Ο Μάνος Κοντολέων είναι συγγραφέας.
Λογοτεχνία για παιδιά – πολλαπλοί φωτισμοί πολλών θεμάτων
“Πιάσε το τιμόνι, Γίγαντα”
Έλενα Αρτζανίδου
Εικονογράφηση: Γιώργος Χαλκιάς
Ψυχογιός
104 σελ.
Δεν θεωρώ τον εαυτό μου κριτικό της λογοτεχνίας, όσο και αν πάρα πολλές φορές τόσο στο παρελθόν, όσο και τον τελευταίο καιρό, έχω δημοσιεύσει πάμπολλα κριτικά σημειώματα.
Όλα όσα γράφω δεν στηρίζονται σε μια διάθεση να κατατάξω αξιολογικά τα κείμενα, όσο στο να προσπαθήσω, με τις όποιες δυνατότητες έχω, να ανιχνεύσω τις διαθέσεις του συγγραφέα και το κατά πόσο αυτές τελικά ταυτίζονται με τις αναγνωστικές προσλαμβάνουσες.
Για μένα κάθε σωστό λογοτεχνικό κείμενο συνομιλεί με την εποχή του, με τις ανάγκες που επεμβαίνουν στην καθημερινότητα τόσο του δημιουργού όσο και του αναγνώστη.
Η λογοτεχνία και ψυχαγωγεί και προβληματίζει και ευαισθητοποιεί.
Και ως λογοτεχνία ασφαλώς και θεωρώ και τα κείμενα εκείνα που εκδίδονται κάτω από την ένδειξη : για παιδιά και νέους.
Η συγκεκριμένη κατηγορία βιβλίων πολλές φορές έχει κατηγορηθεί πως φιλοξενεί στους κόλπους της κείμενα επίπεδα, ανόητα και κυρίως με τάσεις διδαχής των αναγνωστών της.
Η κατηγορία δεν είναι αβάσιμη, αλλά το περίεργο είναι πως εδραιώνεται πάνω σε έργα που εκείνοι οι οποίοι θα τα κατηγορήσουν έχουν ως ένα βαθμό προκαλέσει τη δημιουργία τους.
Η λογοτεχνία για παιδιά όσο κι αν έχει προσπαθήσει δεν έχει καταφέρει ολότελα να διαχωρίσει την παρουσία της από την καθημερινή σχολική πράξη.
Αυτό έχει βέβαια από τη μια το θετικό αποτέλεσμα να μπορούν οι σωστά ενημερωμένοι δάσκαλοι να προτείνουν τρόπους ανάπτυξης της φιλαναγνωσίας των μαθητών τους, αλλά από την άλλη έχει και το αρνητικό επακόλουθο να εισέρχονται ανάμεσα στα λογοτεχνικά βιβλία και ιστορίες με λογοτεχνική μεν εμφάνιση, αλλά μη λογοτεχνικό περιεχόμενο.
Μια από τις πλέον συνηθισμένες ‘παθήσεις’ των βιβλίων για παιδιά που απλώνουν την αφηγούμενη ιστορία τους σε λίγες μάλλον σελίδες, είναι η μονοθεματική προσέγγιση του ζητήματος που πάνω του στηρίζεται η πλοκή.
Έτσι –έχουμε για παράδειγμα- την εξιστόρηση των παθών ενός αγοριού που υφίσταται ενδοσχολικό εκφοβισμό (bullying) χωρίς όμως –τις περισσότερες φορές- να αναπτύσσονται σε βάθος αίτια και συνθήκες που με τον τρόπο τους διαμορφώνουν το κατάλληλο έδαφος να εδραιωθεί και να αναπτυχθεί ο εκφοβισμός.
Με άλλα λόγια οι συγγραφείς αυτών των κατά κάποιο τρόπο επιδερμικών όσο και επικαιρικών ιστοριών δεν αναζητούν αιτίες και αφορμές (κάτι που κάθε γνήσια μορφή λογοτεχνίας πράττει) αλλά μένουν στην καταγραφή και στην καταγγελία (κάτι που ίσως να είναι έργο μιας απλής δημοσιογραφικής ενημέρωσης).
Στην καθαρή λογοτεχνία (για παιδιά ή ενήλικες αδιάφορο) πίσω από κάθε θύμα υπάρχει μια ατομική ενοχή και πίσω από κάθε θύτη ένα ατομικό τραύμα.
