Οφείλει το όνομά του στον όσιο Ευστράτιο τον θαυματουργό, που σύμφωνα με τη βιογραφία του, μόνασε κατά τον 9ο αιώνα μ.Χ. και απεβίωσε στο νησί . Ονομάστηκε San Strati, Άγιος Ευστράτιος, στο έργο του Φλωρεντινού γεωγράφου και περιηγητή Chr.Buondelmondi το 1420 ενώ πολλοί μελετητές του αποδίδουν και το όνομα Χρύση λόγω των μεταλλίων του χρυσού που πίστευαν ότι διέθετε.

Η τελευταία απογραφή του νησιού έγινε το 2011 και καταμέτρησε μόλις 270 κατοίκους Σήμερα ανήκει στο Δήμο Λήμνου, ενώ πριν τον Καλλικράτη άνηκε στο Δήμο της Λέσβου.

Στις 20  Φεβρουάριου του 1968 οι καταστροφικοί σεισμοί εντάσεως 7,1 Ρίχτερ στο νησί του Αγίου Ευστρατίου, ισοπέδωσαν το μικρό οικισμό στην πεδιάδα, που στα συντρίμμια του χτίστηκε ο νέος. Τα πρωτοσέλιδα των εφημερίδων έγραφαν λακωνικά και με σαφήνεια: «Ισοπεδώθη ο Αγ. Ευστράτιος… Αι περισσότεραι οικίαι είχον καταρρεύσει. Αι υπόλοιποι είχον καταστεί ακατοίκητοι. Οι σκύλοι ούρλιαζαν και ένας σφοδρός παγωμένος βοριάς έπαιρνες τις απεγνωσμένες επικλήσεις και τις απέλπιδες οιμωγές των τραυματιών και τις έσβηνε στο πέλαγος», μετέδωσαν οι απεσταλμένοι των εφημερίδων, ενώ στις φήμες για αφύπνιση άγνωστου ηφαιστείου προστέθηκε ο τρόμος «της βιαίας εκταφής των νεκρών καθώς εις το νεκροταφείο έχουν σημειωθεί πολλές ρωγμές».

Ωστόσο λίγες δεκαετίες νωρίτερα, αποτέλεσε χώρο εξορίας των Αριστερών από την Κυβέρνηση του Ελευθέριου Βενιζέλου ενώ και επί Ιωάννη Μεταξά εκτοπίστηκαν στον Αη Στράτη εκατονταδες αντίπαλοι του καθεστωτος, κυρίως κομμουνιστές, αλλά και συνδικαλιστές, δημοκρατικοί πολίτες και αντιφασίστες.

Την περίοδο της γερμανικής κατοχής οι εξόριστοι υπέφεραν τα πάνδεινα από έλλειψη τροφίμων, εφοδίων, περίθαλψης και πέθαναν από την πείνα 33 κομμουνιστές κρατούμενοι.

Μετά την απελευθέρωση της Ελλάδας από τους Γερμανούς, τον Οκτώβριο του 1944, το στρατόπεδο εξορίας του Άη Στράτη έκλεισε και οι τελευταίοι πολιτικοί κρατούμενοι απελευθερώθηκαν.

Την άνοιξη του 1947 ο Άη Στράτης άνοιξε και πάλι ως τόπος εξορίας Αριστερών. Η επίσημη ονομασία του στρατοπέδου του Αη Στράτη έγινε «Στρατόπεδον Πειθαρχημένης Διαβιώσεως Εκτοπισμένων» με το ν ησί να σημειώνει τους περισσότερους κρατούμενους με την Μακρόνησο μέχρις ότου έκλεισε και αυτή και ο Άγιος Ευστράτιος αποτέλεσε τον μαζικότερο τόπο εξορίας. Μερικοί από τοςυ σπουδαίοςυ που έκτισαν ποινή εξορίας ήταν ο Κώστας Βαρναλής, Γιάννης Ρίτσος, Τάσος Λειβαδίτης, Μενέλαος Λουντέμης, Θέμος Κορνάρος, Μάνος Κατράκης, Ηλίας Ηλιού, Κώστας Γβριηλίδης, Στέφανος Σαράφης, Δημήτρης Γληνός.

Συνολικά υπολογίζεται ότι από το 1947 μέχρι και το 1962 πέρασαν από το νησί περίπου 9.000 Αριστεροί εξόριστοι. Το στρατόπεδο κράτησης του Άη Στράτη έκλεισε οριστικά το 1962.

Την περίοδο της δικτατορίας χρησιμοποιήθηκε ώς τόπος εκτόπισης για μικρό αριθμό εξορίστων.

Σήμερα, λειτουργεί το «Μουσείο Δημοκρατίας», στο κτίριο του πρώτου διδακτηρίου του νησιού, το οποίο στα χρόνια του εκτοπισμού πολιτικών εξορίστων χρησιμοποιήθηκε ως αναρρωτήριο. Αποκαταστάθηκε κατά τα έτη 2005-07.

Η σημερινή Δήμαρχος του Νησιού είναι μόλις 28 χρόνων και με πείσμα αγωνίζεται για την ευημερία των λίγων αλλά θαρραλέων κατοίκων. Μάλιστα ο Δήμος Αγίου Ευστράτιου εκπροσωπήθηκε στην συνάντηση έναρξης του Tandem Europe 2017-18 που πραγματοποιήθηκε στην Πορτογαλία 8 – 12 Φεβρουαρίου. όπου παραβρέθηκαν και όλοι οι τελικοί συμμετέχοντες από όλη την Ευρώπη με σκοπό να οργανώσουν και να φέρουν εις πέρας τις καινοτόμες και πολυπολιτισμικές δράσεις τους, ο Δήμος Αγίου Ευστράτιου  κατάφερε να πετύχει την οργάνωση της επόμενης συνάντησης των 24 συμμετεχόντων του προγράμματος στο νησί του Αγίου Ευστράτιου στις 27/06-01/07/ 2018.

Τέλος, ο νέος Διοικητής της 95 ΑΔΤΕ Ταξιάρχος Γρηγόριος Ρουμάνης που θα παραλάβει καθήκοντα από τον τέως Διοικητή Υποστράτηγο Νικόλαο Χιονή την Πέμπτη 22 Μαρτίου στη Ρόδο, διοικούσε την Ταξιαρχία Λήμνου στην οποία υπάγεται ο Άγιος Ευστράτιος.

Ακολουθούν φωτογραφίες από το google earth 2018 για τον Άγιο Ευστράτιο και του τέως Διοικητή Λήμνου Ταξχου Γρηγόριου Ρουμάνη από την Χριστουγεννιάτικη γιορτή για τα παιδιά το 2017.

Πληροφορίες: Βικιπαιδεία, limnosreport.gr, Δήμος Αγ.Ευστρατίου, Google 2018

Για το iPorta.gr : Τζίνα Δαβιλά