Η χώρα μας ευτύχησε να έχει από τις αρχές του 20ου αιώνα μέχρι τις μέρες μας, πολύ αξιόλογους στιχουργούς και τραγουδοποιούς.
Σκοπός του κειμένου που ακολουθεί δεν είναι να απαριθμήσει ονόματα ούτε τραγούδια,αλλά να δικαιολογήσει το ”πολύ αξιόλογους”
Υπάρχουν εκατοντάδες-δεν λέω χιλιάδες για να μην φανώ υπερβολικός-τραγουδιών που κυκλοφόρησαν από τις αρχές σχεδόν του 1900, που οι στίχοι τους είναι πραγματικά κομψοτεχνήματα λόγου. Αριστοτεχνικά δομημένου, πυκνού και μεστού σε νοήματα αλλά ταυτόχρονα κατανοητού λόγου.
Χωρίς ούτε μια λέξη λιγότερη ή μια λέξη περιττή και αυτό πιστεύω ότι είναι η αιτία που τα κάνει διαχρονικά.
Εμφανίστηκαν και συνεχίζουν να εμφανίζονται επιδέξιοι χειριστές της γλώσσας είτε αποκλειστικά στιχουργοί είτε τραγουδοποιοί που δεν θα μπορούσαν να λειτουργήσουν αλλιώς
αν δεν έγραφαν παράλληλα στίχους και μουσική. Τραγούδια που γράφτηκαν πριν δεκαετίες και παραμένουν άφθαρτα.
Στιχοπλάστες, πηγαία ταλέντα, που είχαν και έχουν όμως στη φαρέτρα τους και ένα αποτελεσματικό όπλο. Σ’ αυτό που θα σταθούμε.
Την Ελληνική γλώσσα.
Μια γλώσσα με τεράστιο λεξιλόγιο και γραμματική και συντακτικό τέτοια ώστε ο χρήστης έχει τη δυνατότητα να δημιουργεί απόλυτης ακρίβειας νοήματα και εικόνες, αποδίδοντας με τις ελάχιστα απαραίτητες λέξεις όσα θέλει να εκφράσει ή περιγράψει, επινοώντας συχνά ”ποιητική αδεία” καινούργιες.
Πλάθοντας τους στίχους, επέλεξαν ρήματα που όσο και αν προσπαθήσεις δεν μπορείς να βρεις κάποιο άλλο για να τα αντικαταστήσεις.
Με τα επίθετα να καδράρουν και να δίνουν μαγική διάσταση στα ουσιαστικά και αρχιτεκτονική λόγου που να προσομοιάζει σε ρυθμούς αρχαιοελληνικών ναών.
Θα ήθελα να κάνω ιδιαίτερη αναφορά στην απάντηση που είχε δώσει ο Άκης Πάνου όταν ρωτήθηκε τι χρειάζεται για να γίνει ένα τραγούδι σουξέ (με την έννοια του αξέχαστου).
Τζεκουράτη η απάντηση…”ενενήντα τοις εκατό είναι ο στίχος”. Ο στίχος οδηγεί στην επιλογή του μουσικού ρυθμού και τοποθετεί στη σειρά τις νότες.
Φυσικά συχνά συμβαίνει και το αντίθετο, στιχουργοί να γράφουν πάνω σε μουσικές, αλλά οι στίχοι είναι αυτοί που κάνουν να θυμάσαι ένα τραγούδι.
Επίσης δεν θεωρώ τυχαίο ότι πολλοί στίχοι θα μπορούσαν να σταθούν και σαν ποιήματα, όπως ότι και τόσα πολλά ποιήματα έχουν μελοποιηθεί.
Ας μη ξεχνάμε ακόμη ότι οι αρχαίοι Έλληνες χρωμάτιζαν την ομιλία τους. Οι τόνοι, τα πνεύματα, τα σημεία της στίξεως, τα μακρά και βραχέα φωνήεντα, ήταν μουσικά σύμβολα.
Πάμε να δούμε μερικά παραδείγματα σε τυχαία επιλογή και σειρά.
Προσπαθήστε να πλάσετε στη φαντασία σας τις εικόνες και – εδώ είναι το ζητούμενο – να τις περιγράψετε με καλύτερο τρόπο.
