Υπάρχουν κάποιες λανθασμένες, στερεότυπες απόψεις σχετικά με την αυτοκτονία που μπορεί να μας εμποδίσουν να αντιληφθούμε έγκαιρα τις προθέσεις ενός ανθρώπου που σκέφτεται να αυτοκτονήσει. Κάποιοι τέτοιοι «μύθοι» αναφέρονται παρακάτω:
1ος μύθος:«Οι άνθρωποι που λένε ότι θ’ αυτοκτονήσουν δεν πρόκειται ποτέ να το κάνουν»
Πολλοί άνθρωποι πιστεύουν ότι όταν κάποιος λέει ότι θ’ αυτοκτονήσει στην πραγματικότητα προσπαθεί να τραβήξει την προσοχή των άλλων. Ωστόσο σε πολλές περιπτώσεις οι άνθρωποι που αυτοκτονούν αποκαλύπτουν τις προθέσεις τους πριν την απόπειρα. Επομένως, όταν κάποιος μας εκμυστηρεύεται ότι θέλει να αυτοκτονήσει πρέπει να τον αντιμετωπίζουμε με σοβαρότητα και να ζητάμε πάντα τη βοήθεια ενός ειδικού (ψυχολόγου ή ψυχιάτρου)
2ος μύθος: «Μιλώντας σε κάποιον για την αυτοκτονία, του δίνουμε την ιδέα να αυτοκτονήσει»
Δεν υπάρχει περίπτωση να ωθήσουμε κάποιον στην αυτοκτονία απλά και μόνο ρωτώντας τον ΑΝ σκέφτεται να κάνει κακό στον εαυτό του. Αντίθετα, σε περίπτωση που κάνουμε αυτή την ερώτηση μπορεί να τον διευκολύνουμε να μιλήσει γι’ αυτά που νιώθει και σκέφτεται. Η άμεση προσέγγιση του θέματος, με προσοχή και ευαισθησία, είναι ο μόνος τρόπος να καταλάβουμε αν κάποιος κινδυνεύει ν’ αυτοκτονήσει.
3ος μύθος:«Η αυτοκτονία δεν αφορά τους περισσότερους από εμάς. Συμβαίνει σπάνια, σε ανθρώπους που είναι “περίεργοι”»
Στην πραγματικότητα, η αυτοκτονία είναι αρκετά συχνή και ο καθένας από εμάς μπορεί να βρεθεί σε αυτή τη θέση. Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, σε όλο τον κόσμο αυτοκτονούν περίπου ένα εκατομμύριο άνθρωποι κάθε χρόνο. Αυτός ο αριθμός αντιστοιχεί σε μία αυτοκτονία κάθε 40 sec, ενώ οι μη θανατηφόρες απόπειρες είναι 15 – 20 φορές περισσότερες.
4ος μύθος:«Η αυτοκτονία είναι μια παρορμητική κίνηση, “μια στιγμή τρέλας”»
Σε κάποιες περιπτώσεις η αυτοκτονία είναι παρορμητική, ειδικά στην εφηβεία. Ωστόσο, πολλοί από τους ανθρώπους που αυτοκτονούν έχουν προσχεδιάσει την πράξη τους. Το σχέδιο μπορεί να περιλαμβάνει τον τόπο, το χρόνο και τον τρόπο που θα γίνει η απόπειρα. Η ύπαρξη σχεδίου αυξάνει τη σοβαρότητα της κατάστασης και τον κίνδυνο αυτοκτονίας.
5ος μύθος:«Για τους ανθρώπους που επέζησαν από μια απόπειρα, ο κίνδυνος έχει περάσει»
Στην πραγματικότητα, οι άνθρωποι που έχουν αποπειραθεί να αυτοκτονήσουν στο παρελθόν διατρέχουν αυξημένο κίνδυνο να το επαναλάβουν στο μέλλον. Ο κίνδυνος είναι πολύ μεγάλος τον πρώτο χρόνο μετά την απόπειρα και παραμένει αυξημένος εφ’όρου ζωής.
