Ο γρίφος και οι αλχημιστές. Είναι γνωστή η ιστορία του Ναστραντίν Χότζα. Είναι δικαστής κι ακούει με προσοχή τον κατήγορο. Στο τέλος του λέει «έχεις δίκιο». Μετά ακούει με προσοχή τον κατηγορούμενο και στο τέλος του λέει «κι εσύ έχεις δίκιο». Πετάγεται ένας από το ακροατήριο. «Μα Χότζα μου δεν είναι δυνατό να έχουν κι οι δύο δίκιο». Κι εκείνος ήρεμος του απαντάει, «κι εσύ δίκιο έχεις άνθρωπε μου». Στην ατέλειωτη συζήτηση της εποχής μας, όλοι έχουν δίκιο, έστω κι αν υπερασπίζονται διαφορετικές απόψεις. Αυτός είναι ο γρίφος της εποχής μας. Πώς γίνεται όλοι να διαφωνούν και όλοι να έχουν δίκιο. Πώς γίνεται όλοι να γνωρίζουν τη φόρμουλα που οδηγεί στη μόνιμη ευημερία κι όλοι να λένε κάτι διαφορετικό. Η αλήθεια πολιορκείται από παντού. Κι από παντού αμφισβητείται. Επιχειρήματα εξακοντίζονται στο σύμπαν της αναζήτησης μας. Και οι λέξεις που έχουν το χάρισμα να αποκαλύπτουν την αλήθεια, έχουν το προνόμιο και να την κρύβουν. Η λογική επιστρατεύεται με επιμονή, αλλά και πάλι άκρη δε μπορεί να βρεθεί. Και η συζήτηση συνεχίζεται ακούραστα, αλλά πάντα χωρίς αποτέλεσμα. Όλοι είναι σίγουροι για τον εαυτό τους. Βροντοφωνάζουν τη δική τους λύση. Ο καθένας νομίζει ότι κρατά στα χέρια του τη λυδία λίθο, που αποκαλύπτει το πολύτιμο χρυσάφι. Και σαν σύγχρονος προφήτης εγγυάται για το μέλλον. Σαν σύγχρονος αλχημιστής έχει τη ψευδαίσθηση ότι μπορεί να μετατρέψει τον αιώνα μας σε χρυσό.
Ο άλλος έχει πάντα μερίδιο στο δίκιο. Ένα κι ένα κάνουν πάντα δύο. Η ίδια πόρτα ανοίγει πάντα με το ίδιο κλειδί. Όταν πηγαίνω στον κινηματογράφο βλέπω πάντα μια ταινία και στο εστιατόριο πάντα παραγγέλνω φαγητό. Τα απλά είναι συμφωνημένα. Τι γίνεται όμως με τα σύνθετα; Εκεί τα πράγματα γίνονται περίπλοκα και τα συμπεράσματα δεν είναι ποτέ προφανή και αυτονόητα. Εκεί υπάρχουν πολλοί παράγοντες που πρέπει κανείς να τους πάρει υπ’ όψη του, αν επιμένει ν’ αναζητάει την αλήθεια ή μια λύση ή μια προοπτική. Σ’ ένα σύστημα που είναι σύνθετο εμφιλοχωρούν πολλές απόψεις, πολλές προσεγγίσεις. Σ’ αυτές τις περιπτώσεις η μονομέρεια δε μπορεί να εξηγήσει τίποτα. Η μία οπτική γωνία παραμένει πάντα αδύναμη για να κατανοήσει. Κανείς δε μπορεί να κάνει το επόμενο βήμα, χωρίς να πάρει υπ’ όψη του όλες τις παραμέτρους. Κανείς δε μπορεί να κάνει το επόμενο βήμα χωρίς να συνθέσει αυτά που μοιάζουν αντίθετα και αντικρουόμενα. Αν δεν αποφασίσουμε ότι ο άλλος έχει πάντα μερίδιο στο δίκιο, τότε θα συνεχίσουμε να κρυβόμαστε στην ασφάλεια της μίας και μοναδικής άποψης, με την ψευδαίσθηση ότι έχουμε τη σταθερή λύση για όλα τα συμβαίνοντα. Και φυσικά να εμπλεκόμαστε σε μια χωρίς τέλος και χωρίς νόημα σύγκρουση με τους αντίπερα. Ένα απλουστευμένο παράδειγμα θα ήταν αρκετό για να συνεννοηθούμε. Ας ρίξουμε μια ματιά στις Σκουριές Χαλκιδικής. Ο κατήγορος έχει δίκιο: Η εξόρυξη χρυσού επιβαρύνει το περιβάλλον και οι ιδιωτικές επενδύσεις έχουν αποδείξει ότι βάζουν