Επίκαιρα
Η Αριστερά πάντα νοιαζόταν για τον Άνθρωπο. Δικαιοσύνη για όλους, αναδιανομή του πλούτου, υπεράσπιση των αδυνάτων. Πάντα, από τότε που εμφανίστηκε στη σκηνή της Ιστορίας, πάλευε για την ισότητα, για τα δικαιώματα εκείνων που δεν τους υπολόγιζαν. Όπως παλιά έτσι και σήμερα. Έτσι και στη χώρα μας. Γιατί όμως δεν καταφέρνει να πείσει τη πλειοψηφία των πολιτών; Γιατί το ακροατήριο παραμένει δύσπιστο και τελικά δεν ακολουθεί; Γιατί η εξουσία μοιάζει τόσο δύσκολο να έρθει; Ακόμα και τώρα που οι μη προνομιούχοι, λόγω της κρίσης και της λιτότητας έχουν πολλαπλασιαστεί;
Ο Μαρξ στην εποχή του δεν μπορούσε να έχει άποψη για τα δομημένα ομόλογα, γιατί απλούστατα αυτά είναι μια πολύ πρόσφατη εφεύρεση της οικονομικής επιστήμης. Ανέλυσε όμως με ευθυκρισία και αποκάλυψε τη ληστρική λειτουργία του καπιταλισμού, όπως είχε εξελιχθεί μέχρι τη δική του εποχή. Σε μια εποχή που καμιά αναδιανομή πλούτου δεν προβλέπονταν, ούτε κάποια επίσημη κοινωνική υποστήριξη των αδυνάτων. Η Αριστερά και όλα τα συγγενικά κοινωνικά κινήματα, ανέλαβαν δράση μέσα στο περιβάλλον της αστικής δημοκρατίας. Με αγώνες, αλλά και πειθώ κατάφεραν να κατακτήσουν δικαιώματα για τους πολλούς, να πετύχουν σεβασμό στις μειονότητες, έδωσαν τη δυνατότητα στους μη προνομιούχους να βελτιώσουν τη θέση τους. Μη ξεχνάμε στην εποχή του Μαρξ, ακόμα και για τους σοσιαλιστές, η γυναίκα ήταν ακόμα ένα είδος res και προοριζόταν μόνο να τεκνοποιεί – κατά προτίμηση σπουδαίους άντρες – και να φροντίζει τα του σπιτιού. Πολύ αργότερα κέρδισε το δικαίωμα να ψηφίζει και να συχνάζει σε καφενεία.
Ο δρόμος που διανύθηκε στους τελευταίους δύο αιώνες προς όφελος των καταπιεσμένων είναι ευδιάκριτος, αρκεί να θέλουμε να του ρίξουμε μια ματιά. Αυτή η διαδρομή έγινε στις συνθήκες της αστικής δημοκρατίας. Οι ελευθερίες και τα δικαιώματα κατακτήθηκαν εντός της, βελτιώνοντας τις λειτουργίες της προς όφελος των πολλών. Και μη ξεχνάμε ότι στη διάρκεια του 20ου αιώνα η αστική δημοκρατία επικράτησε κατά κράτος των φασιστικών πολιτευμάτων. Είναι αποδειγμένο ότι οι σοσιαλιστικές ιδέες και η Αριστερά συνέβαλαν σ’ αυτή τη προσπάθεια. Αλλά δεν είναι προνόμιο μόνο της Αριστεράς να διατυπώνει ανθρωπιστικά οράματα. Οι ίδιες ακριβώς προθέσεις εκφράζονται και στους κόλπους της αστικής δημοκρατίας. Κι αυτό είναι καταγραμμένο σε πολλά ντοκουμέντα. Από τη διακήρυξη της Ανεξαρτησίας το 1776 μέχρι σε όλα τα σύγχρονα Συντάγματα χωρών που ακολουθούν αυτό το πολίτευμα. Οπότε η Αριστερά και η αστική δημοκρατία συμπλέουν στην έγνοια τους για τον Άνθρωπο.
