Το “Φοβού τους Δαναούς” είναι το τελευταίο πολυαναμενόμενο μυθιστόρημα του Philip Kerr και πολλοί φανατικοί αναγνώστες του σε όλον τον πλανήτη το περίμεναν με αγωνία.
Για εμάς, όμως, τους Έλληνες αναγνώστες του, η ανυπομονησία ήταν διπλή, αφού ήταν γνωστό ότι διαδραματίζεται στην Ελλάδα. Στην Ελλάδα του 1957. Σε μια Ελλάδα που προσπαθεί να αφήσει πίσω της τις καταστροφές και τις λεηλασίες των Γερμανών ναζί κατά την διάρκεια του Β΄Παγκοσμίου Πολέμου.
Ο αρχετυπικός ντετέκτιβ του, ο Μπέρνι Γκούντερ, που τον πρωτογνωρίσαμε στην θρυλική ”Τριλογία του Βερολίνου”, εργάζεται με ψευδώνυμο-για να κρύψει το παρελθόν του- ως πραγματογνώμονας σε μια μεγάλη γερμανική ασφαλιστική εταιρία. Οι εργοδότες του, του αναθέτουν μια αποστολή, που δεν είναι τόσο απλή όσο φαίνεται: να ταξιδέψει στην Αθήνα και να διερευνήσει την υπόθεση ενός ναυαγίου που συνέβη στα ελληνικά ύδατα.
Στην Αθήνα ο Γκούντερ συναντά τον ιδιοκτήτη του πλοίου και πρώην στρατιώτη της Βέρμαχτ, Ζίγκφριντ Βίτσελ. Όταν ο Βίτσελ δολοφονείται, ο Γκούντερ ερευνά τα αίτια του θανάτου του και οδηγείται σε μια υπόθεση που εκκρεμεί από τα χρόνια της Κατοχής.
Η υπόθεση δεν είναι άλλη παρά το έγκλημα της εξόντωσης των Εβραίων της Θεσσαλονίκης και της υφαρπαγής της περιουσίας τους από τους Ναζί.
”Δεν θα σε καθυστερήσω, επιθεωρητά, εξηγώντας πώς τόσοι Εβραίοι της διασποράς, που προσπαθούσαν να γλυτώσουν από τους συνεχείς διωγμούς, κατέληξαν στη Θεσσαλονίκη, ούτε θα σπαταλήσω το χρόνο σου για να σου εξηγήσω τι συνέβη μεταξύ των δύο Βαλκανικών πολέμων και πώς η Σαλονίκη των Τούρκων ξανάγινε Θεσσαλονίκη και ελληνική, αλλά σε αυτή την πανάρχαια πόλη, όπου η αλλαγή ήταν τρόπος ζωής, τα πάντα άλλαξαν όταν έφτασε ο γερμανικός στρατός και λυπάμαι που το λέω, η αλλαγή έγινε τρόπος θανάτου. Ο ζήλος με τον οποίο στράφηκαν οι ναζί εναντίον των Εβραίων της πόλης, ήταν τρομερός,ακόμα και για τους Έλληνες, που λόγω των Τούρκων, ήξεραν τι θα πει διωγμός. Για τους Εβραίους, όμως, ήταν καταστροφικός. Οι νόμοι της Νυρεμβέργης εφαρμόστηκαν αμέσως. Εξέχοντες Εβραίοι πολίτες, μεταξύ αυτών και μερικοί φίλοι του πατέρα μου, συνελήφθησαν, οι εβραϊκές περιουσίες κατασχέθηκαν, δημιουργήθηκε γκέτο και όλοι οι Εβραίοι κακοποιούνταν και μερικές φορές εκτελούνταν με συνοπτικές διαδικασίες. Η συνέχεια, φυσικά, ήταν ακόμη χειρότερη.
