Φίλες και φίλοι,
Με αφορμή μια θεατρική παράσταση που παρακολούθησα στην Κεντρική Σκηνή του Εθνικού Θεάτρου, συγκλονισμένη από το εκπληκτικό κείμενο, έφτασα σε σημείο να παραβλέψω την απουσία των σκηνικών και την μέτρια μεταφορά του έργου από τους περισσότερους συντελεστές του.
Το κείμενο, όμως, άγγιξε κατευθείαν την καρδιά μου, με ταρακούνησε και απέδειξε, για άλλη μια φορά, ότι οι άνθρωποι και οι καταστάσεις που δημιουργούν δεν αλλάζουν, αλλά παραμένουν ίδιοι και ίδιες, συνθλίβοντας το διαφορετικό, όποτε αυτό παρουσιάζεται. Μόνο που τελικά δεν καταφέρνουν να το εξαφανίσουν. Όλως περιέργως, οι φωτεινοί άνθρωποι, αυτοί με το τεράστιο ηθικό ανάστημα, που το ορθώνουν μπροστά στους δυνατούς της εποχής τους, ζουν στις καρδιές μας, φωτίζουν το δρόμο μας, υψώνουν και το δικό μας ανάστημα- έστω και για λίγο, όσο κρατά η σύνδεση μαζί τους.
Ποιός είναι ο Τόμας Μόρ, λοιπόν, και τι έκανε;
Με λίγα λόγια γεννήθηκε το 1477 στο Λονδίνο και το 1499 ολοκλήρωσε τις νομικές του σπουδές. Το 1505 παντρεύτηκε την Τζέην Κόλτ, που αφού γέννησε τέσσερα παιδιά, πέθανε το 1511. Ο Μόρ, που είχε εν τω μεταξύ εκλεγεί στη Βουλή, παντρεύτηκε την χήρα Άλις Μίντλετον. Το 1516 εξέδωσε το βιβλίο ΟΥΤΟΠΙΑ, μέσα στο οποίο παραθέτει τις ιδέες του για την δικαιοσύνη. Δύο χρόνια αργότερα, μπήκε στην υπηρεσία του βασιλιά Ερρίκου Η΄ και ανήλθε σταδιακά σε διάφορα αξιώματα.
Το 1527, όταν ο Ερρίκος Η΄, γοητευμένος από την Άννα Μπολέην, αποφασίζει να ακυρώσει το γάμο του με την Αικατερίνη της Αραγωνίας, που δεν του χάρισε διάδοχο, και να παντρευτεί την Άννα. Τελικά, για να τα καταφέρει, ίδρυσε την Αγγλικανική Εκκλησία και έθεσε εαυτόν επι κεφαλής.
Ο Τόμας Μόρ αρνήθηκε μέχρι το τέλος να αποδεχτεί με όρκο την πράξη διαδοχής που καθιστούσε άκυρο το γάμο του βασιλιά με την Αικατερίνη και έγκυρο τον κρυφό γάμο με την Μπολέην. Αυτή η άρνηση είχε σαν αποτέλεσμα να πέσει στη δυσμένεια του βασιλιά, να φυλακιστεί στον Πύργο του Λονδίνου, να δικαστεί, να καταδικαστεί για έσχατη προδοσία και να αποκεφαλιστεί την 6η Ιουλίου του 1535.
Ο Ρόμπερτ Μπόλτ( 1924-1995), ο άνθρωπος που έγινε διάσημος για τα σενάριά του, τόσο στον κινηματογράφο, όσο και στην τηλεόραση ( Λόρενς της Αραβίας, Δόκτωρ Ζιβάγκο, Η κόρη του Ράϊαν, Η αποστολή κλπ), έγραψε το 1960 το πιο γνωστό θεατρικό του έργο, το ΕΝΑΣ ΑΝΘΡΩΠΟΣ ΓΙΑ ΟΛΕΣ ΤΙΣ ΕΠΟΧΕΣ, που βασίζεται στο θέμα του διαζυγίου του Ερρίκου Η΄και στη στάση που κράτησε ο Τόμας Μόρ.
«Ο Τόμας Μόρ ήταν ένας πολύ έξυπνος άνθρωπος και πολύ καλός δικηγόρος, ήταν σε θέση να ελίσσεται με θαυμαστή ικανότητα. Όμως, στο τέλος, του ζητήθηκε να απαρνηθεί τον εαυτό του. Και τότε, αυτός ο εύκαμπτος, γεμάτος χιούμορ, μετριόφρων και καλλιεργημένος άνθρωπος κυριεύτηκε από μια εντελώς πρωτόγονη δριμύτητα και παρέμεινε αμετακίνητος στις θέσεις του», σημειώνει ο Ρόμπερτ Μπόλτ στον πρόλογο του θεατρικού του έργου, και συνεχίζει:
«Όταν του ζητήθηκε να απαρνηθεί ένα κομμάτι του, χωρίς το οποίο θεωρούσε πως η ζωή του δεν είχε αξία, επέλεξε τον θάνατο. Θα μπορούσε να ελιχθεί και να σωθεί, αλλά του ζήτησαν να δηλώσει, και μάλιστα με όρκο, ότι πίστευε κάτι που εκείνος δεν πίστευε».
«Δεν με κυνηγήσατε για τις πράξεις μου, αλλά για τις σκέψεις που κρύβω στην ψυχή μου», αναφωνεί ο Τόμας Μόρ λίγο πριν την καταδίκη του.
Ο Έρασμος, στενός φίλος για πολλά χρόνια του Τόμας Μόρ, γράφει γι’ αυτόν: «Μισεί βαθιά την τυραννία και αγαπά την ισότητα. Από τη φύση του είναι επιφυλακτικός απέναντι σε ο,τιδήποτε απειλεί την ελευθερία και την ησυχία του. Κανένας δεν επηρεάζεται λιγότερο από τη γνώμη του πλήθους κι όμως, κανένας δε διαθέτει περισσότερη κοινή λογική από αυτόν».
Ένας άνθρωπος για όλες τις εποχές, δηλαδή, ένας άνθρωπος που μπορεί να ζει σε οποιαδήποτε εποχή. Επειδή όλες οι εποχές έχουν τα στραβά τους, τις διαπλοκές τους, την τυραννία τους, τους γλείφτες της εξουσίας και τους καταχρώντες την εξουσία. Ένας άνθρωπος που μπορεί να γίνει φάρος για όλους μας, μιας και υπήρξε πραγματικά και δεν είναι αποκύημα της φαντασίας ενός συγγραφέα.
Είχε σάρκα και οστά, γυναίκα και παιδιά. Αλλά είχε το θάρρος, την πίστη στην ακεραιότητα και τις αρχές του να τα αφήσει όλα πίσω του. Και να μείνει μόνος να αντιμετωπίσει τον θάνατο. Ένα θάνατο προσωρινό, αφού πέρασε στους αιώνες ο αγώνας του. Όπως και όλων των άλλων, ανεξαρτήτως εθνικότητας, που ζουν, πολεμούν και στέκουν ψηλότερα για να μας δείχνουν ότι όλοι μας μπορούμε να γίνουμε σαν αυτούς.
