Ανοιχτός ο δρόμος για μια «εγκληματική»… καριέρα
Συνέντευξη στο «Ριζοσπάστης» του εγκληματολόγου και καθηγητή στο πανεπιστήμιο Αθηνών Γ. Πανούση (10 Απριλίου 2005)
Αν συνεχιστεί η ασκούμενη αντεγκληματική πολιτική, ή μάλλον η… έλλειψη τέτοιας πολιτικής, «θα αυξηθεί η υποτροπή, το πέρασμα από τη νεανική εγκληματικότητα στην εγκληματική καριέρα», επισημαίνει στο «Ρ» ο Γ. Πανούσης. «Θα προσφέρουμε προσωπικό στις μαφίες».
«Τα επίπεδα της εγκληματικότητας ανηλίκων στη χώρα μας δεν είναι ανησυχητικά, υπογραμμίζει ο καθηγητής, ούτε ποσοτικά, ούτε ποιοτικά». Ωστόσο, η αντεγκληματική πολιτική που εφαρμόζεται στην Ελλάδα, δεν αφήνει περιθώρια αισιοδοξίας. Η παρέμβαση που καταγράφει μέχρι σήμερα η πολιτεία στον τομέα της επανένταξης των παραβατών γενικότερα, είναι μηδενική. Παρά το γεγονός ότι, σύμφωνα με σχετικές έρευνες, το μεγαλύτερο μέρος όσων αποφυλακίζονται υποτροπιάζουν, και μάλιστα ως επαγγελματίες εγκληματίες πια. Η υψηλή υποτροπή συνδέεται με την απουσία μηχανισμών επανένταξης, αλλά και τον έντονο στιγματισμό».
«Το κρισιμότερο στοιχείο της αντεγκληματικής πολιτικής, είναι το κομμάτι της επανένταξης. Δεν είναι αρκετό να πειστεί κάποιος να μην υποτροπιάσει, να μη συνεχίσει την εγκληματική του δραστηριότητα. Δηλαδή, αν η πολιτεία καταφέρει να κάνει κάποιον “περιθωριακό μη εγκληματία”, κέρδισε τίποτα; Δεν κέρδισε τίποτα. Το ζήτημα είναι “να τον ξαναφέρω μέσα”…».
Σοβαρές ελλείψεις στο στάδιο του σωφρονισμού
Σημαντικά είναι τα κενά που εντοπίζονται στη σωφρονιστική μεταχείριση των ανηλίκων, ιδιαίτερα σε ό,τι επικρατεί στα ειδικά καταστήματα κράτησης ανηλίκων.
Το βασικό πρόβλημα δεν αφορά ούτε την έλλειψη φαγητού, ούτε την τεχνική επαφή (δυνατότητα επισκεπτηρίων, τηλεφωνήματος κλπ.) με τον έξω κόσμο. «Το χειρότερο είναι ο συφυρμός, ο υπερπληθυσμός. Αν αντί για 10 άτομα σε ένα θάλαμο είναι 45, ούτε να κοιμηθείς, ούτε να σκεφτείς, ούτε να λειτουργήσεις μπορείς», υπογραμμίζει ο Γ. Πανούσης. Ο χειρισμός ενός 15άρη από έναν 18άρη, και η θωράκισή του πρώτου απέναντι στον δεύτερο, είναι δύσκολη και σύνθετη υπόθεση, που εγκυμονεί πολλούς κινδύνους. Είτε αυτό σημαίνει σεξουαλική ενόχληση, είτε «μύηση» σε πιο έντονη εγκληματική δραστηριότητα.