6ος μύθος:«Οι άνθρωποι που αυτοκτονούν θέλουν πραγματικά να πεθάνουν»
Οι άνθρωποι που αυτοκτονούν νιώθουν ότι βρίσκονται σε αδιέξοδο κι ότι ο θάνατος είναι η μόνη λύση που έχουν. Ωστόσο τις περισσότερες φορές έχουν αμφιθυμικά συναισθήματα για την αυτοκτονία, δηλαδή εκτός από την επιθυμία για θάνατο υπάρχει κι η επιθυμία για ζωή. Αφενός αισθάνονται παγιδευμένοι σε μια επώδυνη πραγματικότητα και καταφεύγουν στην αυτοκτονία αναζητώντας ένα τρόπο «διαφυγής». Αφετέρου εύχονται να λυνόντουσαν με κάποιο τρόπο τα προβλήματά τους και να μπορούσαν να «σωθούν».
7ος μύθος:«Τα παιδιά δεν αυτοκτονούν»
Η συχνότητα των αυτοκτονιών στην παιδική ηλικία είναι μικρή. Ωστόσο σε κάποιες περιπτώσεις έχουν αναφερθεί αυτοκτονίες παιδιών. Στους εφήβους και τους νέους ενήλικες η συχνότητα των αυτοκτονιών αυξάνει.
Στατιστικά στοιχεία και Αυξητική τάση των αυτοκτονιών παγκοσμίως
Σύμφωνα με στοιχεία που δόθηκαν στη δημοσιότητα το 2014 από τον ΠΟΥ και την Διεθνή Συνεργασία για την Πρόληψη της Αυτοκτονίας, προκύπτουν τα ακόλουθα:
Κάθε χρόνο πάνω από 800.000 άνθρωποι βάζουν τέρμα στη ζωή τους παγκοσμίως, επιλέγοντας κάποιοι ως τρόπο την κατάποση δηλητηρίου, τον απαγχονισμό ή αυτοπυροβολισμό.
1 αυτοκτονία κάθε 40 δευτερόλεπτα
Ο αριθμός των αυτοκτονιών ξεπερνά το άθροισμα των ανθρωποκτονιών και των θυμάτων πολέμου
Η αυτοκτονία είναι 1 από τις 3 κύριες αιτίες θανάτου μεταξύ των ατόμων ηλικίας 15-44 ετών, η δεύτερη κύρια αιτία θανάτου στην ηλικιακή ομάδα 15-29 ετών, η 5η αιτία θανάτου στις ηλικίες 30 – 49 έτη για το 2012 παγκοσμίως. Τα στοιχεία αυτά δεν περιλαμβάνουν τις απόπειρες αυτοκτονίας που πολλές φορές είναι πιο συχνές κατά 10, 20 ή και περισσότερες φορές, σύμφωνα με ορισμένες μελέτες, από την ίδια την αυτοκτονία σαν τελικό αποτέλεσμα.
Σε παγκόσμιο επίπεδο τα υψηλότερα ποσοστά καταγράφονται σε ανθρώπους άνω των 70 ετών, αλλά σε ορισμένες χώρες τα μεγαλύτερα ποσοστά αυτοκτονιών αφορούν νέους ανθρώπους.
Οι άντρες που επιλέγουν να θέσουν τέρμα στη ζωή τους είναι περισσότεροι από τις γυναίκες, ενώ στις πιο πλούσιες χώρες αυτοκτονούν 3 φορές περισσότεροι άντρες απ’ ό,τι γυναίκες, με τους άντρες ηλικίας περίπου 50 ετών να είναι ιδιαίτερα ευάλωτοι.
Σύμφωνα με την έκθεση Ηνωμένων Εθνών, η οποία είναι αποτέλεσμα δεκαετούς έρευνας με στοιχεία μέχρι το 2012 οι απόπειρες είναι 20 φορές περισσότερες από τις αυτοκτονίες.