το κέρδος πάνω απ’ όλα. Ο κατηγορούμενος έχει επίσης δίκιο: Η επένδυση δίνει θέσεις εργασίας και συμμετέχει στην ανάπτυξη. Με τη πεποίθηση του δίκιου τους οι δύο ομάδες μπορούν να συγκρούονται αενάως. Υπάρχει όμως κι ο τρίτος δρόμος. Ο δρόμος της σύνθεσης. Η επένδυση να γίνει με όλα τα οφέλη της, αλλά τηρώντας όλους τους περιβαλλοντολογικούς κανόνες που γνωρίζει η επιστήμη. Τόσο απλό. Αρκεί η κάθε πλευρά να αποδεχθεί ότι και οι άλλοι έχουν μερίδιο στο δίκιο.
Τα συμφέροντα και η λογική. Κάποτε υπήρχε ένα εργοστάσιο. Υπήρχε ο ιδιοκτήτης που απολάμβανε το κέρδος και οι εργάτες που πρόσφεραν την υπεραξία της εργατικής τους δύναμης, Ατελείωτες ώρες εργασίας, χωρίς κανόνες και χωρίς όρους. Η απόλυτη εκμετάλλευση. Έτσι ξεκίνησε ο καπιταλισμός. Όποιος πιστεύει ότι ο κόσμος παραμένει ίδιος κι αναλλοίωτος μετά από δύο –τρεις αιώνες, τότε προφανώς ξέχασε να κουρδίσει το ρολόι του. Η εκμετάλλευση και τα οικονομικά συμφέροντα φυσικά δε χάθηκαν. Απόκτησαν όμως μια τέτοια περιπλοκότητα, μέσα από συγκρούσεις, αλλά και βήματα εκπολιτισμού, που πλέον είναι πάρα πολύ δύσκολο να κατανοήσουμε τη πραγματικότητα, ρίχνοντας μια απλή ματιά. Η ταξική κοινωνία, όπως την κατέγραψε ο 19ος αιώνας δεν υπάρχει πια. Υπολείμματα της μόνο μπορούμε να βρούμε σε διάφορα μέρη του πλανήτη μας. Το κυνήγι του κέρδους – που ποτέ δε σταμάτησε – συνεχίζεται με άλλα μέσα, με άλλα εργαλεία. Και συχνά είναι καμουφλαρισμένο στην ανωνυμία και στους σκοτεινούς διαδρόμους της υψηλής τεχνολογίας. Τα συμφέροντα δεν είναι πια τόσο ξεκάθαρα όσο στον πρώιμο καπιταλισμό. Αιωρούνται σ’ ένα παγκόσμιο matrix, συγκρούονται και συμμαχούν με συνεχείς εναλλαγές και με μεγάλες ταχύτητες. Δεν είναι πια ευδιάκριτα με γυμνό μάτι. Η παγκοσμιοποίηση έκανε το κυνήγι του κέρδους πιο συνεκτικό, αλλά ταυτόχρονα και πιο χαώδες, πιο αβέβαιο και πιο δύσκολο να προσδιοριστεί. Το καράβι έχει ξανοιχτεί σ’ ένα πέλαγος όπου καμιά ερμηνεία δεν καταφέρνει να δώσει μια συνολική εξήγηση και υποχρεωτικά σηκώνει τα χέρια ψηλά. Αυτή είναι και η αιτία που γεννήθηκε η σύγχρονη μυθολογία των μεγάλων κρυφών συμφερόντων, που ορίζουν τις τύχες του κόσμου. Κάθε στραβή εξέλιξη οφείλεται σ’ ένα σχέδιο σκοτεινών δυνάμεων. Ο «εκμεταλλευτής» έχασε το ονοματεπώνυμο του κι έτσι η λογική δεν είχε άλλο δρόμο, παρά να περιπέσει και πάλι σε μια άλλου είδους δεισιδαιμονία. Η λογική που θριάμβευσε την εποχή του διαφωτισμού τον 18ο αιώνα, ανίσχυρη πια να κατανοήσει το δικό μας κόσμο, περιέπεσε και πάλι σε μεταφυσικές εξηγήσεις. Ένας κόσμος περίπλοκος, σύνθετος και χαώδης παγίδευσε και σχεδόν αχρήστευσε την απλοϊκή και μονοσήμαντη λογική του διαφωτισμού. Η οποία πλέον αδυνατεί να δώσει ερμηνείες. Κι έτσι τώρα η εποχή της απροσδιοριστίας – που έχει πλέον καταφθάσει – μας καλεί να επανεξετάσουμε αυτό που πάντα ήταν – και φυσικά παραμένει – το πολυτιμότερο εργαλείο της προόδου, την ίδια τη λογική.