…”έβγαζα απ’ τις τσέπες μου φλούδες μανταρίνι
σου ‘ριχνα στα μάτια να πονάς”…
Στίχοι Λευτέρης Παπαδόπουλος, μουσική Μάνος Λοϊζος ΟΔΟΣ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΟΥΣ.
Γλαφυρή απεικόνιση της αθωότητας που είχε η παιδική σκανταλιά, για να τονιστεί η νοσταλγία. Επιδέξιο πέρασμα από παρατατικό σε μέλλοντα διαρκείας(με ”να” αντί για ”θα” ποιητική αδεία), που παραλείπει το ευκόλως εννοούμενο. Ότι δηλαδή αν τσακίσεις τη φλούδα του μανταρινιού πετάγονται σταγόνες που θα τσούζουν στα μάτια.
..”Τα ματόκλαδά σου γέρνεις βρε
νου και λογισμό μου παίρνεις”.
Βαμβακάρης ΤΑ ΜΑΤΟΚΛΑΔΑ ΣΟΥ ΛΑΜΠΟΥΝ
Λιτή, δωρική (σχεδόν στεγνή), κλιμακωτή δόμηση περιγραφής καταστάσεων.
Σε κάποια ματόκλαδα που ”λάμπουν” (θαυμάζει) και ”ραγίζουν” (πονά), τοποθετεί το ”γέρνεις”. Αυτή η κίνηση είναι που τον τρελαίνει, προφανώς από προσδοκία για ανταπόκριση στον έρωτά του.
…”Ξύπνα, μικρό μου, κι’ άκουσε
κάποιο μινόρε της αυγής,
για σένανε είναι γραμμένο
από το κλάμα κάποιας ψυχής”…
Στίχοι Μίνωας Μάτσας, μουσική Σπύρος Περιστέρης ΤΟ ΜΙΝΟΡΕ ΤΗΣ ΑΥΓΗΣ
Προστακτική στο ξεκίνημα, αλλά με τη μορφή αργόσυρτης καντάδας δεν προκαλεί αλλά προσκαλεί και στη συνέχεια γλυκαίνει τελείως με το ”για σένανε” και γίνεται ικεσία με το ”από το κλάμα”…
”Άσπρα καράβια τα όνειρά μας
για κάποιο ρόδινο γιαλό.
Θα κόβουν δρόμο κι’ έναν δρόμο
μυριστικό κι’ ευωδιαστό.”
…”Κι από ψηλά θα μας φωτίζει
το φεγγαράκι το χλωμό.
Και θ’ αρμενίζουν, ω χαρά μας,
ίσα στο ρόδινο γιαλό”.
Στίχοι Σωτήρης Σκίπης, μουσική Γιάννης Σπανός ΑΣΠΡΑ ΚΑΡΑΒΙΑ
Τα επίθετα κορνιζάρουν και αναδεικνύουν τα ουσιαστικά σε πολύχρωμη ενθουσιώδη (με το ”ω χαρά μας”) υδατογραφία με θέμα έναν απροσδιόριστο ”ρόδινο γιαλό”.
”Στην αγκαλιά μου κι’ απόψε σαν άστρο κοιμήσου
δεν απομένει στον κόσμο ελπίδα καμιά
τώρα που η νύχτα κεντά με φιλιά το κορμί σου
μέτρα τον πόνο κι άσε με μόνο στην ερημιά”…
Στίχοι Νίκος Γκάτσος, μουσική Μίκης Θεοδωράκης ΑΝ ΘΥΜΗΘΕΙΣ ΤΟ ΟΝΕΙΡΟ ΜΟΥ
Οξύμωρο. Ζητά τη συντροφικότητα ενώ έχει αποδεχθεί την μοναξιά.
Ένας ύμνος η παρομοίωση με άστρο της συντροφικότητας που χαρακτηριστικό της είναι η αυταπάρνηση ”μέτρα”…”άσε”…
Οι προστακτικές δεν είναι επιτακτικές αλλά τρυφερό νανούρισμα, αντίδοτο αλλά και αντίδωρο στη μοναξιά.
…”Με τραβούν τα βήματά της
η κακούργα η ομορφιά της
κι’ αν μου φύγει κάποια μέρα
θα τρελαθώ”…
Τσιτσάνης ΜΕ ΠΑΡΑΣΥΡΕ ΤΟ ΡΕΜΑ
Εδώ τι να πεις; Θεία έμπνευση.