Το 2004 η αυτοκτονία άγγιξε το 1,3% παγκοσμίως
Έως το 2009 από τις 34 χώρες μέλη του ΟΟΣΑ, το μεγαλύτερο ποσοστό αυτοκτονιών το είχε η Βόρεια Κορέα με 19 θανάτους/100.000 πληθυσμού και το μικρότερο η Ελλάδα (δεκαπλάσια διαφορά).Το προσδόκιμο ζωής στην Ελλάδα για το ίδιο έτος ήταν τα 80,3 έτη
Το 2012, οι αυτοκτονίες αντιπροσώπευαν το 1,4% του συνόλου των θανάτων σε παγκόσμιο επίπεδο, καθιστώντας την 15η κύρια αιτία θανάτου.
Υπολογίζεται για το 2012, ότι για κάθε έναν ενήλικα που αυτοκτονεί, αντιστοιχούν πάνω από 20 άτομα που κάνουν επίσης απόπειρα
Το 75% των περιστατικών αφορά πολίτες χωρών με χαμηλό ή μεσαίο εισόδημα αναφέρει ο ΠΟΥ, κάνοντας έκκληση για ανάληψη δράσεων, για τη μείωση της πρόσβασης του κοινού σε μέσα που οδηγούν στην αυτοκτονία.
Οι χώρες με τα μεγαλύτερα ποσοστά αυτοκτονίας στον κόσμο (τουλάχιστον 15 ανά 100.000) βρίσκονται κυρίως στη νοτιοανατολική Ασία, την ανατολική Αφρική και την ανατολική Ευρώπη. Οι ΗΠΑ βρίσκονται στην ίδια θέση με χώρες, όπως η Αυστραλία, η Ισπανία και άλλα ευρωπαϊκά κράτη, των οποίων τα ποσοστά κυμαίνονται ανάμεσα σε 10-14,9 αυτοκτονίες ανά 100.000 κατοίκους. Τα υψηλά ποσοστά αυτοκτονιών επιμένουν ακόμη και σε πιο αναπτυγμένες χώρες, όπως η Νότια Κορέα, η οποία έχει το τρίτο υψηλότερο ποσοστό στον κόσμο -από 28,9 αυτοκτονίες ανά 100.000 κατοίκους (βρετανική εφημερίδα Daily Mail).
Ο ψυχικός πόνος που οδηγεί κάθε έναν από τους αυτόχθονες είναι αδιανόητος. Ο θάνατός του αφήνει την οικογένεια και τους φίλους να αναρωτιούνται τι δεν πήγε καλά, γιατί δεν το κατάλαβαν γεμίζοντας ενοχές και τύψεις που δεν μπόρεσαν να αποτρέψουν το τραγικό αυτό γεγονός.
Οι ψυχικές διαταραχές (κυρίως κατάθλιψη και η χρήση/κατάχρηση αλκοόλ και ουσιών) είναι αρκετά επιβαρυντικός παράγοντας αυτοκτονίας στην Ευρώπη και τη Βόρεια Αμερική, ενώ στις Ασιατικές χώρες η παρορμητική συμπεριφορά παίζει κυρίαρχο ρόλο.
Ο αριθμός των αυτοκτονιών είναι μεγαλύτερος στους ηλικιωμένους άνδρες, ενώ στους πιο νέους ανθρώπους παρουσιάζει αυξητική τάση με αποτέλεσμα σήμερα να θεωρούνται η ομάδα με τον υψηλότερο κίνδυνο στο 1/3 των αναπτυσσόμενων και των αναπτυγμένων χωρών.
Στα αίτια μιας αυτοκτονικής πράξης μπορεί να εμπλέκονται ψυχολογικοί, κοινωνικοί, βιολογικοί, πολιτιστικοί και περιβαλλοντικοί παράγοντες.
