Διαβάζοντας: “Τα Λύτρα” του Πάνου Αμυρά, του Άγγελου Κουτσούκη

Ο  Άγγελος Κουτσούκης είναι Ραδιοφωνικός Παραγωγός και Δημοσιογράφος.

 

 

΄ΤΑ ΛΥΤΡΑ΄΄ του ΠΑΝΟΥ ΑΜΥΡΑ εκδόσεις ΔΙΟΠΤΡΑ

Μετά τον “Λιμό” ένα ιστορικό αστυνομικό-κατασκοπευτικό μυθιστόρημα από αυτά που γρήγορα γίνονται κλασικά, ο υπαστυνόμος Νίκος Αγραφιώτης, ο ήρωας του Πάνου Αμυρά, επανέρχεται σε μιά ακόμα περιπέτεια. Αυτή τη φορά, o μεγάλος λιμός είναι πίσω. Βρισκόμαστε στον Σεπτέμβριο του 1943. Αντιγράφω από το οπισθόφυλλο:

“Οι πρώτες φλόγες του Εμφυλίου τυλίγουν τη χώρα. Υπό μυστηριώδεις συνθήκες εξαφανίζονται η εξάχρονη κόρη Γερμανού ανώτατου διπλωμάτη και ο πεντάχρονος γιός της Ελληνίδας υπηρέτριάς του.  Η Αθήνα συνταράσσεται από τη διπλή απαγωγή.

Ο υπαστυνόμος Νίκος Αγραφιώτης, που έχει επιστρέψει στην Ελλάδα με νέα ταυτότητα και διαλυμένη ζωή, αναλαμβάνει μιά αποστολή που θα κρίνει σε μεγάλο βαθμό την πορεία των επιχειρήσεων των Συμμάχων στη Μεσόγειο. Τα σχέδιά του, όμως, θα ανατραπούν με δραματικό τρόπο, καθώς θα υποχρεωθεί να διεισδύσει στα άδυτα της Ειδικής Ασφάλειας για να εξαρθρώσει  κυκλώματα προδοτών και να εξιχνιάσει την υπόθεση απαγωγής των παιδιών.

Με τη βοήθεια μιαςγυναίκας, ο Αγραφιώτης θα συνδεθεί με μυστικές οργανώσεις της Αθήνας, θα περιπλανηθεί στα βουνά του Εμφυλίου και θα προσπαθήσει να μείνει αλώβητος μέσα στη “φωλιά του κακού” για να σώσει ανθρώπινες ψυχές χωρίς να χάσει την ψυχή του”.

Ο Πάνος Αμυράς καταφέρνει για μία ακόμα φορά, με την απλή και καθαρή γραφή του, να δημιουργήσει ένα έντιμο μυθιστόρημα, περιγράφοντας μια εποχή καθόλου έντιμη. Το αντίθετο θα έλεγα. Η περίοδος της Κατοχής, όχι μόνο στην Ελλάδα αλλά και σε όλη την Ευρώπη, υπήρξε μιά από τις πιο σκοτεινές εποχές της ανθρωπότητας.

Έχοντας στο οπλοστάσιό του την γνώση της ιστορίας, περιδιαβαίνει σε αυτή τη σκοτεινή εποχή, σε σημεία που ακόμα και η επίσημη ιστορία δεν έχει ξεκαθαρίσει.

Έχοντας ακούσει όλοι για τους περίφημους ταγματασφαλίτες της εποχής, ακόμα και ο πιο ανίδεος από εμάς μπορεί να φανταστεί τι είδους άνθρωποι υπηρέτησαν σε αυτά τα σώματα.  Ο συγγραφέας, παραθέτοντας και ένα μικρό βιογραφικό των ιστορικών προσώπων που περιγράφονται στα “Λύτρα”, μας βοηθά να έχουμε μιά συνολική εικόνα της πορείας αυτών των ανθρώπων. Για παράδειγμα, μιλώντας για ονόματα σαν του Αλέξανδρου Λάμπου ή του Ευσέβιου Παρθενίου ή του Περικλή Νικολαίδη, γνωστών και ιστορικά τεκμηριωμένα συνεργατών των Γερμανών, μαθαίνουμε ότι ο μέν πρώτος στη δίκη των δοσιλόγων που έγινε μετά την απελευθέρωση, καταδικάστηκε πολλάκις εις θάνατον, αλλά αποφυλακίστηκε το 1952 με αποφάσεις του Συμβουλίου Χαρίτων.  Ο δε Παρθενίου καταδικάστηκε σε ισόβια δεσμά για βασανισμούς πατριωτών, αλλά στην δεκαετία του ΄50 αποφυλακίστηκε και επανήλθε στην ενεργό δράση ως υπομοίραρχος της Χωροφυλακής.

