Ο Άγγελος Κουτσούκης είναι Ραδιοφωνικός Παραγωγός και Δημοσιογράφος.
΄΄ΓΡΑΜΜΑ ΣΤΗ ΜΑΤΙΛΝΤΑ΄΄ του ΑΝΤΡΕΑ ΚΑΜΙΛΛΕΡΙ εκδόσεις ΠΑΤΑΚΗ
Το ΄΄Γράμμα στη Ματίλντα΄΄ είναι το κύκνειο άσμα ενός σπουδαίου συγγραφέα,διαννοούμενου και ανθρώπου. Πολυβραβευμένος σαν συγγραφέας,στρατευμένος πολιτικά ,διέσχισε τον 20ο αιώνα ζώντας από κοντά τα γεγονότα που σημάδεψαν την πατρίδα του την Ιταλία,αλλά και την Ευρώπη γενικότερα.
Το΄΄Γράμμα στη Ματίλντα΄΄ είναι ένα μεγάλο γράμμα που έγραψε λίγο πρίν πεθάνει, στη δισέγγονή του την Ματίλντα. Τρυφερό, αληθινό, έντιμο, όπως υπήρξε και ο ίδιος στη διάρκεια της ζωής του.
Αντιγράφω από το οπισθόφυλλο:
΄΄Ματίλντα μου, έμαθα λίγα και σου τα μεταφέρω΄΄. Τι θα θυμούνται από εμάς όσοι μας αγάπησαν; Τι θα διηγούνται για τη ζωή μας στα εγγόνια μας; Ο Αντρέα Καμιλλέρι γράφει ένα γράμμα για τη δισέγγονή του , που παίζει κάτω από το γραφείο του, και σκέφτεται ότι θα προτιμούσε –όταν η μικρή μεγαλώσει-να μάθει μέσα από αυτό το γράμμα όσα εκείνος έζησε. Με χιούμορ και καθαρότητα, αυτές οι σελίδες διατρέχουν την ιστορία της Ιταλίας του εικοστού αιώνα μέσα από τα μάτια ενός ανθρώπου που αγαπά τη ζωή και τους ανθρώπους. Το κάθε γεγονός είναι ένας τρόπος να μιλήσει για όσα αξίζει να ζείς : τις ρίζες, τον έρωτα, τους φίλους, την πολιτική, τη λογοτεχνία. Διηγείται με θάρρος λάθη και απογοητεύσεις, με συγκίνηση προπάππου που μπορεί μόνο να φανταστεί το μέλλον και να παραδώσει –στη Ματίλντα και σε εμάς-την πολύτιμη γνώση της αβεβαιότητας”.
Διαβάζοντας το “Γράμμα στη Ματίλντα”, κατ΄αρχάς, δεν μπορείς παρά να θαυμάσεις την διαύγεια της σκέψης του συγγραφέα. Καταφέρνει, χωρίς κανένα άγχος, μέσα σε λίγες σελίδες, να παραδώσει στη δισέγγονή του μιά σύντομη ιστορία της; Ιταλίας και της Ευρώπης μέσα από την δική του οπτική γωνία. Παράλληλα, δίνει ερήμην του ίσως, μαθήματα ανθρωπιάς. “Μέτρο για όλα τα πράγματα είναι ο άνθρωπος”, όπως έχει πεί ο Πρωταγόρας.
“Δεν νομίζω ότι είμαι σπουδαίος συγγραφέας. Στην Ιταλία έχουν τη φιλοδοξία να κατασκευάζουν τεράστιους καθεδρικούς ναούς, σ΄εμένα αντίθετα αρέσει να κατασκευάζω μικρά απέριττα ξωκλήσια. Αυτό μου αρκεί. Έγραψα πολύ, όταν έγινα ενενήντα ενός χρονών, γιορτάσαμε το εκατοστό βιβλίο μου. Πίστεψέ με, κάθε σελίδα είναι γραμμένη με απόλυτη ειλικρίνεια, από τη βαθιά ανάγκη μου να εξιστορήσω. Θεωρώ τον εαυτό μου περισσότερο παραμυθά παρά συγγραφέα, δηλαδή έναν που εξαντλεί στην ευχαρίστηση της αφήγησης κάθε εκφραστική δυνατότητά του. Ως συγγραφέας δε θέλησα ποτέ να κλειστώ σε μιά πολύτιμη απομόνωση. Ο φιλντισένιος πύργος που επιλέγουν για απομόνωση μερικοί συνάδελφοί μου είναι για μένα ένα ακατοίκητο μέρος. Στα μυθιστορήματά μου η πολιτική ως κοινωνική συμμετοχή δεν ήταν ποτέ απούσα… Είχα την τύχη να διαβάσω νεαρότατος τα δοκίμια του Μονταίν, που αποτέλεσαν βασικό ανάγνωσμα στη ζωή μου. Έχω πάντα στο μυαλό μου όλα αυτά τα χρόνια μιά φράση του Μονταίν: “Να θυμάσαι ότι όσο πιο ψηλά ανεβαίνεις, τόσο περισσότερο δείχνεις τον κώλο σου”.