Η σχέση, η επαφή και η κοντινότητα, είναι ζωτικής σημασίας για τα άτομα που είναι ευάλωτα στην αυτοκτονία. Μελέτες έχουν δείξει ότι η κοινωνική απομόνωση μπορεί να αυξήσει τον κίνδυνο της αυτοκτονίας, ενώ αντίστροφα, οι ισχυρές ανθρώπινες σχέσεις λειτουργούν προστατευτικά και κατά της αυτοκτονικής πρόθεσης και πράξης
Η Παγκόσμια Ημέρα Πρόληψης Αυτοκτονίας για το 2014 είναι σημαντική γιατί σηματοδοτεί την απελευθέρωση από τον ΠΟΥ της Παγκόσμιας Έκθεσης για την Αυτοκτονία με το “Ολοκληρωμένο Σχέδιο Δράσης Ψυχικής Υγείας, 2013-2020” από την Παγκόσμια Συνέλευση για την Υγεία, η οποία δεσμεύει 194 κράτη-μέλη για τη μείωση των ποσοστών αυτοκτονίας κατά 10% μέχρι το 2020. Οι 194 χώρες μέλη του ΠΟΥ έχουν δεσμευτεί να μειώσουν το ποσοστό των αυτοκτονιών κατά 10% μέχρι το 2020. Μέχρι στιγμής, μόνο 28 χώρες έχουν υιοθετήσει κάποιο κυβερνητικό πρόγραμμα για την αντιμετώπιση του φαινομένου.
Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (ΠΟΥ) τα τελευταία 45 χρόνια υπάρχει αύξηση του αριθμού των αυτοκτονιών κατά 60% σε παγκόσμιο επίπεδο. 3.000 περίπου άνθρωποι κάνουν απόπειρα αυτοκτονίας, από τους οποίους αυτοί που τελικά πετυχαίνουν τον σκοπό τους έχουν ήδη στο ενεργητικό τους 20 ή και περισσότερες απόπειρες.
Ως το 1998 οι αυτοκτονίες αντιπροσώπευαν το 1,8% του παγκόσμιου «φορτίου» ασθενειών ενώ αναμένεται ως το 2020 να φτάσει το 2,4% στις χώρες που έχουν χαρακτηριστεί ως σοσιαλιστικές οικονομίες. Ο δείκτης παγκόσμιας θνητότητας είναι 16 ανά 100.000, δηλαδή ένας θάνατος κάθε 40 δευτερόλεπτα.
Παρότι οι παράγοντες κινδύνου αναγνωρίζονται, η προγνωστική τους εγκυρότητα είναι περιορισμένη. Χωρίζονται σε:
πρωτογενείς (παρουσία ψυχιατρικής νόσου, προηγούμενες απόπειρες αυτοκτονίας),
δευτερογενείς (αντίξοες περιστάσεις ζωής, ψυχοκοινωνικοί παράγοντες κινδύνου) και
τριτογενείς (δημογραφικοί παράγοντες, όπως το αντρικό φύλο, η μεγαλύτερη ηλικία).
Ένας αριθμός παραγόντων κινδύνου έχει μελετηθεί, συμπεριλαμβανομένων της απελπισίας του σωματότυπου, του σκεπτικού περιεχομένου, της βαρύτητας κατάθλιψης, των ικανοτήτων επιτυχούς αντιμετώπισης κ.λ.π. Οι στάσεις απέναντι στη ζωή και στο θάνατο μπορεί να σχετίζονται με τις αυτοκτονικές τάσεις με έναν διαφορετικό τρόπο. Στους εφήβους, η αυτοκτονικότητα συσχετίστηκε αρνητικά με την έλξη για τον θάνατο και θετικά με την απέχθεια για τη ζωή. Δεδομένα από 128 μελέτες σε 513.188 εφήβους, ανέφερε ότι η μέση ποσοστιαία αναλογία των εφήβων που αναφέρει ότι έχει κάνει απόπειρα αυτοκτονίας σε κάποια φάση της ζωής τους ήταν 9.7%, ενώ 29.9% των εφήβων έλεγαν ότι είχαν σκεφτεί την αυτοκτονία κάποια στιγμή.
