Δήμητρα Παπαναστασοπούλου
Η διπλή πολιτική δολοφονία που έγινε την 28η Ιουνίου 1914 στο Σεράγεβο, με θύματα τον διάδοχο του θρόνου της Αυστροουγγαρίας Φραγκίσκο Φερδινάνδο και την σύζυγό του Δούκισσα Σοφία του Χόχενμπεργκ, ήταν το έναυσμα για τον Μεγάλο Πόλεμο (Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο).
Δράστης ένας Σερβοβόσνιος φοιτητής, ο Γκαβρίλο Πρίντσιπ, και μέγας συντονιστής της ομάδας των επτά δολοφόνων ο Ντανίλο Ίλιτς. Στόχος η απόσπαση των νότιων σλαβικών επαρχιών της Αυστροουγγαρίας για την δημιουργία της Μεγάλης Σερβίας.
Το Σεράγεβο, αν και μικρή πόλη, ήταν τότε πρωτεύουσα της Βοσνίας και της Ερζεγοβίνης, περιοχές προσαρτημένες βίαια στους κόλπους της Αυστροουγγρικής Αυτοκρατορίας μόλις από το 1908 (μέχρι τότε ανήκαν στην Οθωμανική Αυτοκρατορία). Η πόλη ήταν γεμάτη στενά σοκάκια και σπίτια με χαμηλές σκεπές και είχε έναν κύριο δρόμο, την οδό Απέλ, να εκτείνεται κατά μήκος ενός χειμάρρου. Οι κάτοικοί της ήταν Ορθόδοξοι Σέρβοι, Καθολικοί Κροάτες, Μουσουλμάνοι και Εβραίοι.
Τρείς μέρες νωρίτερα είχε φθάσει εκεί ο διάδοχος του αυτροουγγρικού θρόνου με την σύζυγό του, δίνοντας στην πόλη μια απρόσμενη εορταστική κίνηση. Ο διάδοχος βρισκόταν εκεί ως γενικός επιθεωρητής των στρατιωτικών δυνάμεων και επρόκειτο να παραστεί σε δημόσια γυμνάσια.
Το Σεράγεβο είχε να δεχθεί τόσο επίσημα πρόσωπα από το 1910, όταν το επισκέφθηκε αυτοπροσώπως ο αυτοκράτορας Φραγκίσκος Ιωσήφ. Ο αυτοκράτορας είχε σταθεί τυχερός τότε, αφού τα σχέδια της δολοφονίας του ναυάγησαν και ο παρ’ ολίγον δολοφόνος του αυτοκτόνησε λόγω της αποτυχίας του.
Τώρα, το ζεύγος των νεαρών διαδόχων απολάμβανε μια ζεστή υποδοχή και μια μεγάλη εγκαρδιότητα από τους κατοίκους της μικρής πρωτεύουσας, έχοντας επιλέξει για διαμονή ένα ξενοδοχείο στο δυτικό προάστειο Ίλιτζα. Σκόπευαν να αναχωρήσουν αμέσως μετά τους εορτασμούς, αλλά ο στρατηγός και κυβερνήτης της περιοχής Όσκαρ Ποτιόρεκ τους έπεισε να παραμείνουν ως την Κυριακή, 28 Ιουνίου. Εκείνοι δέχτηκαν- πήραν μια απόφαση που αποδείχτηκε μοιραία για τις δικές τους ζωές, τις ζωές των τριών μικρών παιδιών τους, αλλά και τις ζωές εκατομμυρίων Ευρωπαίων πολιτών- θυμάτων του πολέμου.
Η τελευταία μέρα των πριγκίπων ξεκίνησε με την παρακολούθηση της Θείας Λειτουργίας. Μετά, ανέβηκαν σε τρένο με προορισμό το κέντρο του Σεράγεβο, όπου θα επακολουθούσε παρέλαση. Η διαδρομή ήταν σύντομη- μόλις 15 λεπτά. Τους περίμενε ο ίδιος ο Ποτιόρεκ με μια τιμητική φρουρά που παρουσίασε όπλα με την εμφάνιση του πρίγκιπα. Ακολούθησε η επιβίβαση σε έξι αυτοκίνητα. Στο πρώτο κάθισαν ο αρχηγός της αστυνομίας και ο δήμαρχος της πόλης. Στο δεύτερο, ένα ανοιχτό σπόρ Gräf & Stift ανέβηκε το πριγκιπικό ζεύγος και ο στρατηγός.