Μια συζήτηση που έχει ήδη τελειώσει. Έχει αποδειχθεί πλέον ότι οι αγορές δεν μπορούν να ρυθμιστούν από μόνες τους. Έχουν ανάγκη από επέμβαση, από Ρυθμιστικές Αρχές. Οι θεωρητικοί του ελεύθερου καπιταλισμού δεν έχουν άλλα επιχειρήματα. Κι έτσι η ανάγκη σοσιαλιστικών παρεμβάσεων έγινε επιτακτική. Η συγκέντρωση του πλούτου δε μπορεί να είναι πια ανεξέλεγκτη. Οι φορολογικοί παράδεισοι σύντομα θα βρεθούν υπό διωγμό. Αυτή είναι η μεγαλύτερη παγκόσμια, σοσιαλιστική μεταρρύθμιση της εποχής μας, που επίκειται. Γιατί ο καπιταλισμός δε μπορεί πλέον μόνος του. Χρειάζεται και τον σοσιαλισμό. Όμως και ο σοσιαλισμός δε μπορεί να πορευθεί μόνος του. Χρειάζεται την ατομική πρωτοβουλία και τη δημοκρατία του καπιταλισμού. Είναι βέβαιο ότι ιδέες του δε μπορούν να εφαρμόστούν σε μια κλειστή κοινωνία. Πόσο μάλλον τη στιγμή που τα σύνορα έπεσαν για πάντα. Που η παγκόσμια διακίνηση προϊόντων και πληροφοριών έχει οριστικά επικρατήσει. Η συζήτηση για τη σύγκρουση των δυο μεγάλων συστημάτων τώρα πια έχει τελειώσει. Και οι αποφάσεις έχουν παρθεί. Κανείς δε θέλει τον ανεξέλεγκτο καπιταλισμό. Αλλά και κανείς δε θέλει τον επτασφράγιστο και ανελεύθερο σοσιαλισμό. Η ώρα της μεγάλης σύνθεσης μοιάζει να έχει πλέον τροχοδρομηθεί. Έστω κι αν ακόμα ζούμε τα απομεινάρια αυτής της μεγάλης σύγκρουσης που ξεκίνησε τον 19ο αιώνα.
Το νου σου στις γραμμές των οριζόντων. Ο Κολόμβος καθόταν στην ακροθαλασσιά και προσπαθούσε να διακρίνει τι υπάρχει πέρα από τις γραμμές των οριζόντων. Είχε εγκαταλείψει την ασφάλεια των πεποιθήσεων της εποχής του και αναζητούσε έναν άλλον κόσμο. Και κάποια μέρα άνοιξε τα πανιά του με την Νίνα, τη Πίντα και τη Σάντα Μαρία. Έκανε όμως λάθος, όπως τόσοι που εξερεύνησαν το νέο και το άγνωστο. Δεν άραξε στις ανατολικές ακτές της Ασίας, όπως πίστεψε. Την ίδια στιγμή όμως δικαιωνόταν, αποδεικνύοντας ότι ο ορίζοντας δεν είναι το τέλος, αλλά μια καινούρια αρχή.
Το άρθρο απηχεί τις απόψεις του συντάκτη του.
The article expresses the views of the author
iPorta.gr