Ο Καμιλλέρι όταν έγραφε αυτές τις σελίδες είχε κριθεί σαν συγγραφέας. Δεν τις έγραψε για να εντυπωσιάσει ούτε για να περάσει στην Ιστορία. Είχε, έτσι κι αλλοιώς, περάσει μέσα από το έργο του. Υπήρξε, στην ουσία, ένας “ταπεινός”, άνθρωπος που πίστεψε στους ανθρώπους και στην ανθρωπιά. Καταφέρνει να συγκινήσει τον αναγνώστη, ακόμα και να τον κάνει να του ξεφύγει ένα δάκρυ διαβάζοντας αυτές τις σελίδες, ίσως γιατί και ο ίδιος ανήκε σε μιά σπάνια πιά ράτσα ανθρώπου. Την ράτσα του μεταπολεμικού ανθρώπου που πάλεψε να αλλάξει τον κόσμο. Που κράτησε τις ηθικές του αξίες ψηλά, σαν σημαία, χωρίς να τις προδώσει. Παίρνει θέση για την κρίση στην Ευρώπη, για τους μετανάστες, για όλα τα καυτά ζητήματα της εποχής μας. Γράφει σε ένα σημείο:
“Η πρώτη χώρα που δεν άντεξε την ονομαζόμενη “πολιτική λιτότητας” ήταν η Ελλάδα και γι΄αυτό τα αδέρφια της,τα υπόλοιπα κράτη της Ευρωπαϊκής Ένωσης ,της επέβαλαν ένα αυστηρό καθεστώς περιορισμών. Η δραματική συνέχεια ήταν ότι, για να πληρώσει το χρέος της στην Ευρώπη, η Ελλάδα χρειάστηκε κυριολεκτικά να πεινάσει. Το ελληνικό έθνος έζησε δραματικές μέρες και κινδύνευσε με πτώχευση, δίχως η Ευρώπη να χαλαρώσει τα αυστηρά κριτήρια για τα δημοσιο-οικονομικά της Ελλάδας. Οι Έλληνες πλήρωσαν πάρα πολύ ακριβά την παραμονή τους στο ενιαίο ευρωπαϊκό νόμισμα.
Ορίστε, πρέπει να σου πώ αγαπημένη μου δισέγγονη, ότι τότε κατάλαβα ξεκάθαρα ότι στην Ευρώπη που ζούμε,δεν υπάρχει κανένα από τα ιδανικά που αναφέρονται στο Μανιφέστο του Βεντοτένε. Αφήνοντας την Ελλάδα να πεθάνει, η Ευρώπη, κατά τη γνώμη μου, διέπραττε μιά πραγματική μητροκτονία, γιατί όλη μας η φιλοσοφική, η λογοτεχνική, η επιστημονική, η καλλιτεχνική παιδεία, εκείνη από την οποία ακόμη και σήμερα τρεφόμαστε, γεννήθηκαν στην Αθήνα και στα πέριξ. Δεν πιστεύω ότι αυτή η Ευρώπη θα καταφέρει να επιζήσει για πολύ, αν δεν αλλάξει ριζικά ορισμένους νόμους της”.
Ή ,γράφοντας για το μεταναστευτικό:΄΄Συνεπώς ,ο εχθρός δεν έρχεται απ΄έξω μαζί με τους μετανάστες, αλλά βρίσκεται ήδη στον τόπο όπου γεννήθηκε, μεγάλωσε και μορφώθηκε. Το να υψώνεις τείχη σημαίνει ότι κλείνεσαι στο σπίτι μαζί με τον εχθρό. Κι έπειτα, με ποιό δικαίωμα κλείνουμε την πόρτα σε όποιον φεύγει από τον τόπο του για να γλιτώσει τη φρίκη του πολέμου και της πείνας; Εμείς οι Ιταλοί υπήρξαμε λαός μεταναστών, εκατομμύρια έχουν διασκορπιστεί σε όλα τα μέρη του κόσμου, στις Ηνωμένες Πολιτείες, στη Γερμανία, στο Βέλγιο και αλλού, και ξέρουμε πόσο οδυνηρό είναι να εγκαταλείπεις τον τόπο σου, τους αγαπημένους σου,τις συνήθειές σου. Ο “άλλος” είσαι εσύ που αντικρύζεις τον εαυτό σου στον καθρέφτη. Ο “άλλος” είσαι εσύ. Όπως “άλλοι” ήταν και οι Ιταλοί μετανάστες.”
