•Η θεσμοθέτηση του συμφώνου συμβίωσης και για τα ομόφυλα ζευγάρια αποτελεί σοβαρό βήμα πολιτισμού και Δημοκρατίας.
Δεν αποτελεί, ωστόσο, δικαιϊκή επανάσταση. Αποτελεί την φυσική συνέχεια μιας επανάστασης που έχει γίνει ήδη καθεστώς.
Η πραγματική επανάσταση στο χώρο του οικογενειακού δικαίου έγινε το 1982 και 1983. Τότε, νομοθετήθηκε το πιο σύγχρονο, το πιο
προοδευτικό, το πιο τολμηρό οικογενειακό δίκαιο του πολιτισμένου κόσμου. Ήταν μια τεράστια κατάκτηση.
Η Ελλάδα είναι, δυστυχώς, χώρα ιστορικά αμνήμων. Όλα εκ των υστέρων θεωρούνται αυτονόητα. Σαν να έχουν υπάρξει πριν
υπάρξουν. Η ιστορική προσφορά των φωτισμένων προσώπων που παίρνουν στους ώμους τους την ευθύνη αλλαγών και τομών ξεχνιέται.
Μένει στις καλένδες της ιστορικής μνήμης και δεν επιβιώνει στις συνειδήσεις των επόμενων γενεών που γίνονται, όλο και πιο πολύ, βαθιά
ανιστόρητες. Γι’ αυτό το λόγο είναι καθήκον μου να θυμηθώ και να θυμίσω. Τον Ευστάθιο Αλεξανδρή, πατέρα του σημερινού Προέδρου του
Δικηγορικού Συλλόγου Αθηνών, που νομοθέτησε τον πολιτικό γάμο. Τον Γεώργιο Αλέξανδρο Μαγκάκη, δάσκαλο και μέντορά μου, που είχε
την τόλμη, μέσα σε κύμα αντιδράσεων, να νομοθετήσει το νέο οικογενειακό δίκαιο. Και το λέω νέο, αν και είναι πια παλιό, γιατί
εξακολουθεί να είναι νέο και σύγχρονο 33 χρόνια μετά. Να θυμίσω τις μεγάλες προσωπικότητες που έδωσαν χρόνο, φαιά ουσία, πείρα αλλά
και ασύλληπτη νεωτερικότητα, παρά την προχωρημένη ηλικία των περισσοτέρων, στους νεοείσακτους τότε θεσμούς. Τον Γεώργιο Μιχαηλίδη
Νουάρο, τον Ανδρέα Γαζή, τον Αριστόβουλο Μάνεση, τον Γεώργιο Κουμάντο, την Αλίκη Γιωτοπούλου Μαραγκοπούλου, τον Μιχάλη
Σταθόπουλο, την Σου Αντωνίου Λαϊου, τον Νικόλαο Παπαντωνίου και άλλους που δεν έχει συγκρατήσει η μνήμη μου.
Έτσι, οι αραχνιασμένοι θεσμοί κατέρρευσαν με την πνοή του καθαρού αέρα της Δημοκρατίας, της ισότητας και της ελευθερίας στις έννομες
οικογενειακές σχέσεις. Η γυναίκα δεν ήταν πια πολίτης δεύτερης κατηγορίας ούτε η σκοτεινή πλευρά του φεγγαριού. Ο ανήρ έγινε ίσος με
τη γυναίκα και όχι «κεφαλή της οικογένειας», κατά την διατύπωση του τότε νόμου. Οι αλύτρωτοι σύζυγοι λυτρώθηκαν από το καθεστώς de
facto απαγόρευσης του διαζυγίου και μπόρεσαν να συνεχίσουν τη ζωή τους. Η γυναίκα είχε πλέον το όνομά της και όχι το όνομα του
συζύγου της. Το όνομα των παιδιών μπορούσε να είναι αντικείμενο συμφωνίας των συζύγων. Τερματίστηκε ο διασυρμός των μοιχών και τα
αυτόφωρα ταλαίπωρων ανθρώπων τυλιγμένων σε σεντόνια στα αστυνομικά τμήματα της επικράτειας. Σταμάτησαν οι αμβλώσεις που
γίνονταν παράνομα σε ιδιωτικά ιατρεία σφαγεία. Έληξε η εποχή που τα τέκνα εκτός γάμου ονομάζονταν σχεδόν επισήμως μπάσταρδα και
στερούνταν βασικών δικαιωμάτων, μια εποχή παντοειδών διακρίσεων, με θεσμοθετημένο το σύνολο των κοινωνικών προκαταλήψεων, με
θεσμοθετημένο σχεδόν επίσημα τον ρατσισμό.
Ήταν μια επανάσταση που συμπληρώθηκε με βαθιές τομές στην ίδια την ιδεολογία του ποινικού συστήματος με την αποποινικοποίηση της
μοιχείας, την αποποινικοποίηση των αμβλώσεων και την επαναοριοθέτηση των σεξουαλικών εγκλημάτων από εγκλήματα «κατά των ηθών»
σε εγκλήματα «κατά της γενετήσιας ελευθερίας».
• Η ανάκληση της ιστορικής μνήμης δεν αφαιρεί καθόλου, αντίθετα υπογραμμίζει την μεγάλη σημασία της νομικής κατοχύρωσης της
συμβίωσης των ομοφύλων ζευγαριών. Ο σεβασμός της διαφορετικότητας και «της ζωής των άλλων» είναι υποχρέωση της Δημοκρατίας. Δεν
είναι ούτε χάρη ούτε παραχώρηση. Είναι καθήκον. Ιδίως όταν η διαφορετικότητα είναι αξιοπρεπής, δεν επιτίθεται, δεν προσπαθεί να
επιβληθεί και σέβεται αντίστοιχα τον τρόπο ζωής της πλειοψηφίας.