Μέ λίγα λόγια, αυτοί που συνεργάστηκαν με τους Γερμανούς, πέρασαν από μία δίκη για τα μάτια του κόσμου, και συνέχισαν το θεάρεστο έργο τους να βασανίζουν και να καταδιώκουν Έλληνες που βρέθηκαν στην απέναντι πλευρά στον Εμφύλιο.

Επαναλαμβάνω, ότι η περίοδος της Κατοχής υπήρξε μία από τις πια σκοτεινές εποχές της ανθρωπότητας. Και όχι μόνο στην Ελλάδα. Ήταν όμως και η εποχή που χιλιάδες πατριώτες έδωσαν την ζωή τους πολεμώντας με κάθε τρόπο κόντρα στους κατακτητές. Το γεγονός ότι τα ονόματα των περισσοτέρων από αυτούς δεν τα μνημονεύει καμμιά επίσημη ιστορία, δείχνει πως ό,τι έκαναν, το έκαναν επειδή αυτό θεωρούσαν καθήκον τους και όχι για να εισπράξουν εύσημα και παράσημα μετά τον πόλεμο.

Ο Πάνος Αμυράς γνωρίζει την ιστορία της εποχής, έχει διαβάσει βιβλία και έχει ψάξει αρχεία, και μπόρεσε να βάλει τον ήρωά του, τον υπαστυνόμο Αγραφιώτη, να κινηθεί μέσα σε σκοτεινά μονοπάτια. Δύσκολο το έργο του. Δύσκολη και η εποχή. Σκοτεινή. Και ο κεντρικός ήρωας του βιβλίου έχει διαλέξει με ποια πλευρά είναι, κι αυτή προσπαθεί να υπηρετήσει.

“Γιατί στον πόλεμο κανένα παιδί δεν φταίει. Γιατί εδώ και δυό  χρόνια βλέπω δεκάδες παιδιά σαν την κόρη σου να πεθαίνουν από την πείνα χωρίς να μπορώ να κάνω το παραμικρό. Γιατί η Χάιντρουν είναι άδικο να κουβαλά τις αμαρτίες των Ναζί. Έρχεται κάποια στιγμή που πρέπει να διαλέξεις με ποιους θα είσαι. Με τις δυνάμεις  της ανθρωπιάς ή της κτηνωδίας; Θα πολεμήσεις το κακό ή θα αφήσεις να σε παρασύρει στη φρίκη; Σε αυτά τα διλήμματα δεν χωρούν γκρίζες απαντήσεις”, λέει κάποια στιγμή ο υπαστυνόμος Αγραφιώτης δίνοντας το στίγμα του και το στίγμα του βιβλίου.

Μιλώντας για το βιβλίο, ο δημοσιογράφος Κώστας Γιαννακίδης είπε ότι ο συγγραφέας έχει την ικανότητα να μεταφέρει την εποχή στην οποία αναφέρεται το μυθιστόρημα με ελκυστική, δημοσιογραφική γραφή, ενώ δίνει έμφαση στην ψυχολογία του κεντρικού ήρωα, «που πρέπει να τον φανταστούμε, ψηλό, λεπτό και με μουστάκι, σαν πολεμιστή του Ελ Αλαμέιν από όπου και προέρχεται». Περισσότερο από την πολιτική βαραίνει η ηθική προσέγγιση των πραγμάτων στο βιβλίο, κι αυτό είναι το σημαντικότερο, εφόσον ο διχασμός είναι προ των πυλών με τον εμφύλιο ο οποίος θα ξεσπάσει σύντομα.