Ύστερα από μια σειρά στρατιωτικών καταστροφών για τις δυνάμεις του Άξονα, ο Χίτλερ θέλησε να αναδιοργανώσει το βαλκανικό του μέτωπο και ως μέρος αυτής της διαδικασίας, αποφασίστηκε η ”ειρήνευση” της Θεσσαλονίκης και της γύρω περιοχής. ”Ειρήνευση”: εσείς οι Γερμανοί πάντα είχατε ταλέντο στους ευφημισμούς. Όπως ”μετεγκατάσταση”. Πολύ σύντομα οι Εβραίοι της Θεσσαλονίκης ανακάλυψαν ότι αυτές οι λέξεις σήμαιναν κάτι εντελώς διαφορετικό όταν έβγαιναν από το στόμα ενός Γερμανού. Οι αρχηγοί σας, αποφάσισαν ότι οι Εβραίοι της Θεσσαλονίκης έπρεπε να συγκεντρωθούν και να απελαθούν στη Ρίγα και στο Μίνσκ για να μετεγκατασταθούν τελικά στα πολωνικά στρατόπεδα θανάτου. Η εβραϊκή κοινότητα της πόλης υπήχθη υπό τον απευθείας έλεγχο των Ες Ες και της Υπηρεσίας Ασφαλείας, οι επικεφαλείς αξιωματικοί των οποίων έπαιρναν εντολές από τον Αντολφ Αίχμαν” .
Ένα από τα επεισόδια της Γερμανικής Κατοχής στην Ελλάδα,ίσως όχι τόσο γνωστό όπως θα έπρεπε.Πάνω σε αυτό,ουσιαστικά,βασίζεται το μυθιστόρημα του Κerr.
Στον κλεμμένο από του; Γερμανούς χρυσό των Εβραίων της Θεσσαλονίκης.
Το ”Φοβού τους Δαναούς” είναι εξαιρετικά καλογραμμένο, όπως τα περισσότερα βιβλία του συγγραφέα. Αυτή την φορά, επειδή, σχεδόν όλο, εξελίσσεται στην Ελλάδα, καταλαβαίνουμε πόσο ψάχνει τις λεπτομέρειες όταν περιγράφει μια χώρα. Αναφορές στα τσιγάρα Καρέλια, στα Sante, στο Δεύτερο Πρόγραμμα της Ραδιοφωνίας,στον Μάνο Χατζιδάκι και πολλές άλλες τέτοιες λεπτομέρειες που συμβάλουν στη συνολική εικόνα.
Αυτό, όμως, που εμένα τουλάχιστον, με εντυπωσίασε είναι η εμμονή του στην ιστορική αλήθεια και η ξεκάθαρη άποψη που έχει για τον ρόλο που έπαιξε η Γερμανία στον τελευταίο Παγκόσμιο Πόλεμο καθώς και ο ρόλος της στην μεταπολεμική Ευρώπη.
”Οι Βρετανοί μπορεί να κέρδισαν τον πόλεμο, αλλά δεν υπάρχει αμφιβολία ότι ήδη χάνουν την ειρήνη”, λέει ένας από τους Γερμανούς ήρωες του βιβλίου. ”Σε δέκα χρόνια από τώρα θα τρώνε τη σκόνη μας και δεν θα μπορείς να βρεις βρετανικό αυτοκίνητο πουθενά στην Ελλάδα. Με τη νέα ΕΟΚ η Γερμανία μπορεί να γίνει ο αδιαμφισβήτητος άρχοντας της Ευρώπης. Έχει κάνει αυτό που δεν μπόρεσε ποτέ να κάνει ο Χίτλερ.
Σε πενήντα χρόνια η Βρετανία και η Γαλλία θα ζητάνε την άδειά μας για να πάνε στο μπάνιο. Και θα κάνουμε του; Γάλλους να πληρώνουν κιόλας”.
Αν σκεφτούμε ότι ,υποτίθεται,αυτά ειπώθηκαν το 1957, τότε είναι σίγουρο ότι αυτά που ακολούθησαν μέχρι τις ημέρες μας ,τον δικαίωσαν.
