Εδραιώθηκε σταδιακά, μετά την εποχή Ρήγκαν και Θάτσερ αλλά κυρίως στην δεύτερη θητεία Κλίντον, μια  ιδεολογικοπολιτική θεωρία, ως πλατφόρμα στις αγορές, που στηρίζεται στην λογική της σχεδόν πλήρους ανεξέλεγκτης επικράτησης του ισχυρότερου στο παίγνιο επιτοκίων και αποδόσεων.

Δεν πρέπει οι οικονομολόγοι να κρυβόμαστε άλλο : είναι η νεοφιλελεύθερη θεολογία  του κοινωνικού δαρβινισμού στην χρηματοπιστωτική σφαίρα που μεταλλάσσει το χρήμα σε στοίχημα, το χρήμα σε χρέος, τις αγορές σε καζίνο.

Και αποδεικνύεται πλέον ότι η νεοκλασική αντίληψη περί ισορροπίας στις αγορές, δίκαιων και αποτελεσματικών τιμών κατέρρευσε και αντικαταστάθηκε απο την υπόθεση των προσαρμοστικών αγορών( βλ.The Adaptive Markets Hypothesis: An Evolutionary Approach to Understanding Financial System Dynamics , Clarendon Lectures in Finance, των Andrew W. Lo και Ruixun Zhang , εκδόσεις Oxford)  Άλλωστε ο ίδιος ο μάγος της κεντρικής τραπεζικής, ο Greenspan, είπε μετά την κρίση του 2008 στις ΗΠΑ ότι πολύ απλά έσφαλλε (!) τόσα χρόνια

Το χρήμα -χρέος προκύπτει και αυτό ως επενδυτικό αποτέλεσμα όλης αυτής της αρχιτεκτονικής  χρηματοοικονομικής καινοτομίας που ”επιτρέπει” σε νοικοκυριά, εταιρείες, κράτη να γίνονται συμβόλαια και στοιχήματα, τιτλοποιημένες απαιτήσεις , πακεταρισμένα στην ουσία προϊόντα διαχείρισης.

Αν ο Μεξικανός μετανάστης  στο Τέξας που δανείστηκε από μια στεγαστική τράπεζα των ΗΠΑ για να πάρει σπίτι δεν πληρώνει τις δόσεις του, κάποιος επενδυτής στο Λονδίνο θα έχει απώλειες στο κεφάλαιο του ( ABS, CDOs, sub–prime market)

Αυτό είναι το μη ψηφιακό νήμα που συνδέει διαρκώς κάποιον στον πλανήτη που χρωστάει με κάποιον άλλον που επενδύει τα διαθέσιμα του. Και αυτό που περιέγραψα είναι το κρυμμένο νόημα των ενυπόθηκων ομολόγων που φούσκωσαν τις αγορές την προηγούμενη δεκαετία(και συνεχίζουν ακόμη να τις φουσκώνουν- το ίδιο συμβαίνει και με το χρηματιστηριακό παίγνιο στα κρατικά ομόλογα)

Η εκκαθάριση επενδυτικών θέσεων δεν κρύβει τόσο ατομικές συμπεριφορές όσο κοινωνικά συμβάντα. Και επειδή οι δαρβινικού τύπου αυτές αγορές απαρτίζονται από ανθρώπινα όντα που έστω και απρόσωπα συναλλάσσονται μεταξύ τους οι ιμάντες μεταφοράς της υπεραξίας από το χρέος –  και κυρίως από τον δανεισμό κρατών – γυρνάνε πλέον με πολλές στροφές στην αληθινή οικονομία του μεροκάματου.

Κάποτε ήμασταν ασφαλείς με την εντροπία των χρηματιστηρίων  επειδή αυτή η ταχύτητα και η υπερκινητικότητα στις οθόνες των αγορών  ήταν τόσο αυτοτροφοδοτούμενη  που άφηνε την ενέργεια του συστήματος εντός και μόνο εντός αυτού του εικονικού συναλλακτικού σύμπαντος. Από την στιγμή που εισήλθαν μέσα στο παιχνίδι της οθόνης και στην αρρύθμιστη χοάνη των κρυφών και φανερών συναλλαγών οι μάζες( οι μελλοντικές συντάξεις τους και τα μελλοντικά άληκτα κεφάλαια των δανείων τους) με την ευκολία της έμμεσης και άμεσης δικτύωσης, η ταχύτητα αυξήθηκε ακόμη περισσότερο και υπερχείλισε τα ταμπλό.

Οπότε και βγήκε στην αληθινή καθημερινότητα: στο Πραγματικό της Οικονομίας, στις χέρι με χέρι συναλλαγές χρήματος. Το οποίο χρήμα όσο περισσότερο ρέει μέσα στα δίκτυα εντολών αγοράς και πώλησης εικονικών αξιών, τόσο περισσότερο λείπει από τις ζωές μας…