Αυτός ήταν ο Αντρέα Καμιλλέρι. Ένας ουσιαστικά ανθρωπιστής, κοινωνικός αγωνιστής, σπουδαίος συγγραφέας, ευγενικός άνθρωπος που δεν άφησε ποτέ να τον καταπιούν η δόξα και η επιτυχία. Άνθρωποι σαν κι αυτόν σπανίζουν πια στην εποχή μας. Γι’ αυτόν τον λόγο αξίζει να διαβάσετε το “Γράμμα στη Ματίλντα”, το κύκνειο άσμα του. Μέσα σε λίγες σελίδες περνάει η στάση ζωής ενός ανθρώπου που πολέμησε από την δική του σκοπιά για το σωστό και το έντιμο, για την αλήθεια.
“Το ψέμα, για να μπορέσεις να το συντηρήσεις, δημιουργεί την ανάγκη να πεις κι άλλα ψέμματα και μας αναγκάζει να μπούμε σε έναν λαβύρινθο όπου φαίνεται να μην υπάρχει οδός διαφυγής. Η αλήθεια αντίθετα είναι ένα σταθερό σημείο. Δεν μπορείς να πας πιο πέρα. Ενδέχεται να προκαλέσει ρήξη, να οδηγήσει στο τέλος μια φιλία ή μια εργασιακή σχέση, αλλά μέχρι εκεί. Η αλήθεια είναι πάντα μία.
O Aντρέα Καμιλλέρι γεννήθηκε στο Πόρτο Εμπέντοκλε, στη Σικελία, το 1925 . Στη διάρκεια του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου φοίτησε για μικρό χρονικό διάστημα σε επισκοπικό κολέγιο απ’ όπου αποβλήθηκε επειδή πέταξε ένα αυγό σε έναν σταυρό. Ολοκλήρωσε τις σπουδές του στο κλασικό λύκειο Empedocle στο Αγκριτζέντο, από όπου πήρε απολυτήριο το 1943 χωρίς να δώσει εξετάσεις, λόγω της επέμβασης των συμμάχων στη Σικελία. Το 1944 γράφτηκε στο Πανεπιστήμιο, στο τμήμα Λογοτεχνίας, αλλά δεν πήρε ποτέ πτυχίο. Την ίδια περίοδο έγινε μέλος του Ιταλικού Κομμουνιστικού Κόμματος και άρχισε να δημοσιεύει διηγήματα και ποιήματα.
Από το 1948 μέχρι το 1950 σπούδασε σκηνοθεσία στην Ακαδημία Δραματικής τέχνης) και ξεκίνησε να εργάζεται ως σκηνοθέτης και σεναριογράφος. Το 1954 συμμετείχε σε ένα διαγωνισμό για την πρόσληψη υπαλλήλων στη RAI αλλά δεν προσελήφθη επειδή ήταν κομμουνιστής. Το 1957 παντρεύτηκε την Rosetta Dello Siesto και απέκτησε τρία παιδιά. Ο Καμιλλέρι ήταν ο πρώτος που έφερε στην Ιταλία το θέατρο του παραλόγου του Σάμουελ Μπέκετ, ανεβάζοντας, το 1958, το έργο Το τέλος του παιχνιδιού στο Θέατρο dei Satiri στην Ρώμη και μετά (1970) στην τηλεόραση. Κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του εξήντα κατάφερε τελικά να εργαστεί στη RAI και συμμετείχε σε πολλές παραγωγές της ιταλικής τηλεόρασης.
Ο Αντρέα Καμιλλέρι ξεκίνησε τη συγγραφική του καριέρα το 1978 με την έκδοση του μυθιστορήματος Η ροή των πραγμάτων). Το 1980, εξέδωσε το μυθιστόρημα Καπνός στον ορίζοντα που είναι το πρώτο από τα μυθιστορήματά του στα οποία η υπόθεση τοποθετείται σε μια φανταστική πόλη στη Σικελία, τη Βιγκάτα, η οποία μοιάζει πολύ με την γενέτειρα του Καμιλέρι, το Πόρτο Εμπέντοκλε, ένα λιμάνι στη νότια Σικελία. Ο τρόπος ζωής των Σικελών και η κουζίνα τους αλλά και η διάλεκτός τους είναι παρόντα σε όλα τα βιβλία με ήρωα τον Μονταλμπάνο.