Σε μικρή απόσταση από τον σταθμό υπήρχε ένας στρατώνας. Έγινε μια στάση και ο διάδοχος έκανε μια σύντομη επιθεώρηση. Όταν τα αυτοκίνητα μπήκαν στην οδό Απέλ, οι δείχτες των ρολογιών έδειχναν δέκα το πρωί. Η πομπή ακολουθούσε την όχθη του ποταμού και το συγκεντρωμένο πλήθος ζητωκραύγαζε, κάτω από τον πρωινό ήλιο. Είκοσι τέσσερις κανονιοβολισμοί ακούστηκαν από το κάστρο της πόλης και ο ευχαριστημένος Φραγκίσκος Φερδινάνδος κοιτούσε ολόγυρα, χωρίς να υποψιάζεται ότι ήταν στόχος, και μάλιστα πολύ εύκολος, λόγω της ελάχιστης ταχύτητας και της ανοιχτωσιάς του αυτοκινήτου.
Μια βόμβα εκτοξεύεται από τον 19χρονο Νετζέλκο Τσαμπρίνοβιτς, έναν από την ομάδα των δολοφόνων, αλλά αστοχεί. Βρίσκει την διπλωμένη σκεπή του αυτοκινήτου, πέφτει, κυλά στο δρόμο και εκρύγνυται κάτω από το αυτοκίνητο που ακολουθούσε, τραυματίζοντας τον συνταγματάρχη Μερίτσι και άλλον έναν επιβάτη. Ο Τσαμπρίνοβιτς παίρνει κυάνιο και πέφτει στο ποτάμι. Η ατυχία εξακολουθεί να τον ακολουθεί: το κυάνιο είναι αλλοιωμένο και η ποσότητα μικρή, ανεπαρκής να φέρει τον ποθούμενο θάνατο. Επιπλέον, το ποτάμι-χείμαρρος δεν έχει νερό∙ το σώμα του Γαβρίνοβιτς προσγειώνεται σε στρώμα άμμου και το πλήθος τον συλλαμβάνει αμέσως…
Ο διάδοχος, αρκετά ψύχραιμος, κατεβαίνει από το αυτοκίνητο και ενημερώνεται για όσα συνέβησαν. Λίγο αργότερα, η πομπή συνεχίζει την πορεία προς το Δημαρχείο.
Ο ταραγμένος Δήμαρχος Fehim Effendi Curcic αρχίζει να εκφωνεί την ομιλία του:
«… οι κάτοικοι του Σεράγεβο υποδέχονται την Υψηλότητά σας με μεγάλο ενθουσιασμό…»
Ο διάδοχος χάνει την ψυχραιμία του και ξεσπά:
«Ήρθα εδώ ως καλεσμένος σας κι εσείς με υποδεχτήκατε με βόμβες!»
Ωστόσο, δεν ματαιώνει τη συνέχεια των εκδηλώσεων. Δεν επιθυμεί να ερμηνεύσουν μια τέτοια συμπεριφορά όσοι δεν αποδέχονται τους Αυστριακούς ως κυριάρχους.