Όλα όμως αλλάζουν όταν η συζήτηση μετατίθεται στον καπιταλισμό. Αυτή η λέξη ανήκει στις καταραμένες, όπως πρόσφατα και η λέξη «μνημόνιο». Όλα όσα εκπροσωπεί έχουν απορριφθεί – σχεδόν οριστικά και αμετάκλητα – στη κοινωνική συνείδηση. Η λέξη «καπιταλισμός» χρησιμοποιείται σπάνια και μόνον για να κατακριθεί. Χρησιμεύει για να μεταφέρει έννοιες όπως καταπίεση, εκμετάλλευση, αδικία. Την αποφεύγουν ακόμα και οι υποστηρικτές της. Κι αυτοί ακόμα την ψιθυρίζουν και μόνο όταν είναι απόλυτη ανάγκη. Μια λέξη που ξεκίνησε απλά τη διαδρομή της, αλλά κατέληξε τόσο αρνητικά φορτισμένη. Ο καπιταλισμός όμως είναι ένα απ’ τα δύο κοινωνικοοικονομικά συστήματα που εφαρμόστηκαν στη σύγχρονη εποχή. Το άλλο είναι ο υπαρκτός σοσιαλισμός. Το προσωνύμιο «υπαρκτός» έχει απορριπτικό χαρακτήρα και αντιστοιχεί σ’ έναν σοσιαλισμό που εφαρμόστηκε κι απέτυχε. Διαχωρίζεται από τον σκέτο σοσιαλισμό που αντιστοιχεί σε μια μελλοντική προσδοκία, χωρίς όμως κανείς να έχει διατυπώσει το νέο του περιεχόμενο, ώστε να γνωρίζουμε πού οδεύουμε αν τον επιλέξουμε. Ένα παρακλάδι της Αριστεράς πρεσβεύει ακόμα την αντικατάσταση του καπιταλισμού με τον παλιό υπαρκτό σοσιαλισμό. Δεν είναι όμως σε θέση ή δε θέλει να εξηγήσει τι ακριβώς πήγε στραβά τότε και πώς θα διορθωθεί. Οπότε αυτό το παρακλάδι της Αριστεράς δεν καταφέρνει να πείσει και δε μπορεί να έχει μέλλον, γιατί κανείς σήμερα δε νοσταλγεί τον σοσιαλισμό, όπως αυτός εφαρμόστηκε στον 20ο αιώνα. Έχει την εντιμότητα της ευθύτητας και της ειλικρίνειας, αλλά μηδαμινή πειθώ.
Υπάρχει κι ένα άλλο παρακλάδι της Αριστεράς, που σήμερα είναι κυρίαρχο στο χώρο, αλλά όχι αναίτια δυσκολεύεται να προσανατολιστεί. Οι προθέσεις συνεχίζουν να είναι αγαθές και καλοπροαίρετες, χωρίς να ελλοχεύει καμιά κρυφή ατζέντα από πίσω. Αυτή η Αριστερά έχει απορρίψει οριστικά κάθε ιδέα επιστροφής στον υπαρκτό σοσιαλισμό. Παράλληλα δεν απορρίπτει ακριβώς την αστική δημοκρατία και τους κανόνες της, αλλά ούτε και τον καπιταλισμό στο σύνολο του. Προσπαθεί να διατυπώσει τις θέσεις της, μέσα σε ένα κλίμα αναποφασιστικότητας αναμιγνύοντας πρακτικές του καπιταλισμού και του υπαρκτού σοσιαλισμού. ενώ η ζωή έχει αποδείξει ότι πρόκειται για δύο κόσμους αντίθετους που δε μπορούν να αναμιχθούν. Ο περίφημος τρίτος δρόμος παραμένει μόνο ως τίτλος. Ένα άλλο δηλαδή σύστημα που ν’ αφήνει πίσω του και τον καπιταλισμό και τον υπαρκτό σοσιαλισμό. Η λεγόμενη σοσιαλδημοκρατία δεν αφορά τη συζήτηση, γιατί αναζητάει ενδοκαπιταλιστικές λύσεις.