«Είναι ακόμα η ανία της φυλακής. Δηλαδή η αδυναμία παραγωγικής λειτουργίας. Δεν υπάρχουν θέσεις εργασίας, δεν υπάρχουν εργαστήρια, δεν υπάρχει μια δομημένη μέρα. Είναι μεγάλο πράγμα ο χρόνος στη φυλακή, 24 ώρες…». Η αθλητική δραστηριότητα των εγκλείστων είναι πολύ περιορισμένη. «Ο αθλητισμός είναι πολύ περιορισμένος, γιατί φοβούνται. Φοβάται η διοίκηση ότι θα χρησιμοποιήσουν τα εργαλεία, τα βαράκια κλπ. ‘Η ότι την μπάλα την κλωτσάνε, βγαίνει απέξω, την παίρνει ο έμπορος, βάζει μέσα ναρκωτικά, την ξαναπετάει μέσα. Αυτά είναι αληθινά περιστατικά».
«Έχει αποδειχθεί ότι αυτό που τους λείπει, είναι η μη διασύνδεσή τους με τον έξω κόσμο, και η αδυναμία διαχείρισης του χρόνου και του χώρου. Εννοώ δημιουργικής διάθεσης του χρόνου και του χώρου. Αυτά τα παιδιά χρειάζονται περισσότερη επαγγελματική κατάρτιση, καλύτερες σχέσεις με το περιβάλλον τους, να μη νιώθουν δηλαδή αποξενωμένοι, καλύτερη προοπτική για το μέλλον…».
Απαιτείται ολοκληρωμένη αντεγκληματική πολιτική
Ο Γ. Πανούσης τονίζει πως μια ολοκληρωμένη αντεγκληματική πολιτική με στόχο τον αληθινό σωφρονισμό του ανήλικου εγκληματία, πρέπει να περιλαμβάνει τρία βασικά σκέλη:
Το κοινωνικό, ώστε η παρέμβαση της πολιτείας να αίρει τους παράγοντες που ευνοούν την ανάπτυξη εγκληματικής συμπεριφοράς.
Το νομοθετικό, ώστε η αντικοινωνική συμπεριφορά να μην εξελίσσεται απαραίτητα σε εγκληματική, και
Το πολιτικό, ώστε να αποτρέπεται η είσοδος του ανήλικου εγκληματία στον «εγκληματικό επαγγελματισμό».
Αναγκαία στη φάση της επανένταξης είναι τα μέτρα κοινωνικού χαρακτήρα. Οπως η επαγγελματική κατάρτιση των αποφυλακισμένων, ή η προώθηση θεραπευτικών μέτρων, με ανάμειξη αντίστοιχα των υπουργείων Εργασίας και Υγείας.
Ιδιαίτερη σημασία έχει ασφαλώς το δικαίωμα λόγου των ατόμων που σωφρονίζονται στο ίδιο το περιεχόμενο της μετασωφρονιστικής πολιτικής, ανάλογα π.χ. με τα ενδιαφέροντα και τις κλίσεις του καθενός. Ενώ είναι βέβαιο ότι, τα ορατά αποτελέσματα μπορούν να κινητοποιήσουν ακόμα και όσους αρχικά αρνούνται την ένταξή τους σε σχετικό πρόγραμμα. «Πρέπει να πειστεί ο άλλος, να φανεί η χρησιμότητα. Αν προσληφθούν δέκα, κι αυτός που έλεγε ότι δεν πάει θα πει “μήπως πρέπει να πάω”;»
«Το άτομο έχει ατομικό αίσθημα ευθύνης, και για αυτό πληρώνει το τίμημα της παράβασης του νόμου. Αλλά δεν μπορούμε να χρεώνουμε συνέχεια στο δράστη που κατά βάση είναι και θύμα τις περισσότερες φορές, όλα τα δεινά, πρέπει ταυτόχρονα σαν πολιτεία και κοινωνία να αίρουμε τους αρνητικούς παράγοντες…». Είτε αυτό λέγεται φτώχεια, είτε ανεργία.
«Όταν αυτή τη στιγμή στη χώρα μας, κοντεύουμε να έχουμε 20% λειτουργικά και οργανικά αναλφάβητους, έχει φτιαχτεί ένας πυρήνας, από όπου μπορεί να “γεννηθεί” κάτι. Οταν ο άλλος δεν μπορεί να πάει σε ένα νοσοκομείο, δεν έχει και φροντίδα, θα ψάξει να τη βρει κάπως αλλιώς».