Ο «Θεατροποιός» του Τόμας Μπέρνχαρτ στο Θέατρο Πόρτα
Σκέψεις για την παράσταση σε μορφή επιστολής
με εμβόλιμα βιογραφικά στοιχεία για τον συγγραφέα.
07 Απριλίου 2016
Αγαπητοί μας φίλοι,
Αφορμή για την επιστολή αυτή είναι μια παράσταση που είδαμε πρόσφατα.
Είδαμε τον Θεατροποιό στο Θέατρο Πόρτα, αυτό στη Μεσογείων 57 στην Αθήνα, το Σάββατο 19 Μαρτίου 2016.
Γράφω «είδαμε» γιατί, όπως ξέρετε, σπάνια πηγαίνω μόνος μου στο θέατρο, στο σινεμά ή σε ταβέρνα.
Από τα σύντομα βιογραφικά στοιχεία που διάβασα στο πρόγραμμα του θεάτρου, είπα στη γυναίκα μου: «Μέσα στην ευτυχία ήρθε στον κόσμο μας αυτός ο άνθρωπος…»
[Τόμας Μπέρνχαρντ: Λογοτέχνης, Θεατρικός Συγγραφέας, Ποιητής.
Γεννήθηκε στις 9 Φεβρουαρίου 1931στην Ολλανδία από γονείς Αυστριακούς. Γεννιέται στην Ολλανδία γιατί η μητέρα του δεν τολμούσε να γεννήσει στην Αυστρία εκείνης της εποχής παιδί χωρίς νόμιμο πατέρα. Από τον Σεπτέμβριο της ίδιας χρονιάς μένει με τον παππού του και την γιαγιά του, στην Βιέννη.]
Τον είχα ήδη συμπονέσει τον εδώ και 27 χρόνια πεθαμένο συγγραφέα.
Καθίσαμε στις θέσεις μας και περιμέναμε να αρχίσει η παράσταση.
Από τα πρώτα λεπτά άρχισα να διακρίνω την «ευτυχία» του συγγραφέα.
Όσο προχωρούσε η παράσταση, τόσο με έπειθε ο συγγραφέας ―μέσω των ηθοποιών, που άμεσα και έμμεσα χλεύαζε― ότι το έργο του ήταν μια προσπάθεια να μετατρέψει το Θέατρο (με κεφαλαίο το θήτα) σε αντιαυταρχικό σχολείο.
Ο πρωταγωνιστής Μπρουσκόν είναι, ως ρόλος, ένας εγωπαθής ηθοποιός του «Κρατικού» Θεάτρου (κατά δήλωσίν του) που έχει προσκληθεί να ανεβάσει με τον οικογενειακό του θίασο (γυναίκα, κόρη και γιο) σε μια μικρή κωμόπολη-χωριό.
Κατα τη διάρκεια του έργου, μας παρουσιάζεται το έργο που πρόκειται να παρουσιάσει ο Θεατροποιός Μπρουσκόν.
Στο έργο αυτό θα μας παρουσιάσει έναν ιστορικό αχταρμά από μεγάλες ιστορικές προσωπικότητες του παρελθόντος μέχρι τον Χίτλερ και τον Τσόρτσιλ.
[Ο παππούς του Τόμας Μπέρνχαρτ, ο συγγραφέας Γιοχάνες Φρόιμπιχλερ έγινε το πιο σημαντικό πρόσωπο στην ζωή του. «Ο παππούς μου με έσωσε από την ηλιθιότητα και την μονότονη δυσοσμία της Αυστρίας». Μαθητής γυμνασίου (1942-47), οικότροφος στο Salzburg της Αυστρίας. Η εθνικοσοσιαλιστική διεύθυνση του σχολείου στην αρχή και αργότερα η καθολική, που την διαδέχτηκε του προκαλούσε αηδία και μεγάλα προβλήματα. Έρχεται σε επαφή με την μουσική. Ιδιαίτερα μαθήματα μουσικής. Εργάζεται ως βοηθός κηπουρού. Εγκαταλείπει (1947) το σχολείο. Μαθητεύει σε ένα υπόγειο μπακάλικο σε μια φτωχογειτονιά του Salzburg.]
