• Το δημοψήφισμα είχε ως αποτέλεσμα ένα στεντόρειο όχι. Ό,τι κι αν είπαμε, ό,τι κι αν είπα, για την ουσία του, για τη νομιμότητά του, για το ερώτημά του δεν έχει καμιά σημασία. Παραπέμπεται στον ιστορικό του μέλλοντος. Η ευρεία συμμετοχή και το καθαρό αποτέλεσμα καθιστούν περιττή κάθε περαιτέρω συζήτηση για τα θέματα αυτά. Άλλωστε είναι γνωστό. Οι κρίσιμες εκλογικές αναμετρήσεις δημιουργούν πάντα δυναμική και γεγονότα που δεν μπορούσαν να προβλεφθούν πριν τη διεξαγωγή τους. Όλοι πρέπει να σεβαστούμε το αποτέλεσμα. Αυτή είναι η ουσία της δημοκρατίας. Η αρχή της πλειοψηφίας είναι η πλέον θεμελιώδης αρχή λειτουργίας του πολιτεύματος. Ούτε υπήρξε ούτε θα υπάρξει διχασμός εξαιτίας αυτού του δημοψηφίσματος. Πολλά λείπουν σε αυτόν τον τόπο, αλλά ευτυχώς δεν λείπει ακόμα το απόθεμα νηφαλιότητας που απαιτείται για να μην τσακωνόμαστε για ένα ναι κι ένα όχι που θα χρειαστεί καιρός για να εξακριβώσουμε πόσο ανακατεύεται το ένα μέσα στο άλλο. Στην αποφυγή του διχασμού βοήθησε αποφασιστικά η σαφέστατη δήλωση του Πρωθυπουργού και οι υπεύθυνες τοποθετήσεις όλων των εκπροσώπων του πολιτικού συστήματος.
• Ο χρόνος, όμως, κυλά αδυσώπητα. Οι μέρες θα είναι δύσκολες και θα υπάρξουν πολλοί που θα ζήσουν ώρες τραγικές. Οι πρώτες κινήσεις μετά το δημοψήφισμα δείχνουν πως κάποια αρχή συνειδητοποίησης του παράγοντα του χρόνου διαμορφώνεται με μεγάλη δυσκολία στην Κυβέρνηση. Όμως ακόμα, δεν νομίζω πως έχουμε συγχρονιστεί με τη ροή του χρόνου.
Το 1871 οι Κομμουνάροι κατέλαβαν το Παρίσι και ίδρυσαν την περίφημη «Κομμούνα των Παρισίων». Έμειναν στην εξουσία για 72 μέρες. Ήταν οι 10 βδομάδες που συγκλόνισαν το Παρίσι και θεωρήθηκαν από τους κομμουνιστές προάγγελος της Οκτωβριανής Επανάστασης που έγινε 45 χρόνια μετά. Η Κομμούνα των Παρισίων πνίγηκε στο αίμα. Λίγο πριν την πτώση, οι Κομμουνάροι πυροβολούσαν τα ρολόγια, νομίζοντας πως θα σταματήσουν το χρόνο. Ο πείσμων χρόνος, όμως, απτόητος κυλούσε. Ελπίζω να μην πάθουμε το ίδιο.
Διαβάζοντας το κοινό ανακοινωθέν των πολιτικών αρχηγών, βλέπω περιγραφές συμφωνίας που είναι μεν ευκταίες, όμως η απώλεια χρόνου μπορεί να τις έχει καταστήσει ανέφικτες. Η διαφορά φάσης είναι ορατή και ο χρόνος εξακολουθεί να κυλάει. Υπάρχει κι ένα όχι, το οποίο κουβαλάει συσσωρευμένη οργή, αλλά δεν ξέρω πόσες αντοχές έχει και πόσο μπορεί να υποστηρίξει θυσίες που θα κάνουν ακόμα και τη λιτότητα του μνημονίου όνειρο και προσδοκία θερινής νυκτός.
• Ανήκω σε αυτούς που είπαν ναι στο δημοψήφισμα. Στη μειοψηφία. Σέβομαι και κατανοώ όσους είπαν όχι. Δεν είμαι από άλλον πλανήτη. Καταλαβαίνω πάρα πολύ καλά ότι τα χρόνια που προηγήθηκαν δεν ήταν εύκολα. Ελπίζω πραγματικά, εκτός των άλλων, το όχι αυτό να ερμηνευθεί και ως όχι στην ανευθυνότητα, από όπου κι αν προέρχεται, αλλά και στο παίγνιο της ισχυρογνωμοσύνης που προς το παρόν τουλάχιστον φαίνεται να απομακρύνεται.
• Η ερμηνεία του όχι συνολικά είναι νωρίς να γίνει. Πολιτικά όμως είναι σαφές. Ο ΣΥΡΙΖΑ και ο Πρωθυπουργός κυριαρχούν πλήρως στο πολιτικό σύστημα. Αντίλογος σε αυτό δεν υπάρχει. Αλλά και εναλλακτική λύση δεν φαίνεται να υπάρχει στον ορίζοντα, τουλάχιστον προσώρας. Το όχι, προστιθέμενο στο εκλογικό αποτέλεσμα της 25ης Ιανουαρίου, ό,τι και να λέμε για λόγους αντιπολιτευτικούς, είναι εντολή εν λευκώ. Κάντε ό,τι νομίζετε, κάντε ό,τι θέλετε, αλλά κάντε το γρήγορα για να επιστρέψει η χώρα σε κάποια μορφή κανονικότητας πριν καταρρεύσει εντελώς.
• Ο Αλέξης Παπαχελάς μου θύμισε «το τρελοβάπορο» του Οδυσσέα Ελύτη. Το τρελοβάπορο είναι η Ελλάδα. «Χρόνους μας ταξιδεύει δε βουλιάξαμε/ χίλιους καπεταναίους τους αλλάξαμε/ κατακλυσμούς ποτέ δεν λογαριάσαμε / μπήκαμε μέσα σε όλα και περάσαμε / κι έχουμε στο κατάρτι μας βιγλάτορα παντοτινό τον ήλιο τον ηλιάτορα».
• Είτε ναι είτε όχι, είτε όχι είτε ναι, θαρσείν χρη, τάχ’ αύριον έσετ’ άμεινον. Κατά το μύθο, τη φράση αυτή είπε η Θεά Αθηνά στους καταπτοημένους Έλληνες κι έτσι ο Οδυσσέας σκέφτηκε το Δούρειο ίππο και την τελική νίκη. Μην το πάρετε όμως κατά γράμμα. Δεν γίνεται πάντα έτσι. Δυστυχώς.