Θέατρο: “Καβάφης: ο Υμνωδός της Αλεξάνδρειας”, του Γρηγόρη Χαλιακόπουλου

 

Και η απάντηση δεν μπορεί, παρά να είναι επαμφοτερίζουσα. Στην πολιτική, την επιστήμη, τα γράμματα, τις τέχνες, υπάρχουν πρόσωπα που αποτελούν πλέον μύθους, όχι μόνο εξ αιτίας του έργου που μας κληροδότησαν, αλλά και της ενδιαφέρουσας ζωής που η μοίρα, τους επεφύλασσε. Αν ο Αρθούρος Ρεμπώ μακροημέρευε η ποιητική του αίγλη θα παρέμενε η ίδια; Αν η Έμιλ Ντίκινσον εξέδιδε τα ποιήματά της και δεν τα καταχώνιαζε κάτω απ το στρώμα το κρεβατιού της, θα διέγειρε σήμερα τους διανοητικούς θύλακες του εγκεφάλου μας, στον βαθμό που αυτό συμβαίνει; Πλείστα παραδείγματα μπορούν να αναφερθούν, από τον Πικάσο της ζωγραφικής, μέχρι τον Τζέιμς Ντιν του κινηματογράφου ή τον Τζον Κένεντι της πολιτικής. 

 

Ο Κωνσταντίνος Καβάφης, η προσωπικότητα που με αφορά στο παρόν κείμενο, είχε την τύχη να προκαλέσει την Ιστορία και να ζυγιστεί και για τα δύο. Τη ζωή του και το έργο του! Της κατέγραψε σελίδες γεμάτες δημιουργίες, εσώτερες αποκαλύψεις και εικονοποιημένους στοχασμούς! Και αυτή με τη σειρά της, του επιδαψίλευσε ύμνους και επαίνους. Τον τοποθέτησε μέσα στον τρισδιάστατο χρόνο, τον βάπτισε κλασσικό και του αφαίρεσε τα όρια αξιολόγησης. Ουσιαστικά τον απήλλαξε από την ποιητική μοριοδότηση και τον ανταγωνισμό! Τον ξεχώρισε, τον διαχώρισε, τον απομόνωσε απ την αριθμούμενη κλίμακα και το ποιητικό χρηματιστήριο. Τον αποδέχθηκε ως μονάδα που παρατηρεί το «γίγνεσθαι» του έμψυχου συνόλου, μέσα από την ειδωλική καγχάζουσα αποστασιοποίηση και ταυτόχρονα κυνική συμμετοχή. Φρόντισε να συμπεριλάβει μαζί το έργο και τη ζωή του, δημιουργώντας μια αέναη διελκυστίνδα, για κριτικούς, ιστοριοδίφες, συγγραφείς, καθώς και τα δύο ενδιαφέρουν, σχεδόν εξ ίσου, το πλήθος των θνητών! Έτσι λοιπόν, τα κλειστά παντζούρια του σπιτιού του, υποδαυλίζουν ακόμα ερεθίσματα περιέργειας και προβληματισμού, όσο και αν οι πληροφορίες ή τα αυθαίρετα συμπεράσματα καβαφικών μελετητών, φωτίζουν αχνά πτυχές του ενδιαφέροντος βίου του. Στα ποιήματά του αναρωτιέσαι, αν την πένα του καθοδηγεί η έμπνευση ή απλώς το μελάνι του εκχέεται εκ της βιωματικής ομολογίας που με τη συνδρομή της όποιας ιστορικής του γνώσης, σχηματοποιείται και αποτυπώνεται με τη μορφή ταραξία δαίμονα. 

 

Λάτρης του καβαφικού έργου, συνάμα δε, περίεργος αναζητητής της ζωής του Αλεξανδρινού δημιουργού, επισκέφθηκα την πόλη του, το σπίτι του, τους δρόμους που περιπατούσε και ότι άλλο προσέθετε επί πλέον ερεθίσματα στο φαντασιακό μου δίχτυ. Πλανεύτηκα αλλά και προσανατολίστηκα μαζί του. Παιδεύτηκα αλλά και λυτρώθηκα στους στίχους του. Δείλιασα αλλά και ξεθάρρεψα με την παρέα του. Στα ιστορικά του ποιήματα «περιποιεί τιμή» στους ηττημένους. Μας υπενθυμίζει πως οι περίοδοι της παρακμής και των δυνατών αλλαγών έχουν βαρύνουσα σημασία και προσδίδει αίγλη στα βιογραφικά των ηρώων του. Η αγαπημένη του Αλεξάνδρεια κυριαρχεί σχεδόν παντού! Αν τα ιστορικά του ποιήματα μπορούσε να τα γράψει την ίδια εποχή στην οποία αναφέρεται, κάλλιστα θα κατηγοριοποιούνταν ως πολιτικά, μιας και η περιγραφή του για την κρίση και τον ξεπεσμό εκείνων των εποχών, άγγιζαν και τη σύγχρονη, δική του. Στα ερωτικά του ποιήματα, ο Καβάφης δεν κρύβει τα λόγια του, παρότι κρύβει τις πράξεις του. Κάθε βράδυ μια αδύναμη λάμπα φωτίζει την έκφραση του απελπισμένου του ερωτισμού, σ ένα σπίτι, που το σκοτάδι είχε συνάψει καλύτερες σχέσεις μαζί του. Αυτός που φώτισε την Αλεξάνδρεια πιότερο κι από το φάρο της, σκοτείνιαζε εντέχνως τον καθρέφτη του! 