Ο Μπρουσκόν μιλάει συνέχει και μέσα από τον ακατάπαυστο λόγο του μαθαίνουμε πόσο σιχαίνεται τη γυναίκα του που είναι άρρωστη, πόσο σιχαίνεται το χωριό στο οποίο έχει βραθεί για να δώσει την «Μεγαλειώδη» παράστασή του, πόσο σιχαίνεται τον γιο του που η ηλιθιότητά του αποδεικνύεται από το σπάσιμο του χεριού του σε ένα πέσιμο κατά τη διάρκεια μιας παράστασης ή στην ετοιμασία της, πόσο σιχαίνεται την κόρη του που είναι ατάλαντη όσο και η μητέρα της και γυναίκα του.
Μαθαίνουμε επίσης από τον Μπέρνχαρτ (δια στόματος Μπρουσκόν) ότι όλοι οι ηθοποιοί είναι ατάλαντοι και ανόητοι και ότι όλα τα θεατρικά έργα είναι άχρηστα και ανόητα.
Εδώ θυμήθηκα το παράδοξο του αρχαίου φιλοσόφου Επιμενίδη, που Κρητικός ο ίδιος, έλεγε ότι όλοι οι Κρητικοί είναι ψεύτες.
Είναι συγκλονιστική μια σκηνή του έργου, κατά την οποία ο πρωταγωνιστής δίνει οδηγίες (στην κόρη του ή στον γιο του) πού να ακουμπήσουν κάτι, ένα τραπέζι, μια καρέκλα.
«Εδώ» λέει. Και ο νέος ή η νέα τοποθετούν το σκηνικό αντικείμενο εκεί που τους δείχνει ο πατέρας τους.
«Όχι εκεί! Εδώ!» δείχνει με το δάχτυλο ο Μπρουσκόν.
Πάλι προσπαθεί ο άλλος. «Όχι εκεί! Εδώ!» ουρλιάζει ο Μπρουσκόν μέχρι που το πιάνει ο ίδιος και το κοπανάει στην κατάλληλη θέση, ένα δυο χιλιοστά πιο πέρα από εκεί που το είχε βάλει ο γιος ή η κόρη.
Ο Μπρουσόν τα ξέρει όλα, τα κρίνει όλα, βρίζει τους πάντες και τα πάντα, βρίζει και τους τυράννους και τους αποτυχημένους, όντας και τύραννος και αποτυχημένος ο ίδιος.
Ο πρωταγωνιστής γυροφέρνει στη σκηνή μιλώντας συνέχεια και οι λέξεις βγαίνουν από το στόμα του σαν μπόρα που δε λέει να σταματήσει και μέσα από αυτή τη λογοκαταιγίδα ανακατεύονται όλα όσα έκαναν τον Τόμας Μπέρνχαρτ να απαγορεύσει τη μετά θάνατον εκμετάλλευση του έργου του από το Αυστριακό κράτος.
[Στην διαθήκη του, απαγορεύει στο Αυστριακό κράτος να εκμεταλλευτεί το έργο του, απαγορεύει το ανέβασμα έργων του στην Αυστρία και δεν επιτρέπει σε κανέναν να δημοσιεύσει ούτε λέξη από τα λογοτεχνικά του κατάλοιπα στα οποία συμπεριλαμβάνει επιστολές, σημειώσεις, ημερολόγια.]
Αγαπητοί μας φίλοι,
Ίσως με αυτά που έγραψα πιο πάνω, να νομίσετε ότι ο Θεατροποιός του Τόμας Μπέρνχαρτ είναι ένα κουραστικό ή και βαρετό έργο. Κάθε άλλο! Αν πιστέψατε κάτι τέτοιο, μάλλον τα έγραψα άσχημα. Ίσως επειδή δεν έγραψα για τις πολλές φορές που γελάσαμε στη διάρκεια του έργου.