Αλλά, οι τοπικές αρχές παραλείπουν- έστω κι εκείνη την ώρα- να τον η πληροφορήσουν ότι η συγκεκριμένη ημέρα, γιορτή του Αγίου Βίτου, ήταν συγχρόνως και ανάμνηση μιας σοβαρής ήττας των Σέρβων από τους Τούρκους, αρκετές εκατοντάδες χρόνια πριν, το 1389, στην περίφημη μάχη του Κοσσυφοπεδίου (πεδίο των κοτσυφιών). Οι Σέρβοι είχαν καταφέρει να δολοφονήσουν τον Τούρκο Σουλτάνο( Μουράτ Α΄), αλλά κατακτήθηκαν από τους Τούρκους και έμειναν κατακτημένοι εως πρόσφατα (ως το 1908, όπως γράφω παραπάνω). Η παρουσία, επομένως, του νέου κυρίαρχου σ’ αυτή την επέτειο ήταν απόλυτα προκλητική για τους αντιφρονούντες…
Επιπλέον, παρά τις πληροφορίες των αρχών της Βιέννης ότι Σέρβοι εθνικιστές προετοίμαζαν τη δολοφονία του διαδόχου, οι υπεύθυνοι εκώφευσαν θεωρώντας τες λανθασμένες και παραπλανητικές, αν και η πηγή ήταν ο ίδιος ο Σέρβος πρωθυπουργός Νίκολας Πάσιτς…
Ο Φραγκίσκος Φερδινάνδος, σε πλήρη άγνοια, εκφράζει την επιθυμία να επισκεφθεί τους τραυματίες στο νοσοκομείο. Η σύζυγός του Σοφία τον ακολουθεί.
Η πομπή συνεχίζει την μοιραία πορεία της, αλλά…
Οι ταραγμένοι Αυστριακοί, με τον επι κεφαλής τους(συνταγματάρχη Μερίτσι) βαριά τραυματισμένο, έχοντας αποφασίσει μια αλλαγή ασφαλείας, λησμονούν να την ανακοινώσουν στον οδηγό του αυτοκινήτου στο οποίο επιβαίνει το πριγκιπικό ζεύγος. Έτσι, όταν το σπορ ανοιχτό αυτοκίνητο φθάνει στην λεγόμενη Λατινική Γέφυρα, στρίβει δεξιά στην στενή οδό Φραγκίσκου Ιωσήφ (προς τιμήν του αυτοκράτορα και πατέρα του πρίγκιπα).
Ο στρατηγός Ποτιόρεκ αντιδρά, φωνάζει στον οδηγό να γυρίσει πίσω. Το σπόρ αυτοκίνητο σταματά. Δεν διαθέτει πίσω κίνηση και οι άνδρες το σπρώχνουν.
Σε ένα μικρό στέγαστρο βρίσκεται ο Γκαβρίλο Πρίντσιπ. Πάσχοντας από διαβήτη, είχε μπει σε έναν φούρνο της οδού Φραγκίσκου Ιωσήφ να πάρει κάτι γλυκό να φάει. Βγαίνοντας είδε μπροστά του, ανέλπιστα, το σταματημένο αυτοκίνητο με τον άνθρωπο που ήθελε να δολοφονήσει να κάθεται στη θέση του.
Χωρίς να χάσει λεπτό, έβγαλε το περίστροφο και πυροβόλησε δύο φορές. Η πρώτη σφαίρα πέτυχε την Σοφία στην κοιλιά, η δεύτερη τη φλέβα του λαιμού του διαδόχου. Η Σοφία φεύγει πρώτη, πεσμένη στα γόνατα του συζύγου της. Ο Φραγκίσκος Φερδινάνδος θα την ακολουθήσει δέκα λεπτά αργότερα.
Ο Γκαβρίλο Πρίντσιπ συνελήφθη, δικάστηκε και επειδή ήταν ανήλικος (κάτω των 21) δεν εκτελέστηκε, αλλά φυλακίστηκε. Πέθανε λίγα χρόνια αργότερα από φυματίωση.
Η Αυστροουγγαρία θεώρησε υπεύθυνη την Σερβία για τις δολοφονίες και της κήρυξε τον πόλεμο ένα μήνα αργότερα. Έναν πόλεμο στον οποίο θα εμπλακεί ολόκληρη η Ευρώπη (και οι ΗΠΑ το 1917), έναν πόλεμο που θα κρατήσει τέσσερα χρόνια και θα εξαφανίσει τις μεγάλες αυτοκρατορίες: Ρωσίας, Αυστροουγγαρίας, Γερμανίας και Οθωμανών.