Η αντίφαση έτσι είναι μεγάλη και ο αποπροσανατολισμός διαρκής. Πώς είναι δυνατό να ασκήσεις αριστερή εξουσία σ’ ένα καπιταλιστικό περιβάλλον; Πώς είναι δυνατόν να αναπτύξεις την επιχειρηματικότητα όταν δεν μπορείς να ανεχθείς τον πλουτισμό που ενδεχομένως αυτή θα φέρει; Πώς να αποδεχθείς και να διαχειριστείς το τραπεζικό σύστημα όταν γνωρίζεις με βεβαιότητα ότι κρύβει την κερδοσκοπία; Πώς να συγκεράσεις έναν κόσμο που υπάρχει και λειτουργεί γύρω μας, μ’ έναν κόσμο που προς το παρόν δεν υπάρχει, αλλά είναι σχεδιασμένος να βρίσκεται ακριβώς στην αντίπερα όχθη; Πώς να αλλάξεις τις δομές σ’ ένα περιβάλλον παγκοσμιοποίησης που έχει εξουδετερώσει οριστικά κάθε δυνατότητα απομόνωσης; Πώς να κάνει το επόμενο βήμα χωρίς να αποφασίσει με ποιους θα παει και ποιους θ’ αφήσει. Το να επιλέξει τον καπιταλισμό είναι πάρα πολύ δύσκολο για το DNA της Αριστεράς. Το ίδιο δύσκολο είναι ν’ αποδεχθεί ότι αυτό το σύστημα ίσως να μην είναι μόνο ένας μπαμπούλας, αλλά και ένα εργαλείο προς όφελος των πολλών, με τους κατάλληλους χειρισμούς. Έτσι είναι σχεδόν αδύνατο να θαυμάσει –ας πούμε – τη Νορβηγία, που πριν πολλά χρόνια κατοικούνταν από φτωχούς Βίκινγκς, αλλά σήμερα έχει πλούτο, μεγάλα funds και οικολογικές πετρελαιοπηγές. Οπότε ο δρόμος προς τον καπιταλισμό είναι αδιέξοδος. Αλλά και από την άλλη πλευρά η επιστροφή στον υπαρκτό σοσιαλισμό είναι το ίδιο αδιέξοδη και απαγορευτική.
Έτσι αυτή η έλλειψη επιλογών αποκτάει τραγική διάσταση και ταυτόχρονα εμποδίζει την Αριστερά να βρεθεί στην εξουσία, στα πλαίσια της αστικής δημοκρατίας και σ’ ένα καπιταλιστικό περιβάλλον. Αλλά και μια ενδεχόμενη αναρρίχηση της, από κάποια τυχαία συγκυρία, θα την οδηγούσε σε παραζάλη. Θα σάστιζε μπροστά στις αποφάσεις που θα υποχρεώνονταν να πάρει. Η προσαρμογή θα είναι αδύνατη. Θα της ήταν απαγορευτικό να προχωρήσει σε μεταρρυθμίσεις που θα βελτίωναν το καπιταλιστικό περιβάλλον, γιατί αυτό καθ’ εαυτό είναι απεχθές στη συνείδηση της. Η Αριστερά είναι μόνιμα παγιδευμένη. Όχι για τις ιδέες, τις προσδοκίες και τα οράματά της, αλλά γιατί έχει εμπλακεί σ’ έναν κόσμο που δεν της ταιριάζει, χωρίς να γνωρίζει πώς να τον αλλάξει, ούτε πώς να τον διαχειριστεί.
* Το άρθρο απηχεί τις απόψεις του συντάκτη του.
The article expresses the views of the author
iPorta.gr