Ή επειδή δεν αναφέρθηκα στην καλή γλώσσα, στη ρέουσα σκηνοθεσία από τον Ακύλα Καραζήση ενός πραγματικά δύσκολου έργου
Ή μπορεί να φταίει που δεν έγραψα αρκετά καλά για το πώς ένα έργο που μέσω του πρωταγωνιστή του βρίζει απερίφραστα τους ηθοποιούς και το θέατρο, μπορεί να είναι τόσο φιλικό προς το Θέατρο. Αυτό που εγώ τουλάχιστον αγαπάω. Το θέατρο που με ειλικρίνεια και με έλεος και με φόβο μπορεί να μας οδηγήσει στην κάθαρση.
Η παράσταση ήταν συνολικά εξαιρετική και οι ηθοποιοί μας έπεισαν ότι ήξεραν που πατούν και πού πηγαίνουν. Που σημαίνει ότι έχει γίνει επαρκής σκηνοθετική προεργασία. Χωρίς να θέλω να κάνω διάκριση, τη διάκριση άλλωστε την έχει κάνει ο ίδιος ο Τόμας Μπέρνχαρτ χτίζοντας τον ρόλο του πρωταγωνιστή, θα πω για τον Νίκο Χατζόπουλο ότι ήταν ελκυστικότατα αντιπαθής όσο και ο δύσκολος ρόλος που με συνέπεια, επάρκεια και πειστικότητα ερμήνευσε.
Και τα λόγια του Μπέρνχαρτ για την έλλειψη ταλέντου και οξύνοιας των ηθοποιών τα μετέτρεψε σε επιχειρήματα για τη δικαίωση όλων των καλών ηθοποιών και του καλού Θεάτρου. Κάτι που ―όπως νομίζω― ήταν μέσα στις προθέσεις του συγγραφέα.
07 Απριλίου 2016
ΒΙΟΓΡΑΦΙΑ ΤΟΥ ΤΟΜΑΣ ΜΠΕΡΝΧΑΡΝΤ:
Τόμας Μπέρνχαρντ: Λογοτέχνης, Θεατρικός Συγγραφέας, Ποιητής.
Γεννήθηκε στις 9 Φεβρουαρίου 1931στην Ολλανδία από γονείς Αυστριακούς. Γεννιέται στην Ολλανδία γιατί η μητέρα του δεν τολμούσε να γεννήσει στην Αυστρία εκείνης της εποχής παιδί χωρίς νόμιμο πατέρα. Από τον Σεπτέμβριο της ίδιας χρονιάς μένει με τον παππού του και την γιαγιά του, στην Βιέννη. Ο παππούς του ο συγγραφέας Γιοχάνες Φρόιμπιχλερ έγινε το πιο σημαντικό πρόσωπο στην ζωή του. «Ο παππούς μου με έσωσε από την ηλιθιότητα και την μονότονη δυσοσμία της Αυστρίας». Μαθητής γυμνασίου (1942-47), οικότροφος στο Salzburg της Αυστρίας. Η εθνικοσοσιαλιστική διεύθυνση του σχολείου στην αρχή και αργότερα η καθολική, που την διαδέχτηκε του προκαλούσε αηδία και μεγάλα προβλήματα.
Έρχεται σε επαφή με την μουσική. Ιδιαίτερα μαθήματα μουσικής. Εργάζεται ως βοηθός κηπουρού. Εγκαταλείπει (1947) το σχολείο. Μαθητεύει σε ένα υπόγειο μπακάλικο σε μια φτωχογειτονιά του Salzburg.