“Πρόκειται για ένα νουάρ μυθιστόρημα, παρατήρησε από την πλευρά του ο συγγραφέας Ευάγγελος Μαυρουδής, υπογραμμίζοντας τον αινιγματικό χαρακτήρα του πρωταγωνιστή. Συνδυάζοντας το αστυνομικό με το ιστορικό μυθιστόρημα, ο Αμυράς κάνει λόγο για τις αστικές αντιστασιακές οργανώσεις, που παραμένουν μέχρι και σήμερα υποβαθμισμένες στο πεδίο της δημόσιας ιστορίας. Το μυθιστόρημα έχει προκύψει από συστηματική έρευνα και ο συγγραφέας επιμένει στη δεξιοτεχνική ανάδειξη της λεπτομέρειας. Το βιβλίο διαθέτει επιπροσθέτως στρωτή γλώσσα και ξεκούραστο γράψιμο και υπόσχεται πολλά με την ωριμότητά του για το μέλλον”.

Ο Πάνος Αμυράς έγραψε ένα έντιμο νουάρ μυθιστόρημα, που καταφέρνει διαβάζοντάς το, να μας μάθει κάτι παραπάνω από αυτά που γνωρίζουμε για την εποχή της Κατοχής. Και το κάνει όχι με διδακτικό τρόπο, αλλά εντάσσοντας στην πλοκή του ιστορικά πρόσωπα και γεγονότα. Αν πρέπει να επικεντρώσουμε σε κάποιο σημείο είναι πως δεν έγινε και στην Αθήνα αυτό που έγινε στην Θεσσαλονίκη με τους Εβραίους. Ο Γιούργκεν Στρόοπ, ο στρατηγός των Ες Ες που έμεινε στην ιστορία ως ο μακελάρης του γκέτο της Βαρσοβίας, όταν με εντολή του Χίτλερ ανέλαβε την “εκκαθάριση” της πόλης από τους Εβραίους σκοτώνοντας χιλιάδες. Μετά την Βαρσοβία, ο Αδόλφος τον έστειλε στην Αθήνα με σκοπό να εφαρμόσει  και εδώ την “τελική λύση”. Δεν τα κατάφερε να κάνει και την Αθήνα Βαρσοβία. Ετσι, για την ιστορία, εκτελέστηκε δια απαγχονισμού το 1952 σε φυλακές της Βαρσοβίας.

Και όπως είπε ο ίδιος ο συγγραφέας σε μια συνέντευξή του: “Η έρευνά μου, όπως ήταν φυσικό, επικεντρώθηκε στις ιστορικές πηγές. Αναζήτησα τα ντοκουμέντα της εποχής. Μελέτησα ιστορικά αρχεία προσώπων που πρωταγωνίστησαν εκείνη την περίοδο με αρνητικό ή θετικό πρόσημο, συζήτησα με συγγενείς τους, ανέτρεξα στις εφημερίδες της εποχής. Η περιπλάνησή μου στις πηγές με οδήγησε στη συγγραφή του μυθιστορήματος που έχει αστυνομική πλοκή, αλλά βασίζεται σε μια «πλατφόρμα» γεγονότων που σημειώθηκαν εκείνη την εποχή. Το στοιχείο που με εντυπωσίασε περισσότερο ήταν ότι ακόμα και στις πιο δραματικές στιγμές μιας χώρας υπάρχουν φωτισμένοι άνθρωποι που βάζουν το γενικό καλό πάνω από τη ζωή τους. Αυτό με συγκίνησε ιδιαίτερα, γιατί επρόκειτο για συνηθισμένους ανθρώπους, οι οποίοι όμως στις κρίσιμες στιγμές είχαν την αίσθηση του καθήκοντος απέναντι στο κοινωνικό σύνολο και δεν φοβήθηκαν να αναλάβουν αυτό που αποκαλούμε «συλλογική ευθύνη».

Διαβάζοντας “Τα Λύτρα”, πέρα από την αστυνομική προσέγγιση, μαθαίνεις και κάτι παραπάνω από μια ιστορική περίοδο που δεν έχει ερευνηθεί όσο θα έπρεπε. Και μπορεί “Ο Λιμός” το πρώτο βιβλίο του συγγραφέα να μας ξάφνιασε ευχάριστα, “Τα Λύτρα”, όμως, επιβεβαιώνουν ότι από τον Πάνο Αμυρά περιμένουμε κι άλλα στο μέλλον.