Αν έλειπαν το ”τραβούν” και ο επιθετικός προσδιορισμός ”κακούργα” από το ”ομορφιά”, δεν θα μπορούσε ο Τσιτσάνης να δικαιολογήσει τόσο βάρος στα ”βαριά σεκλέτια” για την ενδεχόμενη ή επικείμενη απώλεια του έρωτά του. Αίτιο το ανήμπορος, αιτιατό το ”βαριά”.
Νομίζω ότι δεν χρειάζονται άλλα τυχαία παραδείγματα ούτε άλλα σχόλια. Καλοδεχούμενα και τα δικά σας σχόλια αν έχετε εισπράξει διαφορετικά τους πιο πάνω στίχους.
Θα ήθελα τέλος να σταθώ σε δύο τραγούδια που οι στίχοι τους – αυτό που λέμε – με έχουν σημαδέψει.
Το πρώτο είναι το ΤΟ ΤΕΛΕΥΤΑΙΟ ΒΡΑΔΥ ΜΟΥ, ένα πραγματικό κέντημα λόγου, ένα αέτωμα Παρθενώνα, μια ασύλληπτη σύλληψη νου παγκόσμιας εμβέλειας, της τελευταίας Ελληνίδας λαϊκής φιλοσόφου. Της Ευτυχίας Παπαγιαννοπούλου, σε μουσική Στέλιου Καζαντζίδη.
Θεωρώ ότι οι στίχοι
…”Δυο πόρτες έχει η ζωή
άνοιξα μια και μπήκα
σεργιάνισα ένα πρωινό
κι’ ώσπου να ‘ρθεί το δειλινό
από την άλλη βγήκα”…
είναι η πιο εκλαϊκευμένη και ταυτόχρονα η πιο εμπεριστατωμένη, συμπαγής και ακριβής φιλοσοφικά περιγραφή του ορισμού-του φαινομένου-της ζωής.
Στίχοι που όχι μόνο στέκονται αυτόνομα, αλλά θα μπορούσαν να χωρέσουν σε άπειρα άλλα τραγούδια είτε μιλούσαν για ”το τελευταίο βράδυ” είτε για ο,τιδήποτε άλλο.
Θα μπορούσαν να χωρέσουν και σε όλα τα εγχειρίδια φιλοσοφίας.
Άφησα τελευταίο ένα τραγούδι που περιγράφει με άψογη αλληγορία και με τον καλύτερο τρόπο τον καθιερωμένο πλέον στην καθημερινότητά μας στίχο,
…”το γαρ πολύ του έρωτος γεννά παραφροσύνη”…του Νίκου Γκάτσου από ΤΑ ΠΑΡΑΛΟΓΑ του Μάνου Χατζιδακι
Είναι ΚΑΡΑΒΙΑ ΒΓΗΚΑΝ ΣΤΗ ΣΤΕΡΙΑ, στίχοι Μιχάλης Γκανάς, μουσική Μίνωας Μάτσας με τον Παντελή Θαλασσινό.
…”ποιός είδε νύχτα με δυο φεγγάρια
ποιός είδε ήλιο σαν αχινό
κι’ ερωτευμένα πουλιά και ψάρια
να κολυμπάνε στον ουρανό”…
Εξαιρετική η επινόηση του Γκανά να μην εμφανίζεται αυτολεξεί η απάντηση στην ερώτηση ”ποιός είδε” μέσα στη φρενίτιδα ενός καρσιλαμά.
Μόνο ένας ερωτευμένος βλέπει τα αδύνατα να γίνονται δυνατά.Τα αφύσικα να φαίνονται φυσιολογικά αφημένος σε έναν μεθυστικό χορό.
{youtube}9i7f8LL5peQ{/youtube}
Σημ. Το τραγούδι ερμηνεύτηκε και από τον Γιώργο Νταλάρα. Θεωρώ την δική του εκτέλεση τεχνικά άρτια από αυτή του Θαλασσινού, αλλά μου ακούγεται βιομηχανοποιημένη.
Καλή σας απόλαυση.
* Το άρθρο απηχεί τις απόψεις του συντάκτη του.
The article expresses the views of the author
iPorta.gr