Οι συνεχείς μεταφορές τροφίμων μέσα στο κρύο και στις βροχές τον αρρωσταίνουν στην αρχή με πλευρίτιδα που εξελίσσεται σε φυματίωση. Μπαίνει (1949) στο θάλαμο των μελλοθανάτων του Δημοτικού Νοσοκομείου της πόλης. Ζει για τρία χρόνια από σανατόριο σε σανατόριο. Σε όλη του την ζωή υποφέρει από νοσήματα του θώρακος. Χάνει (1950) και τα δύο πρόσωπα που αγαπά περισσότερο. Τον παππού του και τη μητέρα του. Συνεχίζει τις σπουδές του στην μουσική. Ταξίδι στην Βενετία. Περίοδος ανασυγκρότησης. Παρακολουθεί μαθήματα (1952) θεάτρου και σκηνοθεσίας. Εργάζεται ως ελεύθερος συνεργάτης σε εφημερίδες. Γράφει για δίκες, ταξίδια, θέατρο, κινηματογράφο.
Το 1953 δημοσιεύει το πρώτο του πεζό σε εφημερίδα με τίτλο «Η τρελή Μαγδαληνή». Ταξίδι στην Γιουγκοσλαβία. Μηνύεται για συκοφαντική δυσφήμηση (1955). Αφορμή ένα άρθρο του που χαρακτήριζε το κρατικό θέατρο, εμποροπανήγυρις. Εκδίδει ποιητικές συλλογές.
Μετακομίζει στην Βιέννη. Ταξίδια σε Σικελία, Βοσνία. Στο Λονδίνο (1960-65), εργάζεται στην Βιβλιοθήκη Αυστριακού ιδρύματος. Ταξίδι στην Πολωνία. Εκδίδει το πρώτο του μυθιστόρημα «Frost» το 1963 και «Amras» το 1964. Εγκαθίσταται (1965) σε ένα αγρόκτημα στην Άνω Αυστρία. Μέχρι το τέλος της ζωής του ζει αποτραβηγμένος εκεί. Λίγες φορές βγαίνει έξω, για τη Βιέννη και για ταξίδια κυρίως στην Μεσόγειο. Η μεγάλη πορεία της συγγραφικής του δημιουργίας αρχίζει. Γράφει μυθιστορήματα, διηγήματα, ποιήματα, θεατρικά έργα.
«Διαταραχή» το 1967, «Στα όρια του δέντρου», «Βάτεν-μια κληρονομιά» (1969), «Το ασβεστοκάμινο» (1970), «Η δύναμη της συνήθειας», «Διόρθωση» (1975), «Η Αιτία» αυτοβιογραφία-1. Δίκη για συκοφαντική δυσφήμηση από τον ιερέα του Salzburg που αναγνωρίζει τον εαυτό του στο πρόσωπο του φασίστα Θείου Φράντς της «Αιτίας». «Διάσημοι», «Το Υπόγειο» αυτοβιογραφία-2 (1976), «Άνάσσα» (1978), «Ο Αναμορφωτής του κόσμου» (1979), «Αυτοί που τρώνε φτηνά» (1980), «Το κρύο» αυτοβιογραφία-4 (1981), «Μπετόν» (1982), «Ο Ανιψιός του Βιτγκενστάιν», «Ένα παιδί» αυτοβιογραφία-5 (1982), «Ξύλευση» (1984). Δίκη για συκοφαντική δυσφήμηση από κάποιον που αναγνωρίζει το εαυτό του στο πρόσωπο του Αουερσμπέργκερ της «Ξύλευσης». Το δικαστήριο απαγορεύει την κυκλοφορία του βιβλίου στην Αυστρία. Αίρετε μετά από ένα χρόνο. «Ρίττερ, Ντένε, Φος» θεατρικό (1984), «Παλιός Δάσκαλος» (1985). Το 1985 παρουσιάζεται ο «Θεατροποιός» στο Salzburg, προκαλεί σκάνδαλο. Παρόντες της κυβέρνησης καταδικάζουν το έργο του. «Η εξάλειψη», «Μια αναστάτωση» (1986), «Απλός περίπλοκο» (1986) θεατρικό. Το 1988 παρουσιάζεται στο Μπουργτεάτερ της Βιέννης η «Πλατεία Ηρώων» το έργο που προκαλεί πολιτικό σάλο, αφού πραγματεύεται τον ναζισμό και την αναβίωση του στην Αυστρία. Ο Thomas Bernhard πεθαίνει στις 12 Φεβρουαρίου 1989, στο αγρόκτημα του. Στην διαθήκη του, απαγορεύει στο Αυστριακό κράτος να εκμεταλλευτεί το έργο του, απαγορεύει το ανέβασμα έργων του στην Αυστρία και δεν επιτρέπει σε κανέναν να δημοσιεύσει ούτε λέξη από τα λογοτεχνικά του κατάλοιπα στα οποία συμπεριλαμβάνει επιστολές, σημειώσεις, ημερολόγια.
