*Ο Νίκος Σταθόπουλος διευθύνει την ISON Psychometrica
και είναι συνιδρυτής της HERSE.
αρθρογραφεί στο iPorta.gr
Αγαπητέ αναγνώστη, μερικές από τις σκέψεις που ακολουθούν μπορεί να σε ανησυχήσουν, να σε δυσαρεστήσουν ή να σε στεναχωρήσουν. Γράφονται με αφορμή το Brexit, αλλά αφορούν όλες τις αποφάσεις που μπορεί να πάρει κάποιος. Αν είσαι πραγματικά ευχαριστημένος από τη ζωή σου, σε συμβουλεύω ότι ίσως είναι προτιμότερο να μη διαβάσεις παρακάτω. Στο κείμενο που ακολουθεί υποστηρίζεται ούτε λίγο ούτε πολύ, ότι κάθε φορά που περηφανευόμαστε για οτιδήποτε, σε ατομικό ή σε συλλογικό επίπεδο, εκφράζουμε απλώς ματαιοδοξία, διότι τίποτα δεν είναι πραγματικά δικό μας. Αν λοιπόν αισθάνεσαι ότι υπάρχει κίνδυνος οι παρακάτω λέξεις να σου κλονίσουν την πεποίθηση ότι εσύ ρυθμίζεις τη ζωή σου και καταφέρνεις να είσαι σε κατάσταση ευδαιμονίας, καλύτερα να σταματήσεις το διάβασμα εδώ.
Γιατί οι περισσότεροι Βρετανοί ψήφισαν να φύγουν από την Ενωμένη Ευρώπη;
Ας ξεκινήσουμε με την ενοχλητική για τον εγωισμό διαπίστωση ότι αυτό που είμαστε, όχι μόνο ως έθνη, αλλά ακόμα και ως φυσικά πρόσωπα, είναι όλο δοτό:
Το ίδιο το σώμα μας (και το μυαλό μας μέσα σ’ αυτό), σχηματίστηκε από τα γονίδια των γονιών μας, που κι αυτά προήλθαν από τα γονίδια των προηγούμενων. Αυτοί αποφάσισαν και για το όνομα που θα φέρουμε σε όλη μας τη ζωή, όπως οι προηγούμενοι αποφάσισαν γι αυτούς.
Ο χαρακτήρας μας, ωστόσο δεν ήρθε έτοιμος με την κληρονομικότητα από τους προγόνους μας, διαμορφώθηκε από τις επιδράσεις δασκάλων, φίλων, συγγενών, γειτόνων, συμμαθητών, συγγραφέων, σκηνοθετών, και όσων άλλων βρέθηκαν στο δρόμο μας. Αυτοί μας δίδαξαν και πώς να ερμηνεύουμε τον κόσμο που μας περιβάλλει. Αλλοίμονο σε όποιον τολμήσει να παρουσιάσει μια καινούρια εκδοχή του κόσμου, είτε επιστήμονας είναι, είτε καλλιτέχνης, είτε φιλόσοφος. Θυμηθείτε τα ‘καινά δαιμόνια’ και το Σωκράτη που ήπιε το κώνειο για χάρη τους, το Γαλιλαίο και την απειλή της πυράς της Ιεράς Εξέτασης, τον Ιησού και τη μεταρρύθμιση του Μωσαϊκού νόμου, που τελείωσε στο σταυρό.
Προσδίδουμε στον εαυτό μας ιδιότητες εθνικές, θρησκευτικές, φυλετικές και άλλες, αλλά αυτές επινοήθηκαν από άλλους, προηγούμενους. Άλλοι μας έδωσαν αυτές τις ιδιότητες, από τη γέννησή μας, υποχρεωτικά, χωρίς να ρωτηθούμε γι αυτές. Μερικοί, υπακούοντας στο ένστικτο να ανήκουν στην αγέλη, υπερασπίζονται αυτές τις ιδιότητες με φανατισμό, λες και τις διάλεξαν οι ίδιοι.