 

Όσο για τα φιλοσοφικά του, η έννοια του χρέους, της αξιοπρέπειας καθώς και οι προτροπές του προς ομοτέχνους, διαλαλούν προς όλες τις κατευθύνσεις πως η πνευματική του πραμάτεια είναι βαριά και πανάκριβη. 

 

Αυτός ο ποιητής με την άκρατη ματαιοδοξία και την ικανότητα να ζωγραφίζει με την πένα του, το κλίμα μιας χρονικής περιόδου που έζησε, αλλά κυρίως πρότερων που δεν έζησε, κατέστη ωσεί ρεπόρτερ. Μου θυμίζει κάποιους εκ των σπουδαίων ζωγράφων, όπως ο Ντιέγο Βελάθκεθ, με τη διαφορά ότι αυτοί με το χρωστήρα τους μετέδιδαν την κοινωνική και πολιτική απόχρωση του παρόντος χρόνου, ενώ αυτός σχηματοποιεί, μέσα από στίχους και το παρελθόν. Καθιστά έμψυχα τα αγάλματα και συνομιλεί μαζί τους γι αυτά που παρατηρούν ακίνητα, σιωπηλά στο διάβα των αιώνων. 

 

Αν την Αλεξάνδρεια έχτισε ο κατακτητής Αλέξανδρος, ο Καβάφης με την ποίησή του, την φώτισε ανά τους αιώνες. Μια πόλη με χώμα αφρικανικό, φλόγα ασιατική, αέρα ευρωπαϊκό και νερό… το γαλάζιο της Μεσογείου. Με την αύρα τού πνεύματός του, διακόσμησε το βασιλικό διάδημα στην κεφαλή της. Ποιος; Αυτός, που υπήρξε δέσμιος του ειδώλου του και αιχμάλωτος του αισθησιακού του εμβαδού που όριζε το σώμα του. Ο ίδιος, που υψώνει σπαραχτική κραυγή καθώς μας αποκαλύπτει την αιχμαλωσία του στα «Τείχη»: Χωρίς περίσκεψιν, χωρίς λύπην, χωρίς αιδώ, μεγάλα κ’ υψηλά τριγύρω μου έκτισαν τείχη. 

 

Όταν ο ηθοποιός και σκηνοθέτης Λάμπρος Τσάγκας πήρε την απόφαση να σκηνοθετήσει αλλά και να υποδυθεί το πνεύμα του Κωνσταντίνου Καβάφη, αισθάνθηκα ιδιαίτερη τιμή να βιώσω μαζί του την ξεχωριστή εμπειρία της συνεργασίας. Ένιωσα η τιμή να μεγεθύνεται με την πρόθεσή του, να παρουσιάσει τον Αλεξανδρινό ποιητή στα σχολεία, εμπλουτίζοντας την παιδεία της χώρας μας, με θεατρική αλλά και ιστορική γνώση. Τον ευχαριστώ γι αυτό, κυρίως όμως, γιατί κατορθώνει να προσφέρει τέχνη και πολιτισμό σε μια πρώην αστική περιοχή που κάποτε αποτελούσε θεατρικό οπλοστάσιο της Αθήνας, γεμάτη φώτα και μαρκίζες με ονόματα καλλιτεχνών. Το θέατρο Κνωσός που επί πολλά χρόνια διευθύνει, στην υποβαθμισμένη και παραμελημένη Πατησίων, αποτελεί όαση πολιτισμού, προόδου και κοινωνική προοπτικής. Ιδιαίτερα τη σημερινή εποχή της οικονομικής κρίσης, η ύπαρξη και διάσωση ενός τέτοιου θεάτρου, πρέπει να καταγραφεί ως απαίτηση κάθε πνευματικού ανθρώπου. 

 

Πιστεύω πως ο Καβάφης αν ζούσε σήμερα, θα περιδιάβαινε τους δρόμους και τα στενά της Πατησίων, αναζητώντας την εμπειρία της όσμωσης από την κοινωνική διαστρωμάτωση μιας περιοχής, που αγωνίζεται να επανέλθει στην πολιτιστική επιφάνεια.