Στα αυτοκτονικά άτομα, η απελπισία ως προς το μέλλον είναι ένα πολυδιάστατο κατασκεύασμα, η έλλειψη ωστόσο θετικής μελλοντικής σκέψης είναι πιο σημαντική από την παρουσία αρνητικής μελλοντικής σκέψης. Μετά από έλεγχο για καταθλιπτικά συμπτώματα, η συσχέτιση μεταξύ οικογενειακής λειτουργικότητας και συνεχιζόμενης αυτοκτονικής συμπεριφοράς δεν ήταν πλέον σημαντική. Ο κίνδυνος αυτοκτονίας είναι υψηλότερος όταν είναι παρόντες πρωτογενείς παράγοντες κινδύνου. Η παρουσία δευτερογενών και τριτογενών υποδεικνύει υψηλό κίνδυνο μόνο ΑΝ υπάρχει και πρωτογενής παράγοντας.
Προγνωστικοί παράγοντες
Κλινικά οι πιο ισχυροί προγνωστικοί παράγοντες αυτοκτονίας είναι η απελπισία, η ενοχή και η σχετική προηγούμενη αυτοκτονική συμπεριφορά. Ωστόσο, αυτά είναι φαινόμενα που σχετίζονται με την κατάσταση του ατόμου και εξαρτώνται από τη σοβαρότητα, ενώ η υποτροπή του αυτοκτονικού ιδεασμού στην πορεία των καταθλιπτικών επεισοδίων εμφανίζει μεγάλη συνέχεια. Επίσης, η παρουσία μεικτών συμπτωμάτων ή διέγερσης, αυξάνει σημαντικά τον κίνδυνο απόπειρας όσο και ολοκληρωμένης αυτοκτονίας. Δυστυχώς, από τη στιγμή που η πλειοψηφία των θυμάτων αυτοκτονίας πεθαίνουν από την πρώτη απόπειρα, το ιστορικό προηγούμενων αποπειρών έχει σχετικά περιορισμένη αξία στην πρόληψη της αυτοκτονίας.
Είναι σημαντικό να πούμε επίσης, ότι τα δεδομένα υποδεικνύουν όπως ένα σημαντικά υψηλό ποσοστό αυτοκτονικών ασθενών επικοινωνούν την πρόθεση τους να αυτοκτονήσουν σε μία δομή παροχής ψυχιατρικής φροντίδας, παρά σε μία δομή γενικής ιατρικής φροντίδας. Στις ψυχιατρικές δομές δίνονται αντικαταθλιπτικά στο 60% των ασθενών, σε αντίθεση με το μόλις 16% στις δομές γενικής ιατρικής φροντίδας.
Το στατιστικό γεγονός είναι ότι, παρότι η κατάθλιψη σχετίζεται πολύ στενά με την αυτοκτονία, πάνω από τα 2/3 των καταθλιπτικών ασθενών ποτέ δεν επιχειρούν να αυτοκτονήσουν και η συντριπτική πλειοψηφία των καταθλιπτικών ποτέ δε διαπράττουν ολοκληρωμένη αυτοκτονία, υποδεικνύοντας ότι άλλοι πιο ειδικοί (σχετιζόμενοι με την αυτοκτονία) και μη ειδικοί παράγοντες, εκτός από τη μείζονα κατάθλιψη, μπορεί επίσης να παίζουν αποφασιστικό ρόλο. Οι ψυχωτικοί ασθενείς έχουν περισσότερες πιθανότητες να εφαρμόσουν βίαιες μεθόδους αυτοκτονίας, όπως τη χρήση όπλων, τον απαγχονισμό ή της πτώσης από ύψος, εμφανίζοντας έτσι υψηλότερο κίνδυνο ολοκληρωμένης αυτοκτονίας σε σύγκριση με τους ψυχωτικούς καταθλιπτικούς.
Η έκθεση των Ηνωμένων Εθνών αναφέρει ότι η αυτοκτονία είναι «μία τραγωδία που μπορεί να αποφευχθεί και που δεν συγκεντρώνει την απαραίτητη προσοχή εξαιτίας των προκαταλήψεων και του στιγματισμού». Αναφέρεται επίσης ότι η αυτοκτονία εμφανίζεται «στους πιο ευάλωτους πληθυσμούς του πλανήτη και ειδικά σε κοινωνικές ομάδες που υποφέρουν ήδη από την περιθωριοποίηση και τις διακρίσεις»
Το 2012, το παγκόσμιο ποσοστό των αυτοκτονιών βρισκόταν στο 11,4% ανά 100.000 κατοίκους, ενώ τα κρούσματα καταγράφονται δύο φορές περισσότερο στους άνδρες σε σχέση με τις γυναίκες. Σύμφωνα με τον ΠΟΥ υπήρξαν 804.000 αυτοκτονίες παγκοσμίως.