Για να σκεφτόμαστε, για να περιγράφουμε τον κόσμο και για να επικοινωνούμε χρησιμοποιούμε τη μητρική μας γλώσσα. Και αυτήν, την επινόησαν άλλοι, τη διαμόρφωσαν άλλοι και μας τη δίδαξαν άλλοι. Οι γλώσσες, είναι μαγικές επινοήσεις. Ο πλούτος των ιδεών μας είναι ανάλογος με τον πλούτο της γλώσσας που κατέχουμε. Ο συμβολισμός που χρησιμοποιούν για τη γραφή, διαμορφώνει ανάλογα τους νευρώνες του εγκεφάλου. Ξέρετε ότι δεν υπάρχουν δυσλεξικοί Κινέζοι;
Ελάχιστοι είναι αυτοί στην ιστορία της ανθρωπότητας που έχουν κάνει παντελώς πρωτότυπες σκέψεις. Μάλιστα, οι πνευματικές παραδόσεις σε όλα τα μήκη και τα πλάτη της γης, όλες τις εποχές, λένε ότι αυτό μπορεί να γίνει μόνο όταν κάποιος έχει μπορέσει να εξαλείψει παροδικά από το νου του όλες τις προηγούμενες πληροφορίες και εντυπώσεις. Οι δικές μας απόψεις και οι ιδέες μας όμως, εδράζονται στις πληροφορίες που έχουμε πάρει από το εξωτερικό περιβάλλον ή από άλλους. Η επιρροή του Πλάτωνα και του Αριστοτέλη καθορίζουν ολόκληρη τη Δυτική σκέψη. Αλλά και αυτοί, πάτησαν στις πλάτες των προσωκρατικών φιλοσόφων, κι αυτοί σε άλλους, παλιότερους.
Κατοικούμε σε οικοδομήματα, καλύπτουμε το σώμα μας με ενδύματα, χρησιμοποιούμε κάθε λογής τεχνολογίες και προϊόντα που επινόησαν άλλοι, εξέλιξαν άλλοι, παράγουν άλλοι και μας διαθέτουν άλλοι. Στην εξελιγμένη κοινωνία που ζούμε, άλλοι φροντίζουν να μεταφέρουν, να επεξεργάζονται και να μας προμηθεύουν τα απαραίτητα τρόφιμα προς το ζην. Και τα πληρώνουμε με νομίσματα που επινόησαν άλλοι και αποφασίζουν την αξία τους άλλοι.
Για σκεφτείτε: Το σώμα μας το ίδιο, όχι μόνο φτιάχτηκε από άλλους, αλλά συντηρείται και αναπτύσσεται με ουσίες που προσλαμβάνουμε από το εξωτερικό περιβάλλον μας. Δεν επιβιώνουμε ούτε μισή ώρα χωρίς να προσλαμβάνουμε οξυγόνο, τόσο συνδεδεμένοι είμαστε με το έξω από μας. Χωρίς διαρκή αλληλεπίδραση με το περιβάλλον, απλά δεν μπορούμε να επιβιώσουμε, πεθαίνουμε.
Ο Αϊνστάιν έγραψε ότι «κάθε ανθρώπινο πλάσμα είναι τμήμα ενός όλου, που το ονομάζουμε Σύμπαν-ένα τμήμα περιορισμένο στο χρόνο και το χώρο. Βιώνει τον εαυτό του, τις σκέψεις του και τα συναισθήματά του ως κάτι χωριστό από τα υπόλοιπα-είναι σαν οπτική απάτη της αντίληψής του. Αυτή η αντίληψη είναι ένα είδος φυλακής για μας, περιορίζοντάς μας στις προσωπικές επιθυμίες μας και την προσκόλληση σε λίγους κοντινούς μας».