Έγραψε περισσότερα από 100 βιβλία, αλλά αυτά με ήρωα τον Μονταλμπάνο έχουν πολλές φορές βρεθεί στην λίστα των μπεστ σέλερ στην Ιταλία, έχουν μεταφραστεί σε 32 γλώσσες και έχουν εμπνεύσει την ομώνυμη τηλεοπτική σειρά.
Η δημοφιλία τόσο του μανιώδους καπνιστή ιταλού συγγραφέα όσο και του λάτρη του φαγητού Μονταλμπάνο εκτοξεύτηκε μετά το 1999, η δημόσια ραδιοτηλέοραση της Ιταλίας RAI ξεκίνησε να προβάλλει τις περιπέτειες του σικελού επιθεωρητή και στη συνέχεια πούλησε τη σειρά σε όλο τον κόσμο.
Άργησε να αφοσιωθεί στο γράψιμο, κι όταν το αποφάσισε έγινε αμέσως ένα μοναδικό εκδοτικό φαινόμενο. Είναι σήμερα, ο πιό πολυδιαβασμένος Ιταλός συγγραφέας. Είναι ο συγγραφέας που “μπόλιασε” το καθαρόαιμο αστυνομικό μυθιστόρημα με κοινωνικά μηνύματα και πολιτικές αναφορές. Ο Καμιλέρι, ο οποίος υπήρξε κάποτε στέλεχος του Ιταλικού Κομμουνιστικού Κόμματος, ήταν δεινός επικριτής τόσο του πρώην πρωθυπουργού Σίλβιο Μπερλουσκόνι όσο και του ηγέτη της ακροδεξιάς «Λέγκας του Βορρά», Ματέο Σαλβίνι.
Σε μια από τις τελευταίες τηλεοπτικές μεταφορές με ήρωα τον Μονταλμπάνο που προβλήθηκε στην Ιταλία τον Φεβρουάριο του 2019 ο επιθεωρητής στέλνει το μήνυμά του υπέρ των μεταναστών πηδώντας στη θάλασσα για να ανασύρει τη σορό ενός μετανάστη.
Ο Αντρέα Καμιλλέρι πέθανε στην Ρώμη, στις 17 Ιουλίου 2019, σε ηλικία 93 ετών.
Ο Αγγελος Πετρουλάκης έγραψε για το έργο του Αντρέα Καμιλλέρι: “Ο Αντρέα Καμιλλέρι είναι ο ιταλικός αντίλογος στην σύγχρονη αστυνομική λογοτεχνία τών Σκανδιναβών. Ένας αντίλογος ιδιαίτερα σοβαρός και σεβαστός, με εκλεπτυσμένη γραφή, μακριά από την βία και το αίμα που χαρακτηρίζει τους περισσότερους σύγχρονους συγγραφείς αστυνομικής λογοτεχνίας.
Ο Αντρέα Καμιλλέρι δίδαξε ότι μπορεί να γράφει, κάποιος, αστυνομικό μυθιστόρημα πλούσιο σε χιούμορ, με νότες ευγενικής ειρωνείας, χωρίς να μυθοπλάθει υπεράνθρωπους ήρωες, αλλά και χωρίς να εξυμνεί πάθη και αδυναμίες.
Δίδαξε, ακόμα, πως ο αστυνομικός δεν αρκεί να είναι μόνο ευφυής. Θα πρέπει να έχει και ηθικές αρχές, υψηλή αίσθηση ευθύνης και καθήκοντος, να σέβεται την αποστολή του και να υπερασπίζεται με κάθε τίμημα τον νόμο, υπηρετώντας το αίσθημα δικαίου με κάθε προσωπική θυσία.
Επίσης, δίδαξε, πώς ένας συγγραφέας μπορεί να γράφει λογοτεχνία, γενικά, με γνώμονα τη λιτότητα, αποφεύγοντας την φλυαρία, χωρίς να ταλαιπωρεί τον αναγνώστη με δαιδαλώδεις μυθοπλασίες και χωρίς να μετατρέπει το τίποτα σε δήθεν σημαντικό.
Ο κεντρικός ήρωας των αστυνομικών μυθιστορημάτων του, δεν θέλει να είναι στο ελάχιστο ‘‘ήρωας’’. Είναι καλλιεργημένος, χωρίς να το επιδεικνύει, είναι ανθρωπιστής, χωρίς να το κραυγάζει, είναι έξυπνος, χωρίς να το διατυμπανίζει.”