Το 2013 σύμφωνα με τα κέντρα ελέγχου και πρόληψης ασθενειών καταγράφηκαν 41.149 αυτοκτονίες στις Η Π.Α. με την πλειοψηφία να ανήκει στις ηλικίες 18-29 ετών.
Η αυτοκτονία στη χώρα μας
Σύμφωνα με τα στοιχεία της Εθνικής Στατιστικής Υπηρεσίας προκύπτουν τα παρακάτω:
Το 2006 σημειώθηκαν 394 θάνατοι από αυτοκτονίες. Οι 326 ήταν άνδρες και οι 68 γυναίκες. Ο αριθμός όμως των καταγεγραμμένων υπολείπεται του πραγματικού επειδή κάποιες συγκαλύπτονται για λόγους «στιγματισμού» Π.χ πτώση από ύψος, δηλητηρίαση κ.λ.π ). Παρόλο που οι γυναίκες θεωρούνται και είναι περισσότερο καταθλιπτικές σε σχέση με τους άνδρες, οι απόπειρες που κάνουν δεν είναι συνήθως επιτυχημένες λόγω του τρόπου που επιλέγουν, ενώ οι άνδρες αντίθετα είναι περισσότερο αποτελεσματικοί.
Το χρονικό διάστημα 2008-2009, με την έναρξη της οικονομικής κρίσης, σημειώθηκε ανοδική τάση της τάξης του 19,2% που ήταν και η μεγαλύτερη στην Ευρώπη.
Τα έτη 2009 – 2011, όπου η κρίση γινόταν όλο και πιο εμφανής, οι αυτοκτονίες έφτασαν τις 1727 με τις μεγαλύτερες αυξήσεις στα ποσοστά στην Αττική, την Θεσσαλονίκη και την Θεσσαλία, σύμφωνα με τα στοιχεία του Υπουργείου Προστασίας του Πολίτη.
Την δεκαετία 2001-2010 σημειώθηκαν 3.656 θάνατοι δηλαδή κατά μέσον όρο 365,6 θάνατοι/έτος.
Το 2011 και το 2012 στο δελτίο τύπου για Αιτίες θανάτων η Εθνική Στατιστική Υπηρεσία αναφέρει: “Ο αριθμός θανάτων από αυτοκτονίες, όπως αυτές χαρακτηρίστηκαν από τις Ιατροδικαστικές και Ανακριτικές αρχές, ανήλθε σε 508 το 2012, έναντι 477 το 2011. Σημειώνεται ότι ενδεχόμενες αποκλίσεις από στοιχεία άλλων φορέων μπορεί να οφείλονται σε διαφορετική μεθοδολογία ή άλλους παράγοντες όπως ανάγκη χρονοβόρου έρευνας από πλευράς ιατροδικαστικών αρχών για τις συνθήκες θανάτου, θάνατοι συνεπεία όψιμων αποτελεσμάτων απόπειρας αυτοκτονίας κ.α.” Δεν μπορούμε να γνωρίζουμε τον ακριβή αριθμό αυτοκτονιών εφόσον κάποιες τέτοιες τραγικές πράξεις συγκαλύπτονται για λόγους «στιγματισμού» (π.χ. πτώση από ύψος, δηλητηρίαση, χρήση χαπιών, κλπ).
Στη χώρα μας και πάντα σύμφωνα με τον ΠΟΥ ο δείκτης είναι περίπου 4 ανά 100.000 πληθυσμού ανά έτος. Από το 2009 ανέβηκε στα 6 ανά 100.000 πληθυσμού ανά έτος.