• Επειδή η ιστορία γράφεται πολλές φορές με τρόπους που δεν γίνονται ποτέ γνωστοί, είναι ευκαιρία για μια προσωπική ανάμνηση.
Ήταν το 1983. Ήμουν ειδικός σύμβουλος σε θέματα νομοθετικής πολιτικής στο Υπουργείο Δικαιοσύνης, επί υπουργίας
Γεωργίου Αλεξάνδρου Μαγκάκη. Νέος τότε, με μια τόλμη που συχνά ξεπερνούσε το μπόι μου. Είχα την τύχη να με επιλέξει ο Μαγκάκης
για ένα έργο για το οποίο αισθάνομαι αληθινά υπερήφανος. Κι ας το ξέρουν ελάχιστοι, δεν έχει σημασία. Λίγο πριν νομοθετηθεί η αλλαγή
του οικογενειακού δικαίου, οι αντιδράσεις από διάφορες πλευρές, ιδίως της παντοδύναμης Εκκλησίας, ήταν σφοδρές. Με φώναξε ο Γ. Α.
Μαγκάκης στο γραφείο του και μου λέει: «Πάνο, πάμε κάπου ήσυχα. Θέλω να συζητήσουμε για το οικογενειακό νομοσχέδιο, έχω πολλές
ανησυχίες». Φύγαμε από το Υπουργείο και πήγαμε οι δυο μας στον Διόνυσο, απέναντι από την Ακρόπολη. Ήμουν τότε 27 χρονών. Ένιωθα
βαθύ σεβασμό προς τον δάσκαλό μου, όχι για την αστείρευτη καλλιέργεια και την γνώση του δικαίου, αλλά για τους αγώνες του στην
διάρκεια της δικτατορίας, την φυλάκισή του και τη μεγάλη ανδρεία την οποία είχε δείξει στα πέτρινα χρόνια. Πίνοντας καφέ μου είπε:
«Πάνο, φοβάμαι ότι αυτό το νομοσχέδιο δεν περνάει. Ένα νομοσχέδιο με τόσο απότομες και βαθιές αλλαγές δεν αρκεί, παιδί μου, να είναι
σωστό. Πρέπει να μπορεί να γίνει και αποδεκτό. Ποιός Έλληνας άνδρας, αγόρι μου, θα αποδεχθεί να μην παίρνει η γυναίκα του το όνομά
του; Ποιός Έλληνας θρησκευόμενος μπορεί να αποδεχθεί ένα διαζύγιο με νομικούς αυτοματισμούς; Θα μας πνίξουν οι αντιδράσεις. Μήπως
πρέπει να το καθυστερήσουμε; Τι λες»; Του απάντησα: «Κύριε Καθηγητά, έτσι τον έλεγα, δεν έχω ούτε την πείρα ούτε τα χρόνια σας. Αλλά
πραγματικά σας παρακαλώ και σας ξορκίζω. Θα φύγουμε από το Υπουργείο και σύντομα ό,τι έχουμε κάνει θα έχει ξεχαστεί. Αυτός ο νόμος
δεν θα ξεχαστεί. Θα σας θυμούνται όλοι μόνο για αυτό. Θα γίνει αποδεκτός 100% και δεν θα ανοίξει μύτη». Μου απαντάει: «Πώς το λές
αυτό με τέτοια βεβαιότητα, Πάνο μου»; Του απάντησα: «Το λέει το ένστικτό μου». Έκλεισε την κουβέντα λέγοντας με χαμόγελο: «Είσαι
πολύ νέος για να έχεις τέτοιο ένστικτο». Δεν ξέρω πραγματικά πόσο μέτρησε αυτή η συζήτηση. Μια βδομάδα αργότερα ανακοίνωσε ότι το
νομοσχέδιο κατατίθεται στη Βουλή.
• Κάθε δημοκρατική τομή έχει απέναντί της τις ίδιες αντιδράσεις. Είμαστε στο ίδιο έργο θεατές. Με την ίδια πάντα επιχειρηματολογία.
Η θρησκεία, τα πατροπαράδοτα, η φύση κτλ. Τα ίδια έλεγαν για την καθιέρωση του πολιτικού γάμου. Τα ίδια για τον αντικειμενικό κλονισμό
ως αιτία διαζυγίου. Τα ίδια για τις αμβλώσεις. Τα ίδια για τα δικαιώματα των εκτός γάμου τέκνων. Πάντα μπροστά μας οι «άξιοι» και
«αυθεντικοί» εκφραστές του Θεού. Σήμερα, επιπρόσθετα σε όσα έχουμε ζήσει στο παρελθόν, ζούμε και την άθλια ρητορική του
«χριστιανού» Καμμένου και των συν αυτώ. Αλιεύουν στα θολά νερά τις ψήφους των θρησκόληπτων με την άδεια του ΣΥΡΙΖΑ. Η πολιτική
ιδιοτέλεια στο αποκορύφωμά της. Ευτυχώς υπάρχει η απαραίτητη κοινοβουλευτική πλειοψηφία.
• Άραγε το σύμφωνο υποκρισίας που έχετε συνάψει με το ΣΥΡΙΖΑ είναι «κατά φύσιν» κ. Καμμένε;
* Το άρθρο απηχεί στις απόψεις του συντάκτη του.
iPorta.gr