Αυτό που είναι ανατριχιαστικό, όμως, σαν ιστορική αλήθεια, είναι ο επίλογος του Philip Kerr που αναφέρεται στα γεγονότα που ακολούθησαν το τέλος της υπόθεσης του μυθιστορήματός του. Γράφει λοιπόν: ”Ο δόκτωρ Μάξ Μέρτεν συνελήφθη σε δικαστήριο της Αθήνας κατά την διάρκεια της δίκης του Αρτουρ Μάισνερ για εγκλήματα πολέμου και λεηλασία περιουσίας την άνοιξη του του 1943. Η βασίλισσα Φρειδερίκη της Ελλάδας-Γερμανίδα και η ίδια-αμφισβήτησε τη δίωξη του Μέρτεν αναρωτώμενη αν ”έτσι κατανοεί ο κύριος εισαγγελέας την ανάπτυξη των ελληνογερμανικών σχέσεων”. Κατά την προφυλάκισή του στις φυλακές Αβέρωφ η δυτικογερμανική κυβέρνηση διαμαρτυρήθηκε έντονα για τη σύλληψή του. Δυο χρόνια αργότερα, στις 11 Φεβρουαρίου 1959, ο Μέρτεν πήγε σε δίκη με τις κατηγορίες της ανθρωποκτονίας, της λεηλασίας περιουσίας, της απαλλοτρίωσης χρυσών νομισμάτων, αλλά και άλλων εγκλημάτων κατά των Εβραίων. Ο πρόεδρος του δικαστηρίου, συνταγματάρχης Κοκορέτσας, απαγόρευσε στους δικηγόρους της εβραϊκής κοινότητας της Θεσσαλονίκης να παρουσιάσουν στοιχεία στο δικαστήριο. Οι Εβραίοι ενάγοντες μπορούσαν να καταθέσουν μόνο ατομικά και με αυτόν τον τρόπο αποκρύφτηκε η πραγματική κλίμακα του εγκλήματος κατά των Εβραίων της Ελλάδας. Ο Μέρτεν δήλωσε αθώος σε όλες τις κατηγορίες και για την υπεράσπισή του πλήρωσε η ομοσπονδιακή κυβέρνηση της Γερμανίας. Στις 5 Μαρτίου 1959 ο Μάξ Μέρτεν καταδικάστηκε σε είκοσι πέντε χρόνια φυλάκιση για εγκλήματα πολέμου. Αφού πέρασε μόνο οχτώ μήνες στη φυλακή,αφέθηκε ελεύθερος από τον πρωθυπουργό Κωνσταντίνο Καραμανλή σε μια γενική αμνηστία που δόθηκε στις 5 Νοεμβρίου του 1959. Τον Μάρτιο του 1960 ,ανάμεσα στην Ελλάδα και στη Γερμανία υπογράφηκε μια ”οικονομική συμφωνία” που όριζε ότι θα δινόταν για αποζημιώσεις μόλις το ποσόν των 115 εκατομμυρίων μάρκων -περίπου 26 εκατομμύρια δολάρια-. Το ποσόν ήταν γελοίο,δεδομένων όσων είχε περάσει η Ελλάδα. Ο χρυσός των Εβραίων της Θεσσαλονίκης δεν βρέθηκε ποτέ.”
Πιθανότατα, είναι κρυμμένος σε κάποιες τράπεζες της Ελβετίας.
Δεν θα πω άλλα για το “Φοβού τους Δαναούς”. Είναι ένα μυθιστόρημα που πρέπει να ανακαλύψετε. Όσοι έχουν διαβάσει κάποια από τα προηγούμενα μυθιστορήματα του Philip Kerr είμαι σίγουρος ότι καταλαβαίνουν τι εννοώ. Όσο για αυτούς που δεν έχουν διαβάσει κάτι δικό του, είναι σίγουρο ότι θα ανακαλύψουν έναν σπουδαίο συγγραφέα.
Ο Άγγελος Κουτσούκης είναι Ραδιοφωνικός παραγωγός και Δημοσιογράφος