Δέκα χρόνια μετά, το 1999, το Δ.Σ. του Ιδρύματος Τόμας Μπέρνχαρντ αποφασίζει να παρακάμψει τη διαθήκη του συγγραφέα. Στην Ελλάδα έχουν μεταφραστεί (και σε πολύ καλές μεταφράσεις) τα περισσότερα μυθιστορήματά του και έχουν ανεβαστεί, και συνεχίζουν να ανεβάζονται, αρκετά θεατρικά του έργα.
Ο «Θεατροποιός» στο Θέατρο Πόρτα.
Τον “Θεατροποιό” του Τόμας Μπέρνχαρντ σε σκηνοθεσία Ακύλλα Καραζήση, με τους Νίκο Χατζόπουλο, Νικήτα Αναστόπουλο, Άρη Μπαλή και Δήμητρα Βλαγκοπούλου παρουσιάζει το ΠΟΡΤΑ από το Σάββατο 19 Μαρτίου.
Ο θεατροποιός Μπρουσκόν φτάνει με τον περιπλανώμενο θίασό του, δηλαδή το γιο, την κόρη και τη γυναίκα του, στο πανδοχείο μιας λιλιπούτειας κοινότητας, προκειμένου να παίξουν για ένα μόνο βράδυ το μοναδικό έργο του Μπρουσκόν, τον «Τροχό της Ιστορίας».
«Μιλώ άρα υπάρχω». Όλα τα έργα του παράδοξου Αυστριακού συγγραφέα Τόμας Μπέρνχαρντ είναι ένας αενάως συνεχιζόμενος μονόλογος. Ήρωες που μιλούν ακατάπαυστα σε μια σκυταλοδρομία χιλιάδων λέξεων.
Στο “Θεατροποιό”, αυτός ο μέγας σαρκαστής του μεταπολεμικού κόσμου καταπιάνεται και πάλι με το αγαπημένο του θέμα: μιλώντας για το θέατρο και τους ανθρώπους του, κάνει το πικρό του σχόλιο πάνω στο ίδιο το θέατρο, την ιλαροτραγική του διάσταση, τη ματαιότητά του.
Τα θέματα στον κόσμο του Μπέρνχαρντ επαναλαμβάνονται και εναλλάσσονται σαν μουσικά μοτίβα: η φθορά του σώματος, η ήττα της σκέψης, το μάταιο των ανθρώπινων προσπαθειών. Όλα τα πρόσωπα στα έργα του, αρτίστες, θεατρίνοι, τραγουδίστριες της όπερας, φιλόσοφοι, στρατηγοί, συνθέτουν ένα και μόνο πρόσωπο με τρεις πτυχές: την επιτυχημένη διάνοια, την αποτυχημένη διάνοια, και τον αφηγητή. Τα υπόλοιπα είναι λόγια, όχι σιωπή. Λόγια ενός Κλόουν-θεού.
Μετάφραση: Πέτρος Μάρκαρης
Σκηνοθεσία: Ακύλλας Καραζήσης
Σκηνικά – κοστούμια: Βασίλης Παπατσαρούχας
Παίζουν: Νίκος Χατζόπουλος, Νικήτας Αναστόπουλος, Άρης Μπαλής, Δήμητρα Βλαγκοπούλου