Οι παλαιότεροι είπαν το ίδιο με λιγότερα λόγια: Ο Ιησούς δίδαξε να αγαπάμε τον διπλανό όπως τον εαυτό μας. Ο Αριστοτέλης δήλωσε ότι ο άνθρωπος είναι ζώο κοινωνικό. Το Τάο βεβαιώνει ότι όλα είναι Ένα, επαναλαμβάνοντας τους αρχαίους Ινδούς. Αν αναλογιστούμε ψύχραιμα και συνειδητοποιήσουμε τη σημασία αυτής της διαπίστωσης, προκύπτουν ενδιαφέροντα συμπεράσματα. Για σκεφτείτε:
Οι αποφάσεις μας καθορίζονται από τις βιοτικές ανάγκες μας, τα ένστικτά μας, τον πολιτισμό που μας δόθηκε, την οικογενειακή και συστημική επιρροή που μας ασκείται, τη διαφήμιση και τη «μόδα» δηλαδή το τι κάνουν οι άλλοι.
Όταν όλα όσα θεωρούμε ‘δικά μας’ ετεροκαθορίζονται, και ιδίως η τροφή για τη σκέψη μας, υπάρχει λέτε μεγάλο περιθώριο για ελευθερία στις αποφάσεις μας;
Κι όμως!
Ο εθισμός σε αυτό στο οποίο μάθαμε να ανήκουμε, η πείσμων επιμονή του ιδιαίτερου, του “διαφορετικού”, εξωραΐζει το παρελθόν, συντηρεί παραδόσεις και συνενώνει τους περισσότερους, όσους άκριτα αφήνουν να οδηγούνται από το ‘αυθόρμητο’, δηλαδή στην πραγματικότητα, από το ένστικτο της αγέλης. Είτε πρόκειται για το χωριό μας, είτε την οικογένεια, το έθνος, την ποδοσφαιρική μας ομάδα, ή το κόμμα μας, έχουμε “αυθόρμητα” την τάση να ταυτιστούμε μαζί του και να το υποστηρίξουμε. Κι ας είναι στην ουσία ίδιο με το άλλο χωριό, την άλλη οικογένεια, το άλλο κόμμα, την άλλη ομάδα, την άλλη πατρίδα.
Αυτό εξηγεί ότι δεν έχουν διαλυθεί η ΝΔ και το ΠΑΣΟΚ, που πτώχευσαν την Ελλάδα και έχουν θέσει σε κίνδυνο την ιδιωτική περιουσία των Ελλήνων.
Σε αυτό οφείλεται η άνοδος του εθνικισμού, αντί της αναζήτησης δρόμων για τη φυγή προς τα εμπρός και την αξιοποίηση της παγκοσμιοποίησης προς όφελος των πολλών.
Αυτό συσπειρώνει ομάδες ανθρώπων γύρω από μη εξελισσόμενα (άρα νεκρά) πολιτιστικά δημιουργήματα, όπως η βασκική γλώσσα, η εβραϊκή θρησκεία ή η ορθόδοξη χριστιανική πίστη. Προσπαθούν να προστατευτούν από τους “άλλους”, θεωρώντας τους εαυτούς τους ιδιαίτερους, χωρίς να αντιλαμβάνονται ότι γυρίζοντας την πλάτη στα επιτεύγματα “των άλλων” μένουν πίσω, υστερούν και αυτό μακροπρόθεσμα είναι στοιχείο αυτοκαταστροφής.
Ο μέγας Ηράκλειτος, είχε πει Πατήρ Πάντων Πόλεμος. Και πράγματι, οι συγκρούσεις είναι κανόνας και στη φύση και στην ανθρώπινη κοινωνία. Μέσω των συγκρούσεων καταστρέφονται τα πιο αδύναμα και δημιουργούνται νέα, πιο ανθεκτικά συστήματα. Η ανθρωπότητα μέσα από συγκρούσεις προχώρησε, ενώνοντας στην αρχή φυλές, φτιάχνοντας χωριά, μετά πόλεις, κατόπιν βασίλεια, αυτοκρατορίες και τελικά τις Ηνωμένες Πολιτείες, τη μεγάλη Ρωσία και τη μεγάλη Κίνα με τις 1000 γλώσσες (γλώσσες, όχι διαλέκτους).