Η λογοτεχνία φωτίζει χρησιμοποιώντας άλλοτε άπλετο φως κι άλλοτε το ημίφως. Με φωτοσκιάσεις, σιωπές και ερωτήματα γράφονται τα λογοτεχνικά κείμενα.
Όμως στα πλαίσια κάποιων σχολικών προγραμμάτων, αλλά και κάτω από την πίεση της κοινής γνώμης να αντιμετωπισθούν άμεσα και επιδερμικά τα διάφορα παθογενή φαινόμενα, το όλο εκπαιδευτικό σύστημα σπρώχνει άλλους μεν ενήλικες στο να γράψουν κείμενα μονομερή και μονοθεματικά και άλλους να τα προωθούνε.
Κι έτσι –για μια ακόμα φορά – η κοινωνία αισθάνεται πως έχει επιτελέσει το καθήκον της, ενώ μικρής εμβέλειας συγγραφείς ανακαλύπτουν δρόμους που οδηγούν τα κείμενά τους στους πάγκους των βιβλιοπωλείων και στα χέρια των μικρών αναγνωστών.
**********************
Αφορμή για τις παραπάνω σκέψεις μου δόθηκε από την ανάγνωση του μυθιστορήματος για παιδιά «Πιάσε το τιμόνι, Γίγαντα» της Έλενας Αρτζανίδου.
Και –από την αρχή το ξεκαθαρίζω- αυτό το βιβλίο αποτελεί κατά κάποιον τρόπο πρότυπο του πως μπορεί ένα υπεύθυνος και αισθαντικός δημιουργός να μιλήσει για θέματα με έντονο κοινωνικό αντίκτυπο χωρίς να καταφεύγει σε μονόπλευρο φωτισμό τους.
Κεντρικό πρόσωπο ένα αγόρι –στην αρχή της εφηβεία του. Ο Αργύρης, που ζει σε ένα νησί μαζί με τη μητέρα και την μάλλον σε άνοια ευρισκόμενη γιαγιά του.
Ο πατέρας τους έχει εγκαταλείψει.
Ο νεαρός –μισή μερίδα παλληκαράκι- γίνεται στόχος πειραγμάτων από τους συνομηλίκους του και λόγω της μικροκαμωμένης κατασκευής του, αλλά και γιατί ο πατέρας τους έχει εγκαταλείψει την οικογένειά του.
Μα το αγόρι αντιστέκεται, αναζητά στηρίγματα σε δικές του δυνάμεις και παράλληλα στρέφεται για υποστήριξη σε ένα παλιό φίλο του πατέρα του, τον Γόη.
Αυτός ο τελευταίος –μια ακόμα πολυσύνθετη και γνήσια λογοτεχνική φιγούρα- θα τονώσει από τη μια την πίστη του Αργύρη στον εαυτό του και από την άλλη θα του αποκαλύψει τους λόγους εξαφάνισης του πατέρα του.
Η όλη ιστορία εξελίσσεται με γρήγορο ρυθμό, δεν ξεχνά να εμβαθύνει σε πρόσωπα, την ίδια ώρα που προσφέρει και ανατροπές, ξαφνιάσματα, δράση.
Κι έτσι έχουμε ένα ολοκληρωμένο μικρό μυθιστόρημα για παιδιά (πιστεύω πως ίσως είναι το πλέον ώριμο έργο της Αρτζανίδου) που διαθέτει πολυεπίπεδους χαρακτήρες, απρόβλεπτα συναισθηματικές εκρήξεις και μια ενδιαφέρουσα πλοκή.
Θέματα όπως αυτά της κοινωνικής περιθωριοποίησης (γιατί βέβαια εκφοβισμός δεν εφαρμόζεται μόνο στα σχολεία), του αδιεξόδου των ενηλίκων μπροστά στην οικονομική κρίση, των πρώτων ερωτικών σκιρτημάτων, της φθοράς του ανθρώπινου οργανισμού λόγω γήρατος, της ουσιαστικής φιλίας και της ανάπτυξης της αυτοεκτίμησης συνυπάρχουν και συμπλέκονται μέσα στα πλαίσια μιας ιστορίας που ξέρει να κρατά το ενδιαφέρον μικρών αλλά και μεγάλων αναγνωστών.
* Το άρθρο απηχεί τις απόψεις του συντάκτη του.
The article expresses the views of the author
iPorta.gr