Στη φύση δεν υπάρχει συναίσθημα, οπότε η καταστροφή και ο θάνατος δεν ξενίζουν, είναι μέρος της φυσικής ανακύκλωσης. Οι άνθρωποι όμως, καλώς ή κακώς, υποφέρουν. Γι’ αυτό η Υγεία και η Ειρήνη λογίζονται αναμφισβήτητα ως τα μέγιστα αγαθά.
Διότι, πατέρας της εξέλιξης ναι, είναι ο Πόλεμος, αλλά μητέρα της είναι η Ειρήνη. Η περίοδος που οι άνθρωποι δημιουργούν.
Στη μακρά περίοδο Ειρήνης που ακολούθησε το Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, πολλοί έλπισαν πως μπορούμε να συνεχίσουμε την πορεία συνένωσης των φυλών και των εθνών, χωρίς συγκρούσεις. Ο Τζον Λένον έφτιαξε το imagine, εκφράζοντας την ελπίδα αυτή (και ίσως γι αυτό δολοφονήθηκε, όπως τώρα και η βουλευτίνα Κοξ).
Την ίδια ώρα, ο Καζαντζίδης τραβούσε τους Έλληνες προς τα κάτω, τραγουδώντας
“θα σου δώσω μια να σπάσεις αχ βρε κόσμε γυάλινε
για να φτιάξω μια καινούρια κοινωνία άλληνε”,
ή
«Θε μου τη δεύτερη φορά που θα’ρθω για να ζήσω
όσο η καρδιά κι αν λαχταρά δε θα ξαναγαπήσω».
Οι Άγγλοι ξέχασαν τον Λένον και παρασύρθηκαν από κάποιον δικό τους Καζαντζίδη. Νόμισαν ότι είναι προτιμότερο να περιχαρακωθούν στην ιδιαιτερότητά τους, να συρρικνώσουν το «εμείς», σε «εγώ». Όπως προσπάθησαν κάποιοι να συρρικνώσουν και την Ελλάδα πέρυσι, τέτοιες μέρες.
Πολύ ριψοκίνδυνη απόφαση πήραν οι Άγγλοι. Ας ελπίσουμε ότι δε θα αφήσουμε το ένστικτο της καταστροφής του διαφορετικού να επικρατήσει πάλι και ότι το συλλογικό μας ασυνείδητο θα επιμηκύνει την περίοδο της δημιουργίας, καλλιεργώντας μόνο τις δημιουργικές καταστροφές, όπως γίνεται τα τελευταία είκοσι-τριάντα χρόνια στη Δύση.
Το disruption, ο νέος τρόπος να προχωράμε τα πράγματα, είναι η πρωτοποριακή αντίληψη για τη διαλεκτική σύνθεση, που ενσωματώνει τις ευκαιρίες της παγκοσμιοποιημένης οικονομίας, τη νέα τεχνολογία και την αντίληψη της συμμετοχής. Κολοσσοί όπως η ΙΒΜ λένε ‘the disruption has already happened’. Με άλλες λέξεις, το ίδιο λέει και το διάσημο μουσείο Tate Gallery. Στο Νταβός φέτος, εστίασαν την προσοχή στο γεγονός ότι από τις 500 μεγαλύτερες εταιρίες του κόσμου το 2000, οι μισές σήμερα δεν υπάρχουν (χωρίς να πτωχεύσουν και χωρίς να καταστραφούν σε πόλεμο!).
Άρα, υπάρχει ίσως μια αχτίδα ελπίδας, να μην ξαναφέρουν παγκόσμιες καταστροφές αυτοί που συνεχίζουν να καταλαβαίνουν τον εαυτό τους και τον κόσμο με τον τρόπο που τους δίδαξαν και με τον τρόπο που συνήθισαν, αντί να βλέπουν την τωρινή πραγματικότητα, με τα δικά τους μάτια. Είτε για τους Άγγλους πρόκειται, είτε για τους αδελφούς Μουσουλμάνους.
* Το άρθρο απηχεί τις απόψεις του συντάκτη του.
The articleEXPRESSES the views of the author
iPorta.gr